«Μαρικες» η η συγχρονη «Οδυσσεια» του Ηλια Φραγκακη παρουσιαστηκε την Τεταρτη στην Κομοτηνη
Θέλω κάποιος να πει:
Αυτό το μυθιστόρημα είναι ωραίο,
γιατί είναι πλεγμένο με αμφιβολίες.
Με αυτήν τη φράση του Βούλγαρου συγγραφέα Γκέοργκι Γκοσποντίνοφ, ως μότο, ξεκινά το πρώτο του μυθιστόρημα ο Ηλίας Φραγκάκης με τίτλο «Μαρίκες» (εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2021) και διόλου τυχαία. Ένα κατ’ επίφαση αστυνομικό μυθιστόρημα που θέτει στο επίκεντρό του ανθρώπους του περιθωρίου, ανθρώπους που αγωνίζονται για να φτάσουν στη δική τους Ιθάκη… μια σύγχρονη «Οδύσσεια» είναι οι «Μαρίκες», που από τις πρώτες κιόλας σελίδες προκαλούν τον αναγνώστη να αμφισβητήσει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την κοινωνία γύρω του και εν ολίγοις «να αναρωτηθεί περισσότερο για περισσότερα».
Η σύγχρονη αυτή «Οδύσσεια» παρουσιάστηκε λοιπόν χθες, Τετάρτη 24 Νοεμβρίου, στην Τσανάκλειο Δημοτική Βιβλιοθήκη, σε μια εκδήλωση που αρκετά γρήγορα έλαβε διαστάσεις μιας «παρεΐστικης» συζήτησης. Διοργανωτές της ήταν η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιούνται με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», οι εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, ο «Παρατηρητής της Θράκης» και το Δημοκρίτειο Βιβλιοπωλείο.
Για τον πολυτάλαντο Ηλία Φραγκάκη –που διαθέτει ένα πλούσιο βιογραφικό, καθότι έχει σκηνοθετήσει θέατρο, ταινίες μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ και τηλεοπτική σειρά, ενώ ασχολείται και με τον χώρο της συγγραφής και της μετάφρασης· αποδεικνύεται αυτό εξάλλου συνεχώς και μέσα στο μυθιστόρημα– μίλησαν ο Κομοτηναίος συγγραφέας κ. Χρήστος Χαρτοματσίδης, ο οποίος τόνισε την «καθημερινή» διάσταση του μυθιστορήματος, ο κ. Περικλής Πολυζωΐδης, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας του ΔΠΘ, με την αναφορά του να επικεντρώνεται στη γραφή του συγγραφέα και τον ανθρωπολογικό χάρτη που δομείται στο αφήγημα, η κ. Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, φιλόλογος και επιμελήτρια εκδόσεων, την εισήγηση της οποίας ανέγνωσε αντικαθιστώντας την λόγω ιώσεως, η δημοσιογράφος κ. Νατάσσα Βαφειάδη, που αναφέρθηκε στο ζήτημα των προσφυγικών ροών και την «εργαλειοποίησή» τους, και ο κ. Νεκτάριος Μουρδικούδης, φιλόλογος και μεταπτυχιακός φοιτητής στον ρόλο του συντονιστή.
Ας δούμε αναλυτικότερα όμως μερικά ενδεικτικά αποσπάσματα των ομιλιών…
Χρήστος Χαρτοματσίδης, «Θέμα του βιβλίου του Ηλία Φραγκάκη είναι το μεγάλο ταξίδι που κάνει ο καθένας από εμάς στην αναζήτηση της προσωπικής του Ιθάκης»
Τον λόγο έλαβε αρχικά ο βασικός «υποκινητής» της εκδήλωσης, ο κ. Χαρτοματσίδης, ο οποίος μεταξύ άλλων ανέφερε: «Θέμα του βιβλίου του Ηλία Φραγκάκη είναι το μεγάλο ταξίδι που κάνει ο καθένας από εμάς στην αναζήτηση της προσωπικής του Ιθάκης, της Πατρίδας των ονείρων του. Αν και ήρωες του βιβλίου είναι φυγάδες από τον πόλεμο, μετανάστες, πολιτικοί πρόσφυγες, αστυνομικοί και νεοναζί, η πλοκή δεν περιορίζεται στο να διηγηθεί άλλη μια θλιβερή, προσφυγική ιστορία. Ο Φραγκάκης ξεπερνάει το στιγμιαίο, το εφήμερο κι εστιάζει στα πραγματικά μεγάλα μεγέθη, σε αυτά που αντέχουν κι αφήνουν το στίγμα τους στον Χρόνο.
«Ο Φραγκάκης ξεπερνάει το στιγμιαίο, το εφήμερο κι εστιάζει στα πραγματικά μεγάλα μεγέθη, σε αυτά που αντέχουν κι αφήνουν το στίγμα τους στον Χρόνο. Δεν είναι τυχαίοι οι παραλληλισμοί με την “Οδύσσεια”, αποσπάσματα από την οποία, σε δική του απόδοση, είναι το μότο σε κάποια από τα κεφάλαια του βιβλίου. Κανείς από τους ήρωες δεν γίνεται ευπρόσδεκτος στη δική του Ιθάκη, μέχρι κι ο πολυμήχανος Οδυσσέας αντιμετωπίστηκε εχθρικά, από τους μνηστήρες, πόσο μάλλον οι πολιτικοί πρόσφυγες του Ελληνικού Eμφυλίου, όταν επιστρέψανε από την υπερορία»
Δεν είναι τυχαίοι οι παραλληλισμοί με την “Οδύσσεια”, αποσπάσματα από την οποία, σε δική του απόδοση, είναι το μότο σε κάποια από τα κεφάλαια του βιβλίου. Κανείς από τους ήρωες δεν γίνεται ευπρόσδεκτος στη δική του Ιθάκη, μέχρι κι ο πολυμήχανος Οδυσσέας αντιμετωπίστηκε εχθρικά, από τους μνηστήρες, πόσο μάλλον οι πολιτικοί πρόσφυγες του Ελληνικού Eμφυλίου, όταν επιστρέψανε από την υπερορία. Τα ασυνόδευτα παιδιά του πολέμου, αν η τελική τους πατρίδα δεν είναι η κρύα αγκαλιά της θάλασσας, θα χρειαστεί να δώσουν τις δικές τους μάχες για να επιβιώσουν μέσα στην ξενοφοβία, τον ρατσισμό, τη σωματική εκμετάλλευση και την κρατική δυσλειτουργία. Ο Φραγκάκης έχει εργαστεί τρία χρόνια σε δομές προσφύγων και γνωρίζει τα πράγματα από πρώτο χέρι και σε βάθος. Από εκεί οι άκρως ρεαλιστικές, όσο κι επώδυνες λεπτομέρειες για πρόσωπα και καταστάσεις που παραθέτει. […] Αν και κάποιες σκηνές είναι ιδιαίτερα σκληρές κι άλλες αιφνιδιαστικά τρυφερές, σίγουρα δεν υπάρχει μελόδραμα. Ο σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να περιγράψει, μα να πλάσει ο ίδιος την ιστορία».
Περικλής Πολυζωίδης, «Tο βιβλίο είναι ένα μακροβούτι σε μια περιοχή του γεωγραφικού χάρτη, της ιστορίας και της κοινωνίας που είναι ακόμη “παρθένα”»
Στη συνέχεια, ο κ. Πολυζωίδης, ακολούθησε με τη δική του «ανάγνωση» του μυθιστορήματος, επισημαίνοντας τα ακόλουθα: «Από τη δική μου οπτική γωνία […] το βιβλίο είναι ένα μακροβούτι σε μια περιοχή του γεωγραφικού χάρτη, της ιστορίας και της κοινωνίας που είναι ακόμη “παρθένα”. Η αφήγηση είναι ολοζώντανη και περίτεχνα κεντημένη με αλλεπάλληλα περάσματα από τη φαντασία στην πραγματικότητα και αντίστροφα. Ο συγγραφέας παίζει με τον αναγνώστη και την αναγνώστρια σαν τη γάτα με το ποντίκι και προϊδεάζει σε αρκετές περιπτώσεις για τραγικές εξελίξεις, οι οποίες όμως εξελίσσονται με αργό ρυθμό, που μας αναγκάζει να πιούμε το πικρό φαρμάκι σταγόνα σταγόνα.
Ο λόγος κοφτός, ελάχιστες προτάσεις πάνω από μιάμιση γραμμή, και φράσεις που χτυπάνε σαν σφυρί και κρατούν το ενδιαφέρον μέχρι τέλους. […] Ο συγγραφέας όχι μόνο έχει διαβάσει πάρα μα πάρα πολλούς θησαυρούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά τους έχει κατανοήσει βαθιά και τους χρησιμοποιεί περίτεχνα ως ακλόνητη βάση της δικής του αφήγησης, όπως αξιοποιεί και πλήθος υπέροχων αποφθεγμάτων ως μοχλούς που διευκολύνουν την κατανόηση των νοημάτων».
Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, «Η μεγάλη επιτυχία του Φραγκάκη είναι η περιγραφή αυτής της άμετρης φρίκης που βιώνουν οι “έσχατης διαλογής” άνθρωποι, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες»
Η κ. Κατσαρή-Βαφειάδη, την οποία εκπροσώπησε στη χθεσινή βραδιά η κ. Νατάσσα Βαφειάδη, μας υπενθύμισε τις όψεις της «φιλάνθρωπης» δύσης: «Οι “Μαρίκες” τού φίλου από παλιά Ηλία Φραγκάκη, αφού το 2003 σκηνοθέτησε για το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κομοτηνής, τα δύο μονόπρακτα του Χρήστου Χαρτοματσίδη με τον ενιαίο τίτλο “Σκούρο μαύρο σχεδόν λευκό”, ήταν η αναγνωστική δίνη που μας στροβίλισε δυο εβδομάδες περίπου πριν, στην ορμή ενός κόσμου που υφίσταται μεν, αλλά μακριά από εμάς.
Γιατί με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες συμβαίνουν σήμερα δύο τινά:
1) Το ζήτημά τους εμφανίζεται κατά καιρούς ολοένα και περισσότερο αραιά στον δημόσιο χώρο, αφού πέντε χρόνια μετά τις πρώτες ροές προσφύγων και μεταναστών στη χώρα μας, οι ειδήσεις που τους αφορούν έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, με όλα τα ζητήματα που τους αφορούν να παρουσιάζονται σχεδόν απολύτως τακτοποιημένα. Και 2) το προσφυγικό και μεταναστευτικό παρουσιάζεται επιστημονικά επεξεργασμένο, στηριγμένο σε αριθμούς, με τα καταγεγραμμένα δηλαδή εκατομμύρια ευρώ που διέθεσε η φιλάνθρωπη δύση σε πρώτη θέα, και περιτυλιγμένο με τις επεξεργασίες από απόσταση, όπως επιβάλλει η επιστήμη, για να διερευνήσει τα γεωπολιτικά και οικονομικά αίτια των μετακινήσεων, να καταγράψει τις ροές και να επισημάνει τα ρίσκα για τους κατοίκους της γηραιάς ηπείρου και σύμπαντος του «πολιτισμένου» κόσμου ευρύτερα.
Αυτά περίπου εισπράττει ή βιώνει ένας μικροαστός από τη θαλπωρή του σπιτιού του για τους πρόσφυγες, με τα αισθήματα συμπόνιας στις πρώτες φάσεις του προσφυγικού απλώς να επιτείνονται όταν συνέβαινε ένας θάνατος παιδιού, όπως αυτός του Αϊλάν, και μετά τόσα χρόνια, απλώς οι εικόνες και τα συναισθήματα συμπόνιας να εξουδετερώνονται από την ισοπεδωμένη πρόσληψη μιας συνήθους είδησης που ουδόλως μας αφορά. […] Έτσι έχουν περίπου τα πράγματα μέχρι να διαβάσει κάποιος τις “Μαρίκες” του Φραγκάκη και να του σηκωθεί “η τρίχα κάγκελο”, γιατί όπως έλεγε και ο Σεφέρης “η φρίκη είναι ζωντανή και δεν κουβεντιάζεται”. Αφού η μεγάλη επιτυχία του Φραγκάκη είναι ακριβώς η περιγραφή αυτής της άμετρης φρίκης που βιώνουν οι αποσυνάγωγοι αυτής της εποχής, οι απορριγμένοι άνθρωποι, οι “έσχατης διαλογής” άνθρωποι, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, του 21ου “υπερπολιτισμένου” πλέον αιώνα».
Ηλίας Φραγκάκης, «Μέσω του γάτου, του Τίτου, δίνεται η ευκαιρία να πεις πράγματα που ως άνθρωπος δεν θα μπορούσες»
Με το πέρας των ομιλιών, ο συγγραφέας δέχθηκε ερωτήσεις από τον κ. Χαρτοματσίδη. Συγκεκριμένα, όταν ερωτήθηκε για το αν υπήρξαν στιγμές που να ξυπνούσε μέσα του η ξενοφοβία ή έστω μια «δυσανεξία» προς τους πρόσφυγες ή τις άλλες μειονότητες, ο κ. Φραγκάκης ανέφερε πως όλοι έχουν πάντα την επιλογή να αποστασιοποιηθούν από καταστάσεις που τους προξενούν φόβο. Ας μη λησμονούμε εξάλλου πως «όλοι οι άνθρωποι τελειώνοντας τη δουλειά τους, ξέρουν πως όταν θα γυρίσουν στο σπίτι, στη δική τους Ιθάκη, θα ηρεμήσουν μιας και έχουν φτάσει στο δικό τους λιμάνι». Μέσω του Τζαμάλ, ενός ήρωα του βιβλίου του, αντιλήφθηκε και τον «εσωτερικό» ρατσισμό που υπάρχει στον πραγματικό κόσμο, καθώς εκείνος δέχεται ρατσισμό τόσο από τους ομοεθνείς του όσο και από τους υπόλοιπους ανθρώπους.
«Τα ζώα έχουν να μας μάθουν πολλά από τον τρόπο που συνυπάρχουν. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αντλήσουμε στοιχεία από τη δική τους κοινωνική οργάνωση, στην οποία δεν υπάρχουν διαχωρισμοί σε τάξεις, δεν υπάρχουν σύνορα, δεν αποκλείουν το ένα το άλλο. Μέσω του γάτου, του Τίτου, δίνεται η ευκαιρία να πεις με μεγαλύτερη ευχέρεια πράγματα που ως άνθρωπος δεν θα μπορούσες, καθώς ο ίδιος ο γάτος δικαιούται να μας “την πει” με έναν πιο φιλικό τρόπο»
Επιπλέον, ο κ. Φραγκάκης ρωτήθηκε γιατί επέλεξε έναν γάτο, τον Τίτο, ως αφηγητή του μυθιστορήματός του. Ο ίδιος επισήμανε πως είναι της Σχολής Γκροτόφσκι, η οποία είναι της άποψης ότι «τα ζώα έχουν να μας μάθουν πολλά από τον τρόπο που συνυπάρχουν. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να αντλήσουμε στοιχεία από τη δική τους κοινωνική οργάνωση, στην οποία δεν υπάρχουν διαχωρισμοί σε τάξεις, δεν υπάρχουν σύνορα, δεν αποκλείουν το ένα το άλλο. Μέσω του γάτου, του Τίτου, δίνεται η ευκαιρία να πεις με μεγαλύτερη ευχέρεια πράγματα που ως άνθρωπος δεν θα μπορούσες, καθώς ο ίδιος ο γάτος δικαιούται να μας “την πει” με έναν πιο φιλικό τρόπο».
Εκτός του κ. Χαρτοματσίδη, ερωτήσεις απηύθυναν στη συνέχεια και οι θεατές στον συγγραφέα αναφορικά με τα μελλοντικά του συγγραφικά σχέδια, τη γνωριμία του με τον Τίτο στην παραλία Μαρίκες κ.ά.
*Η Νίκη Αγγελακοπούλου είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ. Συνυπέγραψε και επιμελήθηκε το φιλοξενούμενο εδώ ρεπορτάζ κατά τη διάρκεια της πρακτικής της άσκησης, τον Νοέμβριο του 2021.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
