Χρηστος Χαρτοματσιδης,* « Βιβλιο-ταξιδι με υπογειο υπαρξιακο σιδηροδρομο που δεν ξερουμε που θα μας βγαλει»

Το καινούργιο ποιητικό έργο του Γιάννη Στρούμπα έρχεται για να μας ξαφνιάσει κι εντυπωσιάσει με δύο καινούργια χαρακτηριστικά της γραφής του. Το πρώτο αφορά τη θεματολογία. Βλέπουμε έναν διαφορετικό Στρούμπα που εμβαθύνει και στοχάζεται. Εκεί που ο ταλαίπωρος από τη βαρετή ρουτίνα του Αθηναίος προσπερνάει αδιάφορος, ο Γιάννης Στρούμπας παρατηρεί, παρακολουθεί με παιδική περιέργεια, και σε τελική ανάλυση ανακαλύπτει έναν ολόκληρο, άλλο κόσμο – σκοτεινό και γεμάτο σκιές. Η απλή μυρμηγκοφωλιά τον συναρπάζει με τις δαιδαλώδεις διαδρομές της, οι οποίες όμως δεν οδηγούν στο φως, μα απλώς «μεταθέτουν το σκοτάδι». Τα εργατικά μυρμήγκια δεν τον ενθουσιάζουν. Στην πορεία τους βλέπει τη δουλεία και πιθανόν την πνευματική κατάπτωση.

Μια ατελείωτη κατάβαση είναι ολόκληρο το πρώτο μέρος που φέρνει τον τίτλο «Προς αποβάθρες». Οι κυλιόμενες σκάλες στο μετρό οδηγούν στις αποβάθρες για το στερνό ταξίδι. Ο υπόγειος σιδηρόδρομος καταντάει μια επώδυνη αλληγορία του Κάτω κόσμου. Δεν υπάρχουν χαμόγελα κι αστεία. Τον παραξενεύουν τα σκοτεινά παράθυρα των βαγονιών, που δεν χρησιμεύουν για να βλέπεις προς τα έξω, μια που έξω είναι σκοτάδι, μα αντανακλούν την άλλη πραγματικότητα, αυτή μέσα στο τραίνο, όπου μαθαίνεις για τους άλλους όχι από την όψη τους, μα από τα είδωλά τους. Η άμεση ματιά είναι απαγορευμένη, το να κοιτάς κατάματα μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και να οδηγήσει σε σύγκρουση. Ο κανόνας είναι όπως στις φυλακές –ποτέ δεν κοιτάς τον άλλον στα μάτια. Θεωρώ πως τα σκοτεινά αυτά παράθυρα-καθρέφτες είναι το κλειδί για την αποκωδικοποίηση αυτής της συλλογής ποιημάτων.

Το βλέμμα του ποιητή δεν είναι στραμμένο προς τα έξω, μα σε μία ενδοσκόπηση του σκοτεινού εαυτού του. Η Νέκυια, η κάθοδος του Οδυσσέα στον Άδη, οι συνομιλίες με τις σκιές, που ανακαλύπτουν οι κριτικοί σε άλλες παρουσιάσεις αυτής της συλλογής, δεν υπάρχουν παρά μοναχά ενδόμυχα, εκεί στα σκοτεινά μονοπάτια του εαυτού μας, κι ακριβώς εκεί προσπαθεί να διεισδύσει ο ποιητής, να εστιάσει για να παρακολουθήσει  και να καταγράψει. Άλλωστε, όλο το βιβλίο μπορούμε να το παρομοιάσουμε με ταξίδι με υπόγειο υπαρξιακό σιδηρόδρομο, που δεν ξέρουμε πού θα μας βγάλει. Όπως σε κάθε ταξίδι ο επιβάτης-λυρικός ήρωας είτε χαζεύει από τζαμαρία –εδώ περιεργάζεται την αντανάκλαση του εσωτερικού του κόσμου– είτε παρακολουθεί τους συνεπιβάτες του, ή για μια στιγμή αναπολεί κάτι δικό του, αποτέλεσμα των συνειρμών. Ποιήματα κάπως διαφορετικά, αν και αρμονισμένα με το γενικό ζοφερό κλίμα είναι το: «Μέσα από το συρματόπλεγμα», «Ράγες» ή «Ο Ερχόμενος».

Κάποια από τα ποιήματα επικοινωνούν θεματικά, μεταξύ τους δημιουργώντας σπονδυλωτή, ποιητική αφήγηση, όπου το ένα επεξηγεί το άλλο, ή εμπλουτίζει το νοηματικό και συναισθηματικό φορτίο του –βλέπε τα ποιήματα: «Ινδιάνοι»,  το «Χλωμό πρόσωπο» και το «Συντεταγμένα». Ακόμη, τα «120 μλ» και τα «120 κιλά» κι εδώ αναγκαστικά  θα πρέπει να μιλήσουμε και για την καλλιτεχνική μορφή –για τη φόρμα, που κι αυτή τη φορά ο Στρούμπας μας ξαφνιάζει. Έχουμε πια ένα νέο στοιχείο που προς το παρόν συναντάμε μόνο σε κάποια από τα ποιήματά του. Το στοιχείο αυτό είναι ο ρυθμός. Ο Στρούμπας χρησιμοποιείτο συλλαβοτονικό ρυθμικό σύστημα –δηλαδή ο κάθε στίχος να έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών και την ίδια αλληλουχία τονισμένων και μη τονισμένων συλλαβών με τον προηγούμενο κάτι που είναι χαρακτηριστικό για τα δημοτικά τραγούδια, για κάποια ηρωικά έπη κλπ. Στοιχεία με συλλαβοτονικό ρυθμό παρατηρούμε στα ακόλουθα ποιήματα της συλλογής – «Είναι σκηνή»:

«Οι αποβάθρες τούτες δω

Δεν στέκουν σε λιμάνι

Μήτε Αχέροντας κυλά

Μήτε βαρκάρης  λάμη…»

Παρεμβαίνουν απροειδοποίητα στο: «Αιώνας των φώτων»:

«…μια λάμψη που διέρχεται

Μια σκοτεινιά που μένει

Επίτευγμα μηχανικό

Κάποιου αιώνα φώτων…»

Ένα από τα αγαπημένα εκφραστικά μέσα του Γιάννη Στρούμπα είναι η συνύπαρξη των αντιθέσεων, που από μόνη της παραπέμπει στη διαλεκτική φιλοσοφία, όπου συνυπάρχουν, μα κι αλληλοσυγκρούονται, οι αντιθέσεις: π.χ. «Το σκότος ταξιδεύει με ταχύτητα φωτός» που ακούγεται και σαν λογοπαίγνιο, μα  η δυνατή του πλευρά είναι ακριβώς η φιλοσοφία των αντιθέσεων.

Σε ένα άλλο ποίημα «Στο αυτό το πρόσωπό μου» συναντάμε:

«Θα βρεις εκεί βαθιά

Να σέρνονται σκουλήκια

Κι εκεί βαθιά θα βρεις

Ουράνιες πεταλούδες».

Και λίγο πιο κάτω:

«Στους αιθέρες τα  σκουλήκια βασιλεύουν

Κι αν στο ίδιο άτομο

Σ’ αυτό το πρόσωπό μου

Βρίσκεις τη μια ένα σκώληκα

Την άλλη πεταλούδα,

Ποτέ μη λησμονάς

Πως πεταλούδες γίνονται από τις κάμπιες».

Με τις αντιθέσεις βέβαια συνυπάρχει κι ο αυτοσαρκασμός και το χιούμορ, προβάλλει όμως κι άλλο ένα χαρακτηριστικό στοιχείο έκφρασης του Στρούμπα, τα λογοπαίγνια: «Στο μποτιλιάρισμα δεν πέφτει ούτε μποτίλια διάσωσης» ή στη «Φήμη και τη διαφήμιση» ή «Γιούρο και Γιούρα»,  «Η είσοδος στην έξοδο», «Ο απολωλώς ποιμήν» ή «Παρακαλούνται οι επιβάτες να προσέχουν τα προσωπικά τους συναισθήματα» κ.α.

Θα ήθελα ειδικά να αναφερθώ στο ποίημα «Ράγες», που από μόνο του εκφράζει όλη την αισθητική του ποιητή: λιτό, απλό, μόνο με μια παρομοίωση –«Μέτωπο υπερσιβηρικός», που όμως συνδυάζει απόλυτα τη φόρμα με το περιεχόμενο:

«Παιδί μου

Εμένα οι ράγες τούτες

Χρόνια τώρα σηκώνουν

Βαγόνια προς στρατόπεδα συγκέντρωσης

Ένα απλό συρμό

θα φοβηθώ;».

Δεν διευκρινίζει αν τα στρατόπεδα είναι του Ολοκαυτώματος, είτε τα δικά μας ξερονήσια ή του Γκουλάγκ (μάλλον είναι το τελευταίο μια που αναφέρεται στον σιδηρόδρομο προς τη Σιβηρία). Το ποίημα αυτό επικοινωνεί  και με το προτελευταίο ποίημα  «Μέσα απ’ τα συρματοπλέγματα».

Ο επίλογος της συλλογής είναι η «Σφηκοφωλιά», όπου σε αντίθεση με το αρχικό «Μυρμηγκοφωλιά» η κατεύθυνση είναι προς το φως, επιλέγει όχι την κάθοδο προς τον δαιδαλώδη κόσμο του σκότους, μα τη θορυβώδη κι ίσως εκδικητική πτήση των άναρχων σφηκών…

Με την τελευταία του συλλογή «Περίμετρος», ο Γιάννης Στρούμπας μας αποκαλύπτει το ανανεωμένο πρόσωπό του, ενός φιλοσοφημένου και πολύ πιο ώριμου ποιητή.

*Ο Χρήστος Χαρτοματσίδης είναι ιατρός και συγγραφέας. Το παρόν κείμενο είναι η ομιλία του στην παρουσίαση της ποιητικής συλλογής «Περίμετρος» του Γιάννη Στρούμπα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής στις 24/4/2024.

[Δείτε το ρεπορτάζ της βιβλιοπαρουσίασης εδώ]

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.