Χρηστος Χαρτοματσιδης, «Το μυθιστορημα του Φραγκακη ειναι μια συναρπαστικη ιστορια που διαβαζεται απνευστι και σιγουρα θα σας συγκινησει και προβληματισει»

Αγαπητοί φίλοι, απόψε έχω τη χαρά να σας παρουσιάσω ένα συναρπαστικό βιβλίο, το μυθιστόρημα του Ηλία Φραγκάκη «Μαρίκες» από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας». Μετά το πολύ πετυχημένο ποιητικό του ντεμπούτο με το«Γράμματα σε μια γυναίκα» από τις εκδόσεις «Θράκα», ο Ηλίας Φραγκάκης κάνει τώρα την εμφάνισή του και στην πεζογραφία. Αν κι ο ήρωας του αναφέρει πως «είναι νεαρός στην τέχνη, αλλ’  όχι στη ζωή», υποθέτω πως πάντα τον απασχολούσε το γράψιμο είτε άμεσα, σαν δημιουργό, είτε με την ιδιότητα του σκηνοθέτη, απλώς είχε την υπομονή και τη στωικότητα να παρουσιάσει τα γραπτά του, μόνο όταν ο ίδιος έκρινε πως είναι πια άρτια, έτοιμα να κατακτήσουν το αναγνωστικό κοινό και να αντιμετωπίσουν με αξιοπρέπεια τους κριτικούς.

«Θέμα του βιβλίου είναι το μεγάλο ταξίδι που κάνει ο καθένας από εμάς στην αναζήτηση  της προσωπικής  του Ιθάκης, της  Πατρίδας των ονείρων του. Αν και ήρωες  του βιβλίου είναι φυγάδες από τον πόλεμο, μετανάστες, πολιτικοί πρόσφυγες, αστυνομικοί και νεοναζί, η πλοκή δεν περιορίζεται στο να διηγηθεί άλλη μια θλιβερή, προσφυγική ιστορία. Ο Φραγκάκης ξεπερνάει το στιγμιαίο, το εφήμερο κι εστιάζει στα πραγματικά μεγάλα μεγέθη, σε αυτά που αντέχουν κι αφήνουν το στίγμα τους στον Χρόνο»

«Τα  ασυνόδευτα παιδιά του πολέμου θα χρειαστεί να δώσουν τις δικές τους μάχες για να επιβιώσουν μέσα στην ξενοφοβία, τον ρατσισμό, τη σωματική εκμετάλλευση»

Θέμα του βιβλίου είναι το μεγάλο ταξίδι που κάνει ο καθένας από εμάς στην αναζήτηση  της προσωπικής του Ιθάκης, της  Πατρίδας των ονείρων του. Αν και ήρωες  του βιβλίου είναι φυγάδες από τον πόλεμο, μετανάστες, πολιτικοί πρόσφυγες, αστυνομικοί και νεοναζί, η πλοκή δεν περιορίζεται στο να διηγηθεί άλλη μια θλιβερή, προσφυγική ιστορία. Ο Φραγκάκης ξεπερνάει το στιγμιαίο, το εφήμερο κι εστιάζει στα πραγματικά μεγάλα μεγέθη, σε αυτά που αντέχουν κι αφήνουν το στίγμα τους στον Χρόνο. Δεν είναι τυχαίοι οι παραλληλισμοί με την «Οδύσσεια», αποσπάσματα από την οποία,σε δική του απόδοση,είναι το μότο σε  κάποια από τα κεφάλαια του βιβλίου. Κανείς από τους ήρωες δεν γίνεται ευπρόσδεκτος στη δική του Ιθάκη, μέχρι κι ο πολυμήχανος Οδυσσέας αντιμετωπίστηκε εχθρικά από τους μνηστήρες, πόσο μάλλον οι πολιτικοί πρόσφυγες του Ελληνικού Εμφυλίου, όταν επιστρέψανε από την υπερορία. Τα  ασυνόδευτα παιδιά του πολέμου, αν η τελική τους πατρίδα δεν είναι η κρύα αγκαλιά της θάλασσας, θα χρειαστεί να δώσουν τις δικές τους μάχες για να επιβιώσουν μέσα στην ξενοφοβία, τον ρατσισμό,τη σωματική εκμετάλλευση και την κρατική δυσλειτουργία. Ο Φραγκάκης έχει εργαστεί τρία χρόνια σε δομές προσφύγων  και γνωρίζει τα πράγματα από πρώτο χέρι και σε βάθος. Από εκεί οι άκρως ρεαλιστικές, όσο κι επώδυνες, λεπτομέρειες για πρόσωπα και καταστάσεις που παραθέτει.

Το προσφυγικό δεν είναι μονάχα θέμα ανθρωπιάς κι ευαισθησίας. Οι μετανάστες, βρίσκονται στο  κατώτερο  κοινωνικό σκαλί, ανεξαρτήτως από το τι υπήρξαν στις πατρίδες τους, τι γραμματικές γνώσεις έχουν και τι μνήμες κουβαλάνε. Το νιώθουν και οι ίδιοι, μα πολύ περισσότερο τους το θυμίζει συνεχώς με υπεροψία και περιφρόνηση το εχθρικό προς αυτούς περιβάλλον. Ένα παράδειγμα, αληθινή ιστορία: Μπροστά στο “Lidl”, άκουσα μια ζητιάνα να λέει: «Βοηθήστε με, σας παρακαλώ, να ορθοποδήσω». Ήταν στην εποχή των μνημονίων και στην τηλεόραση συνέχεια επαναλάμβαν πως πρέπει να ορθοποδήσει η ελληνική οικονομία. Η ζητιάνα σαν μια ζωντανή αλληγορία χρησιμοποιούσε τις ίδιες λέξεις για να μας αποδείξει  πως δεν είναι καμιά μετανάστρια ή προσφυγίνα, μα μια έντιμη“native” Ελληνίδα, έδειχνε με πονεμένη αξιοπρέπεια  την ελληνική της ταυτότητα. Σαν να ήταν άδεια επαιτείας!

Και παραθέτω άλλη μια προσωπική μαρτυρία. Με τη σύζυγό μου την Τατιάνα είχαμε αφήσει το αμάξι μας  σε συνεργείο αυτοκινήτων στα Διαβατά Θεσσαλονίκης –όπου υπάρχει δομή υποδοχής προσφύγων. Στον γυρισμό χαθήκαμε. Γύρω μας βλέπαμε παντού με λαμψούς τύπους που μας κοιτούσαν σκυθρωπά. Όσο και να ’ναι κάποια στιγμή αρχίζεις και φοβάσαι… Από λάθος, αντί να πάρουμε το λεωφορείο προς την πόλη, το πήραμε προς την αντίθετη κατεύθυνση –προς την αφετηρία.  Εκεί ανέβηκαν ένα τσούρμο μαθητές λυκείου κι ένα τσούρμο πρόσφυγες. Κανείς και από τις δύο ομάδες δεν ακύρωσε ούτε αγόρασε εισιτήριο. Από τη μια ήταν η χαρούμενη αμέλεια των μαθητών, από την άλλη οι προβληματισμένοι άνθρωποι με τα κουρασμένα, κακόκεφα μέχρι και προκλητικά βλέμματα.  Πίσω μας κάθισε μια  οικογένεια Ρομά, η γιαγιά με τα δύο της εγγονάκια. Όλοι τους ήταν άθλια ντυμένοι –καμιά σχέση με τους πρόσφυγες, που ήταν περιποιημένοι και καθαροί. Το κοριτσάκι 5-6 χρονών, βρόμικο κι αχτένιστο, συνέχεια με τσιγκλούσε: «Θείο, θείο!» κι εγώ όλο τραβιόμουν και σχεδόν εκνευρισμένος έλεγα: «Άσε με!». Δίπλα μου η Τατιάνα με κοιτούσε ειρωνικά: «Αφού σου αρέσει η μουσική των τσιγγάνων…».  Ναι όμως άλλο πράγμα η μουσική τους κι άλλο η θλιβερή πραγματικότητα. Το αγόρι περίπου 14 χρονών, κάπως καλύτερα ντυμένο, φαινόταν μαστουρωμένο. Πού και πού σαν να έβγαινε από τον λήθαργοκι έβριζε αισχρά τη γιαγιά, που αμήχανα γελούσε καλοσυνάτα. Αναρωτιόμουν πού βρέθηκα, σε ποιον κόσμο είχα ξεπέσει; Και μελαγχόλησα επειδή οι  θεωρίες, τα υψηλά ιδανικά και οι καλές προθέσεις κάποιες φορές δεν αντέχουν μπροστά στην αθλιότητα και την πολυπλοκότητα της καθημερινότητας.

«Πρόκειται για μια καλογραμμένη ιστορία, με γρήγορο κινηματογραφικό ρυθμό (σαν  σκηνοθέτης για κάποια χρόνια ο Φραγκάκης υπήρξε διευθυντής του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ρόδου και του Δημοτικού Θεάτρου Κερατσινίου). Γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη να καθηλώνει τον θεατή, στην προκειμένη περίπτωση τον αναγνώστη, έτσι ώστε να παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα. Παρατείνει με μαεστρία την αγωνία του, είτε καθυστερώντας σκόπιμα την εξέλιξη της δράσης είτε αναβάλλοντας με τρόπο την αποκάλυψη κάποιου σπουδαίου μυστικού»

«Το μυθιστόρημα αυτό πρόκειται για μια καλογραμμένη ιστορία, με γρήγορο κινηματογραφικό ρυθμό»

Κι όμως οι ήρωες του Φραγκάκη το παλεύουν και προσπαθούν να παραμένουν  σωστοί και να δείχνουν την ανθρωπιά τους. Καιμη νομίζεται πως στο μυθιστόρημα εξιδανικεύει και ωραιοποιεί τους πρόσφυγες. Κάθε άλλο, η γραφή του είναι πέρα για πέρα ρεαλιστική και οι χαρακτήρες του ζωντανοί, με τις αντιθέσεις και τους προβληματισμούς τους:αστυνομικοί, που στο σπίτι είναι καλά παιδιά, μα όταν βγαίνουν στους δρόμους χάνουν την ψυχραιμία τους, Αλβανός που εκδίδει κοπελίτσα από τη χώρα του έχοντας για συνέταιρο στο νταβατζιλίκι κάποιον χρυσαυγίτη. Αφρικανοί που είναι διακινητές ναρκωτικών, άλλος Αφρικανός που μαχαιρώνει τον  πολιτικό πρόσφυγα από τη Βουλγαρία, μετανάστες,που εκμεταλλεύονται αισχρά μεταξύ τους…

Πρόκειται για μια καλογραμμένη ιστορία, με γρήγορο κινηματογραφικό ρυθμό (σαν  σκηνοθέτης για κάποια χρόνια ο Φραγκάκης υπήρξε διευθυντής του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ρόδου και του Δημοτικού Θεάτρου Κερατσινίου). Γνωρίζει πολύ καλά την τέχνη να καθηλώνει τον θεατή, στην προκειμένη περίπτωση τον αναγνώστη, έτσι ώστε να παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα. Παρατείνει με μαεστρία την αγωνία του, είτε καθυστερώντας σκόπιμα την εξέλιξη της δράσης είτε αναβάλλοντας με τρόπο την αποκάλυψη κάποιου σπουδαίου μυστικού.

Άλλη μια τεχνική που χρησιμοποιεί είναι οι ήρωες που επιβάλλεται να συναντηθούν, να βρίσκονται στον ίδιο χώρο και να προσπερνάν άθελά τους ο ένας τον άλλον, χωρίς να μπορέσουν να ανταμώσουν.

Η αφήγηση τρέχει στο τρίτο πρόσωπο κι ο «αφηγητής» παρεμβαίνει για να σχολιάσει εκεί που κρίνει σκόπιμο. Το κείμενο είναι εμπλουτισμένο με κομψά και πολύτιμα αποσπάσματα από μεγάλους συγγραφείς, που είναι οργανικά συνδεδεμένα με την όλη ιστορία και είναι αποφθέγματα της παγκόσμιας σοφίας. Τα παραθέτει όμως με χιούμορ, είτε με  λεπτή ειρωνείακι έτσι δεν ακούγονται βαρύγδουπα, δεν είναι τόσο φορτισμένα και γίνονται αποδεκτά με χαμόγελο, μέσα στην όλη ζοφερή κατάσταση που επικρατεί στην πλοκή.

«Ο συγγραφέας δεν προσφέρει μασημένη τροφή, ο συνοδοιπόρος αναγνώστης πρέπει μόνος του να βρει τα κρυφά σημάδια και συμβολισμούς που θα τον οδηγήσουν παραπέρα»

Αν και κάποιες σκηνές είναι ιδιαίτερα σκληρές κι άλλες αιφνιδιαστικά τρυφερές, σίγουρα δεν υπάρχει μελόδραμα. Ο σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να περιγράψει, μα να πλάσει ο ίδιος την ιστορία. «Όχι εξιστόρηση. Μυθοπλασία!» λέει ο αφηγητής του, που δεν είναι άλλος από τον γάτο Τιτάκο, που βγαίνει από τον Τίτο, μάλλον σαν τον Ρωμαίο ιστοριογράφο Τίτο Λίβιο, που φυσικά και τον αναφέρει στη σελίδα 49. Βασικά, του Φραγκάκη του αρέσει να προβοκάρει τον αναγνώστη με μικρά κουίζ γνώσεων, να τον προκαλεί  να μιλήσουν στην ίδια γλώσσα κι επίπεδο. Δεν προσφέρει μασημένη τροφή,  ο συνοδοιπόρος αναγνώστης πρέπει μόνος του να βρει τα κρυφά σημάδια και συμβολισμούς που θα τον οδηγήσουν παραπέρα.

Ένα από τα τεχνάσματα του Φραγκάκη είναι πως κάθε  κεφάλαιο έχει διαφορετικό βασικό ήρωα, η προσωπική  ιστορία του οποίου και η άμεση συμμετοχή του στα δρώμενα γίνονται τμήμα της όλης πλοκής. Αυτό επιτρέπει στον συγγραφέα να κάνει κοντινά πλάνα, να  αναπτύξει τους χαρακτήρες λεπτομερώς, με τις ιδιαιτερότητές τους στην ομιλία, στις κινήσεις και στις συνήθειές τους. Να εστιάσει στον ανθρώπινο πυρήνα του ψυχισμού τους. Δεν υπάρχει άσπρο ή μαύρο, υπάρχουν οι περισσότερο ή οι λιγότερο κακοί και απέναντί τους οι χωρίς αιτία ένοχοι πρόσφυγες. Σαν αυτούς είναι και η νεαρή ιερόδουλη η Ντορίνα,Αλβανίδα που τολμά να ονειρεύεται πως κάποια στιγμή μαζί με τον αγαπημένο της Τζαμάλθα δημιουργήσουν οικογένεια και θα αποκτήσουν  παιδάκια. Αυτή είναι η προσωπική της Ιθάκη. Θα τιμωρηθεί πάρα πολύ σκληρά από τους προαγωγούς της τον Έλληνα ναζί  και τον Αλβανό.Εδώ,παρά τη διαφορετική «φυλετική» τους προέλευση, οι κακοποιοί συνεργάζονται άψογα. Μαζί τους κι ένας «καμαράντ!!!», ιδιαίτερα άγριος ομοϊδεάτης τους από την Ουκρανία. Το ωραίο είναι πως ο Έλληνας ναζί και νταβατζής έχει αλλάξει το όνομά του σε Νέσσος –όπως ο κένταυρος με το αίμα του οποίου πότισε η Δηιάνειρα τον χιτώνα που σκότωσε τον μεγαλύτερο από τους Έλληνες ήρωες τον Ηρακλή. Πρόκειται για συμβολισμούς που σκοτώνουν… κυριολεκτικά!

«Το μυθιστόρημα του Φραγκάκη είναι μια συναρπαστική ιστορία που διαβάζεται απνευστί και σίγουρα θα σας συγκινήσει και προβληματίσει»

Από ελληνικής πλευράς, στο μυθιστόρημα, πέρα από τους αστυνομικούς και τους νεοναζί, έχουμε και ανθρώπους που συμπονάνε  και δείχνουν την αγάπη τους στους κατατρεγμένους. Δεν είναι τυχαίο, πως έχουν κι αυτοί προσφυγική καταγωγή: από τη Μικρασιάτικη Καταστροφή, τον Εμφύλιο, μα κι επαναπατρισθέντες και παλιννοστούντες από όλες τις γωνιές της γης, για τους οποίους η επιστροφή στην πατρίδα είναι καινούργια προσφυγιά! Με ωραία αλληγορία, ένα κεφάλαιο έχει τίτλο «Πατρίδα», όπου ο ένας από τους ήρωες, μαχαιρωμένος  στην κοιλιά, περιφέρεται με το τραύμα του να αιμορραγεί, μα η πραγματική πληγή του είναι η πατρίδα, μια πατρίδα στην οποία δεν είναι ευπρόσδεκτος και τον αντιμετωπίζει ψυχρά, σαν ξένο.

Δυο γέροι,  παλιοί αντίπαλοι του Εμφυλίου, θα βρεθούν να συνυπάρχουν σε κάμπινγκμε τροχόσπιτα για «λευκά σκουπίδια», μια φράση περισσότερο αμερικάνικη κι ασυνήθιστη για την ελληνική πραγματικότητα, που έχει όμως αρκετή σαφήνεια ώστε να γίνει αποδεκτή. Εδώ συνήθως τους ονομάζουμε κοινωνικά απόβλητα και ο ορισμός «λευκά» είναι για να καταλάβουμε πως είναι Έλληνες, ημεδαποί κι όχι μετανάστες. Οι δυο γέροι, σαν Σαιξπηρικοί γελωτοποιοί, καβγαδίζουν μεταξύ τους,  αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον σε γκροτέσκο καταστάσεις, μα κατά βάθος συνδέονται με τους πιο ισχυρούς δεσμούς, αυτούς του αίματος που δεν χύθηκε, της ανθρωπιάς και της ίδιας τραγικής μοίρας. Λίγο πριν το φινάλε, ο ένας από τους δύο, δηλωμένος δεξιός κι αντικομουνιστής, αποκαλύπτει στον αριστερό συγκάτοικό του στο κάμπινγκ το μεγάλο του μυστικό. Πώς στα χρόνια του Εμφυλίου «δεν λέρωσε τα χέρια του με αδερφικό αίμα», μάλιστα έσωσε έναν αντάρτη του ΔΣΕ.

Το μυθιστόρημα του Φραγκάκη είναι μια συναρπαστική ιστορία που διαβάζεται απνευστί και σίγουρα θα σας συγκινήσει και προβληματίσει. Προσωπικά για μένα είναι από τα καλύτερα ελληνικά κείμενα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια.

*Ο Χρήστος Χαρτοματσίδης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του συγγραφικό έργο η νουβέλα «Όσο κρατάει ένα φιλί» (εκδ. Μανδραγόρας, 2020). Το κείμενο είναι η ομιλία του στην παρουσίαση του μυθιστορήματος του Ηλία Φραγκάκη «Μαρίκες», εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κομοτηνής στις 24/11/2021. Οι μεσότιτλοι είναι της εφημερίδας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.