Ελληνισμος και Βαλκανια – Πρακτικα 4^ου Συνεδριου Νεοελληνιστων Βαλκανικων Χωρων – Περιδιαβαση στον Β΄ τομο

Μπορεί να πέρασε οριστικά στην ιστορία των γραμμάτων της Θράκης και διά των έντυπων πρακτικών του το 4^ο Συνέδριο των Νεοελληνιστών των Βαλκανικών Χωρών: «Ελληνισμός και Βαλκάνια – αμφίδρομες σχέσεις: γλώσσα, ιστορία, λογοτεχνία, πολιτισμός (1453-2019)», όπως σχολιάσαμε σε προηγούμενο ρεπορτάζ μας (βλ. σχετικά εδώ), με αφορμή την εκδήλωση παρουσίασης των πρακτικών στον δημόσιο χώρο, η ηλεκτρονική έκδοση όμως των τεσσάρων τόμων των πρακτικών, που είναι δωρεάν διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του ΤΙΕ/ΔΠΘ, των εκδόσεων Παρατηρητής της Θράκης, αλλά και στην Πύλη για την Ελληνική γλώσσα και στον ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών κ.α., συνεχίζει –και θα συνεχίσει στο διηνεκές– να προ(σ)καλεί αναγνώστες και ερευνητές. Όχι μόνο χάρη στον πλούτο και την ευρύτητα του περιεχομένου των τόμων, την πρωτοτυπία τους και την επιστημονική τους εγκυρότητα, αλλά κυρίως για τη διεπιστημονικότητα και τον διεθνή τους χαρακτήρα, μιας και αποτελούν απότοκο ώσμωσης και διαλόγου μεταξύ επιστημόνων από όλη την περιοχή των Βαλκανίων, και όχι μόνο.

Σε πάνω από 1700 σελίδες, οι 126  μελέτες που κατατίθενται στα πρακτικά καλύπτουν ένα πλήθος θεματικών, που σχετίζονται με τη λογοτεχνία και την πρόσληψή της, τις σχέσεις με τη Δύση, την ελληνική γλώσσα στα Βαλκάνια, τον λαϊκό πολιτισμό (τις τελετουργίες ή τον έντεχνο λαϊκό λόγο), τον Τύπο, και τις συνάφειές τους με την ευρύτερη μεσογειακή περιοχή, τις πολιτισμικές ταυτότητες και τις συγκριτικές θεωρήσεις των πολιτισμών, τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις, την ιστορική συγκυρία, τα προσφυγικά ζητήματα, τη σχέση παράδοσης και νεωτερικότητας, το κίνημα του Διαφωτισμού, τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, το θέατρο και τον κινηματογράφο, τον ελληνισμό της Θράκης, τις ελληνικές κοινότητες στα Βαλκάνια, τις εθνικές ταυτότητες, τη θέση και τον ρόλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, τις μεταφράσεις, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τις επαφές με την Κύπρο, κ.ά.

«Χρέος ιστορικό» χαρακτηρίστηκε το συγκεκριμένο εκδοτικό εγχείρημα από την κ. Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, Ομ. Καθηγήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ, χρέος για «επανεκκίνηση της συλλογικής μνήμης μεταξύ Ελληνισμού και Βαλκανίων», και για τον λόγο αυτό επιλέχθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας μας να υπάρξει μια ευσύνοπτη περιδιάβαση στα περιεχόμενα του κάθε τόμου, ώστε το ερευνητικό και αναγνωστικό ενδιαφέρον να κατευθύνεται με μεγαλύτερη ευκολία και να μην παρεμποδίζεται από τον πολυσέλιδο «κυκεώνα».

Ας δούμε, λοιπόν, αναλυτικά τα περιεχόμενα του Β΄ τόμου.

Στον Β΄ τόμο των πρακτικών η Λογοτεχνία συνεχίζει να αποτελεί την κύρια ερευνητική κατεύθυνση. Στην πρώτη ενότητα, λοιπόν, του δεύτερου τόμου με τίτλο «Η βαλκανική λογοτεχνία στα ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά», η Ιουλιανή Βρούτση, Διδάκτωρ Φιλολογίας και Εκπαιδευτικός στο ΕΚΠΑ,[1] αναφέρεται στις «Άτυπες μορφές πολιτιστικής διπλωματίας» και συγκεκριμένα στη «Βαλκανική Λογοτεχνία στο περ. “Νέα Εστία” (1927-1937)». Στη συνέχεια, η Χρύσα Θεολόγου, Υπ. διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ, συνεχίζει με το περιοδικό «Νέα Εστία» και την παρουσία της βαλκανικής λογοτεχνίας σε αυτό, το χρονικό διάστημα όμως 1935-1987 και ο Αθανάσιος Β. Γαλανάκης, Μεταπτυχιακός φοιτητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ, παρουσιάζει «ιστορίες, πρόσωπα, κείμενα και κίνητρα» από το περιοδικό «Βαλκανική λογοτεχνία» (1937-1938). Την ενότητα ολοκληρώνει η εισήγηση του Βασίλη Βασιλειάδη, Επ. Καθηγητήστο ΑΠΘ, με τίτλο «“Η προσέγγιση των λαών” – Τα Βαλκάνια στα λογοτεχνικά περιοδικά της Μεταπολίτευσης (1974-1981)».

Στη δεύτερη ενότητα, «Η πρόσληψη των Βαλκανίων στη λογοτεχνία», ο Σωκράτης Νιάρος, Μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, μελετά τη στάση της ελληνικής διανόησης απέναντι στην προοπτική της Βαλκανικής Συνεννόησης στην εισήγησή του «Οι Έλληνες συγγραφείς του Μεσοπολέμου και το εγχείρημα της Βαλκανικής Συνεννόησης». Ακολουθεί ο Πασχάλης Νικολάου, Επ. Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, που αναδεικνύει το έργο της Σερβίδας συγγραφέα Vesna Goldsworthy και τις αλλεπάλληλες μίξεις βαλκανικής και αγγλοσαξωνικής κουλτούρας με την έρευνά του «Το Πέρασμα στην Ελλάδα ή Ποιητικοί Ορίζοντες σε μια Άλλη Γλώσσα: “The Angel of Salonika” (2011) της Vesna Goldsworthy». Τη σκυτάλη παίρνει η Δέσποινα Παπαστάθη, Μέλος Ε.ΔΙ.Π. στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, που επικεντρώνεται στο βαλκανικό αστυνομικό διήγημα του 21^ου αι.

Στην τρίτη κατά σειρά ενότητα με τίτλο «Τα βαλκάνια και ο ελληνισμός στην κυπριακή λογοτεχνία», η Μαρία Αμοιρίδου, Υπ. διδάκτωρ στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, διερευνά τη «γλώσσα της ανατροπής στο ποίημα του Κυριάκου Χαραλαμπίδη “Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού σήμανση”». Ακολουθεί με την εισήγησή της «Ο μεταμυθικός Μεγαλέξανδρος του Κυριάκου Χαραλαμπίδη» η Πηνελόπη Στρατή, Υπ. διδάκτωρ στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, που φωτίζει το σταθερό ενδιαφέρον του Κυριάκου Χαραλαμπίδη για την ιστορία και τον μύθο.

Η επόμενη ενότητα τιτλοφορείται «Αναπαραστάσεις της Ιστορίας στη Λογοτεχνία», με τον Γιάννη Βαγγελοκώστα, Υπ. διδάκτορα Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας του ΑΠΘ, να μας εισάγει στη μυθοπλαστική πραγμάτευση του Μακεδονικού Ζητήματος μέσω της έρευνάς του «Μακεδονικό ζήτημα και μεταϊστορική μυθοπλασία στις αρχές του 21^ου αιώνα: “Σκοτεινός Βαρδάρης” (2004) της Έλενας Χουζούρη και “Τι ζητούν οι βάρβαροι”(2008) του Δημοσθένη Κούρτοβικ». Έπειτα, ο Δημήτρης Κόκορης, Αν. Καθηγητής του Τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ,  θίγει το «ιστορικό τραύμα ως λογοτεχνική αφήγηση», με επίκεντρο της έρευνάς του τον όρο «Ντουρντουβάκια», ως μια τραυματική πτυχή των ελληνουβλγαρικών σχέσεων.

Η πέμπτη ενότητα, «Βαλκανικές ταυτότητες στη μεταπολεμική και σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία», ξεκινά με τον Πέτρο Μαραζόπουλο, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και την εισήγηση «“Θαύμα ανάπτυξης και προόδου” ή “συνώνυμο του πρωτογονισμού και της προπαγάνδας”; Η πρόσληψη του βαλκανικού υπαρκτού σοσιαλισμού στη νεοελληνική κουλτούρα», ενώ ακολουθεί η Σοφία Ιακωβίδου, Επ. Καθηγήτρια του ΤΕΕΠΗ/ΔΠΘ, με τις «Όψεις του Βαλκάνιου στη σύγχρονη μυθοπλασία».

Η ενότητα που έπεται έχει τίτλο «Σύγχρονη βαλκανική λογοτεχνία στην Ελλάδα και Έλληνες λογοτέχνες από τα Βαλκάνια» και φιλοξενεί για αρχή τον Σπύρο Κιοσσέ, Μέλος Ε.ΔΙ.Π. του ΤΕΦ/ΔΠΘ, και την Κατερίνα Δ. Σχοινά, Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων στη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ροδόπης, με τη μελέτη τους «Μεθοριακή αφήγηση και ποιητική της ταυτότητας: η περίπτωση του Μιροσλάβ Πένκοφ». Ακολούθως, η Θεοδούλη (Λίλυ) Αλεξιάδου, Μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, ασχολείται με τη «μνημο-ποιητική της νοσταλγίας στην ποίηση του Νίκου Κατσαλίδα». Η ενότητα ολοκληρώνεται με τον Σάββα Καράμπελα, Διδάκτορα Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, να μελετά πρώιμα και όψιμα ποιήματα του Χρήστου Χαρτοματσίδη, τις σχέσεις με την εποχή τους και τα πεζά και θεατρικά του έργα το χρονικό διάστημα 1986-2018.

Στη συνέχεια, η ενότητα με τίτλο «Μετάφραση της ελληνικής λογοτεχνίας στα Βαλκάνια» αρχίζει με τη Velichka Simonova-Grozdeva, Επ. Καθηγήτρια του University of Plovdiv – Paisii Hilendarski, και τη Mariya Hristova, Επ. Καθηγήτρια στο Νοτιοδυτικό Πανεπιστήμιο του Blagoevgrad, με την έρευνά τους «“Απ’ όσα έκαμα κι απ’ όσα είπα”: Ο Κ. Π. Καβάφης», και ακολουθεί ο Λάμπρος Βαρελάς, Αν. Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, ο οποίος ασχολείται με τις «Μεταφράσεις ελληνικών μυθιστορημάτων στα βουλγαρικά (19^ος αιώνας)», επιχειρώντας να αναδείξει τη μεγάλη ερευνητική εργασία που έχουν κάνει στο παρελθόν Βούλγαροι μελετητές για τις σχέσεις Βούλγαρων και ελληνισμού. Τέλος, η Μargareta Sfirschi-Lăudat, Λέκτορας και Διδάκτωρ Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Τμήματος Κλασικής και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου, μελετά τα «κοινά τουρκικά δάνεια της ελληνικής και της ρουμανικής γλώσσας στα διηγήματα του Γ. Βιζυηνού και την απόδοσή τους στη ρουμανική μετάφραση των “Νεοελληνικών διηγημάτων”», προχωρώντας σε «σημασιολογικές και μεταφρασεολογικές παρατηρήσεις».

Στην όγδοη κατά σειρά ενότητα, «Ελληνοτουρκικές σχέσεις στη λογοτεχνία», η Damla Demirözü, Καθηγήτρια του İstanbul Üniversitesi, ασχολείται με την «αφήγηση του ξεριζωμού και τα φαινόμενα του εθνικισμού», με αντικείμενο μελέτης και ενδεικτικό παράδειγμα το μυθιστόρημα «Η Θεσσαλονίκη με μοβ καφτάνι» του Γιλμάζ Καρακογιουνλού. Προς την ίδια κατεύθυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων κινείται και η Aslı Çete, Διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών του İstanbul Üniversitesi, με την εισήγησή της «Η Κωνσταντινούπολη και η Κόκκινη Μηλιά ως ιδανικοί χώροι των ελληνικών και τουρκικών αφηγημάτων». Στη συνέχεια, η Ανθή Καρρά, Μεταφράστρια τουρκικής λογοτεχνίας, αναδεικνύει το έργο του «πατέρα» του τουρκικού διηγήματος Σαΐτ Φαΐκ Αμπασίγιανικ και «τo βλέμμα του προς τους Ρωμιούς μες στο τοπίο της χώρας του και της λογοτεχνίας της», ενώ και ο Γιώργος Σαλακίδης, Αν. Καθηγητήςτου ΤΓΦΠΠΧ/ΔΠΘ, ασχολείται με τους Ρωμιούς της Πόλης και των Πριγκιπόνησων στα διηγήματα του προαναφερθέντος συγγραφέα. Ο İbrahim Kelağa Ahmet, Αν. Καθηγητής του Trakya Üniversitesi της Αδριανούπολης, ολοκληρώνει την ενότητα μελετώντας την «ελληνοτουρκική συνύπαρξη μέσα από τη λογοτεχνία» και συγκεκριμένα «τα διαπολιτισμικά στοιχεία στα ηθογραφικά διηγήματα και τις ταξιδιωτικές ιστορίες του Καρκαβίτσα», που θεωρείται από τους θεμελιωτές της ελληνικής ηθογραφίας.

Η ένατη ενότητα με τίτλο «Βαλκανικές διαστάσεις στο ελληνικό θέατρο» περιλαμβάνει την εισήγηση «Ραλλού Καρατζά ή το θέατρο στην υπηρεσία της εθνεγερσίας» του Γεώργιου Κράια, Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού του ΕΑΠ και του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου, καθώς και της Μιχαέλας Αντωνίου, Μέλους Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ και τη μελέτη της “Ο Πλούτος” του Αριστοφάνη από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Nikita Milivojevic».

Στην τελευταία ενότητα του δεύτερου τόμου, με τίτλο «Τα Βαλκάνια στο ελληνικό θέατρο και στον κινηματογράφο», η Κωνστάντζα Γεωργακάκη, Αν. Καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, μελετά τη ρουμανική κωμωδία «Τιτάνικ Βαλς» στην ελληνική σκηνή. Ακολουθεί η εισήγηση της Ελένης Γεωργίου, Διδάκτορος Θεατρολογίας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, «Τα βαλκάνια στην ελληνική σκηνή: Η παρουσία βαλκάνιωνθεατρικών συγγραφέων στο ελληνικό θέατρο μέσα απότα παραδείγματα των έργων “Οι σιδεράδες”, “Το σακάκι που βελάζει”, “Ο ασθενής του Δρ. Φρόιντ”, “Ο σπιούνος των Βαλκανίων” και “Ο Επαγγελματίας”». Η επόμενη έρευνα ανήκει στην Ηλέκτρα Βενάκη, Υπ. διδάκτορα και Ιδρύτρια του ALTCINE στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο –Université Libre de Bruxelles, και στην Αφροδίτη Νικολαΐδου, Επικ. Καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο «Κινηματογραφικές συμπαραγωγές με τα βαλκάνια και αναπαραστάσεις της ελληνικότητας». Ο τόμος ολοκληρώνεται με τη Βασιλική Πέτσα, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια και Διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου – ΕΑΠ, με τη μελέτη της «Συνυπάρχοντας με τον Βαλκάνιο Άλλο στις αρχές του 21^ουαιώνα: Εθνική ταυτότητα, φύλο και σεξουαλικότητα στις ταινίες “Όμηρος” (Γιάνναρης, 2005) και “Xenia” (Κούτρας, 2014)».

—Για τα περιεχόμενα του τόμου Α΄ βλ. εδώ

—Για τα περιεχόμενο των τόμων Γ1΄ και Γ2΄  βλ. εδώ

*Η Αναστασία Χαλβατζοπούλου είναι τεταρτοετής φοιτήτρια του ΤμήματοςΕλληνικής Φιλολογίας ΔΠΘ και επιμελήθηκε το παρόν κείμενο στο πλαίσιο της πρακτικής της άσκησης τον Μάιο του 2023.

[1] Να σημειωθεί πως διατηρήθηκαν οι ιδιότητες των εισηγητών όπως αναγράφονται στους τόμους των πρακτικών.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.