Τανια Μαργαριτου,* «Η εκδοση του λευκωματος ηταν μια προσπαθεια να αναδειξουμε και να διασωσουμε ενα κομματι της πολιτιστικης κληρονομιας του τοπου μας»
Σας καλωσορίζω στην παρουσίαση του φωτογραφικού λευκώματος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδίτη με τίτλο: «Ροδίτης νομού Ροδόπης: Στα χνάρια της ιστορίας και του πολιτισμού», το οποίο είναι αφιερωμένο στον συγχωριανό μας, αείμνηστο Γιώργο Νεστωράκη.
Αρχικά, θα ήθελα να σας αφηγηθώ το ιστορικό αυτής της διαδρομής, που αφορά στον τρόπο με τον οποίο δουλέψαμε και συγκεντρώσαμε το υλικό μας, ώστε να φτάσουμε στην έκδοση αυτού του λευκώματος. Το 2017, σε μια συζήτηση με τον Γιώργο Κεπελή, τον Πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδίτη, στο πλαίσιο των πολλαπλών δραστηριοτήτων του Συλλόγου μας, σκεφτήκαμε να κάνουμε μια εκδήλωση στην οποία θα παρουσιάζαμε στοιχεία για την ίδρυση του χωριού μας και την εγκατάσταση των προσφύγων, καθώς και κάποια από τα ήθη και έθιμα των προγόνων μας.
Αποφασίσαμε να βασιστούμε σε προφορικές μαρτυρίες ηλικιωμένων συγχωριανών μας, οι οποίοι μας άνοιξαν τα σπίτια τους και μοιράστηκαν μαζί μας τις αναμνήσεις τους. Πήραμε συνεντεύξεις από δύο γυναίκες, τη Σημούλα Δαρόγλου και την Κωνσταντινιά Μαργαρίτου και από πέντε άνδρες, τον εκπαιδευτικό-συγγραφέα Θανάση Παπατριανταφύλλου και τους αποβιώσαντες, Γιώργο Νεστωράκη, Χρυσόστομο Κεπελή, Γιάννη Αρβανιτίδη και Χρήστο Δαγλαρίδη. Στη συνέχεια, επιλέξαμε από κάθε συνέντευξη τα μέρη που μας ενδιέφεραν και προχωρήσαμε στο μοντάρισμα, ώστε να ετοιμάσουμε τα βίντεο που θα πλαισίωναν την εκδήλωση.
Συγχρόνως, προσωπικά ανέλαβα να πραγματοποιήσω μια έρευνα στα ΓΑΚ Κομοτηνής για την εξεύρεση εγγράφων σχετικών με τον Ροδίτη. Εκεί, εντόπισα τους εκλογικούς καταλόγους του 1925, στους οποίους περιλαμβάνονταν τα ονόματα, η ηλικία, ο τόπος καταγωγής και ο τόπος κατοικίας 67 ανδρών που κατοικούσαν στο Μπρόκτιον και στο Κόσμιον. Ονόματα γυναικών δεν υπήρχαν, επειδή οι γυναίκες δεν ψήφιζαν τότε. Επίσης, στα αρχεία της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών εντόπισα τις αιτήσεις των προσφύγων για αποζημίωση που κατατέθηκαν το 1928, με τα ονόματα και τον τόπο καταγωγής 151 αρχηγών οικογενειών και κληρονόμων, ανδρών και γυναικών, εφόσον αρκετές γυναίκες ήταν ήδη χήρες όταν έφτασαν στην Ελλάδα ή είχαν πεθάνει οι σύζυγοί τους ως το 1928. Έτσι, καταρτίστηκε ένας καταγωγικός κατάλογος των κατοίκων του Ροδίτη με προέλευση κυρίως από την Ανατολική Θράκη: τα Μάλγαρα, το Γιοσούς Κίοϊ, το Ντεβετζίκιοϊ, το Πασάκιοϊ, τις Σαράντα Εκκλησιές, αλλά και από την Τραπεζούντα του Πόντου και το Κίζδερβεντ της Προύσας. Τα παραπάνω στοιχεία απόκεινται στο αρχείο του Πολιτιστικού Συλλόγου μας.
Το επόμενο βήμα ήταν να ζητήσουμε από τους συγχωριανούς μας να μας παραχωρήσουν παλιές φωτογραφίες, και η ανταπόκριση ήταν συγκινητική. Συγκεντρώσαμε περίπου 500 φωτογραφίες, τις οποίες σκανάραμε, εκτυπώσαμε και δημιουργήσαμε με αυτές ένα κολλάζ μνήμης στους τοίχους του Συλλόγου. Αργότερα, οι φωτογραφίες αυτές ταξινομήθηκαν θεματικά και αλφαβητικά ανά δωρήτρια οικογένεια και τώρα βρίσκονται σε άλμπουμ και σε ηλεκτρονική μορφή στο αρχείο μας, ώστε να έχουν εύκολη πρόσβαση οι ενδιαφερόμενοι.
Όλα τα παραπάνω παρουσιάστηκαν σε μια εκδήλωση που έγινε στο κτίριο του Συλλόγου στις 28 Οκτωβρίου του 2018. Η εκδήλωση είχε μεγάλη επιτυχία και την παρακολούθησαν με ενδιαφέρον και συγκίνηση πολλοί νέοι και ηλικιωμένοι κάτοικοι του χωριού. Το γεγονός αυτό έδωσε την ιδέα στον Γιώργο Κεπελή να χρησιμοποιήσουμε το υλικό που είχαμε συγκεντρώσει, για να φτιάξουμε ένα λεύκωμα, ώστε να προβάλλουμε την ιστορία και την παράδοση του χωριού μας. Αποτάθηκε, λοιπόν, στον Δήμο Κομοτηνής, ο οποίος ανέλαβε τη χορηγία για την έκδοση του βιβλίου. Ο δρόμος για τη δημιουργία του λευκώματος είχε ανοίξει.
Για το ιστορικό κομμάτι του βιβλίου, που αφορά στην εγκατάσταση των προσφύγων στο χωριό, απευθυνθήκαμε στη Βασιλική Φίλιου, η οποία είναι κάτοικος Ροδίτη και πιο ειδική στο συγκεκριμένο θέμα. Παρά τον φόρτο εργασίας, λόγω της εκπόνησης της διδακτορικής της διατριβής, δέχτηκε πρόθυμα να μας βοηθήσει.
Επίσης, προχωρήσαμε στη διαδικασία της ταυτοποίησης των εικονιζόμενων προσώπων στις φωτογραφίες με τη συνδρομή συγχωριανών μας, του Θανάση Παπατριανταφύλλου, της Δέσποινας Τρακαντζίδου, της Κωνσταντινιάς Μαργαρίτου και της Φαίης Σπίνου.
Όντας τελείως άπειροι στη διαδικασία έκδοσης ενός βιβλίου, ήρθαμε σε επαφή με την Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη και την ομάδα του Παρατηρητή της Θράκης. Η Τζένη μάς πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά της και τις πολύτιμες επιστημονικές και επαγγελματικές της γνώσεις. Συναντηθήκαμε αρκετές φορές, κάναμε αλλαγές, διορθώσεις, επιλέξαμε τις κατάλληλες φωτογραφίες και το εξώφυλλο, δοκιμάσαμε διάφορες εκδοχές σελιδοποίησης, μέχρι να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ώσπου στο τέλος του 2019 το λεύκωμα ήταν έτοιμο. Ωστόσο, οι υγειονομικές συνθήκες που επικράτησαν στη συνέχεια, λόγω του Covid-19 με τις αλλεπάλληλες καραντίνες, δεν μας επέτρεψαν να το παρουσιάσουμε νωρίτερα στο κοινό.
Οι ενότητες του φωτογραφικού λευκώματος
Στη συνέχεια, θα αναφερθώ εν συντομία στις ενότητες από τις οποίες αποτελείται το λεύκωμα. Σε καθεμιά από τις 8 ενότητες προηγείται ένα σύντομο εισαγωγικό κείμενο και ακολουθούν απομαγνητοφωνημένες προφορικές μαρτυρίες στην ντοπιολαλιά του χωριού και ανάλογο φωτογραφικό υλικό με λεζάντες, που δίνουν επιπλέον πληροφορίες και αποκαλύπτουν τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Για την 1η ενότητα, με θέμα την Ιστορία του χωριού, σας έχει μιλήσει η συγγραφέας της, η Βασιλική Φίλιου.
Στη 2η ενότητα με τίτλο «Καταγραφή των προσφύγων κατοίκων του Ροδίτη – Η καταγωγή τους» παρατίθενται οι εκλογικοί κατάλογοι του 1925, οι περιοχές προέλευσης των κατοίκων και φωτογραφικό υλικό από την προσκυνηματική επίσκεψη συγχωριανών μας το 1971 στις αλησμόνητες πατρίδες.
Στην 3η ενότητα, που τιτλοφορείται «Οικονομία – Γεωργικές εργασίες», υπάρχει φωτογραφικό υλικό από τις βασικές αγροτικές εργασίες των κατοίκων, τη σπορά, τον θερισμό, το αλώνισμα του σιταριού, τη συλλογή βαμβακιού, ηλιόσπορου και καλαμποκιού, την επεξεργασία του καπνού, την καλλιέργεια του αμπελιού, καθώς και από τις κτηνοτροφικές εργασίες, τα γεωργικά εργαλεία και δύο ιστορικές για το χωριό φωτογραφίες, με αγρότισσες και αγρότες που έλαβαν για πρώτη φορά σύνταξη του ΟΓΑ το 1962, επί προεδρίας του Χρυσόστομου Κεπελή.
Ενδεικτικά, σάς διαβάζω ένα απόσπασμα από την προφορική μαρτυρία της Σημούλας Δαρόγλου:
«Όταν έρχονταν ο καιρός για τα καλαμπόκια, τα ηλιόσπορα, πήγαιναμ’, τα έκοβαμ’ και με το κάρο τα έφερναμ’ στο σπίτ’. Το βράδ’ μαζεύονταν αγόρια, κορίτσια, γείτονες και όλοι βοηθούσαν. Καθάριζαμ’ καλαμπόκ’, στούμπαγαμ’ τα ηλιόσπορα με τραγούδια, με χαρές. Δεν είχαμε καμιά κακία».
«Εκπαιδευτική ζωή» είναι ο τίτλος της 4ης ενότητας, η οποία περιλαμβάνει καταστάσεις μαθητών του Δημοτικού Σχολείου του Μπροκτίου από το 1949 έως το 1953, που εντοπίστηκαν στα ΓΑΚ Κομοτηνής, απολυτήρια Δημοτικού, πολλές φωτογραφίες που αποτυπώνουν διάφορες δραστηριότητες των μαθητών του Δημοτικού και του Νηπιαγωγείου και στιγμιότυπα από τις σχολικές γιορτές.
Η 5η ενότητα με τίτλο «Θρησκευτική ζωή» αναφέρεται στον Ιερό Ναό της Αγίας Κυριακής και σε πατροπαράδοτα ήθη και έθιμα που τελούνταν στις μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης, τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνεια και το Πάσχα, αλλά και έθιμα της Αποκριάς και της Καθαράς Δευτέρας.
Ένα απόσπασμα από την προφορική μαρτυρία του Θανάση Παπατριανταφύλλου αφηγείται τα εξής:
«Στα παλιά τα χρόνια, όταν πρωτοϊδρύθηκε το χωριό, υπήρχε ένα προσκυνητάρι της Αγίας Κυριακής στα παλιά νεκροταφεία… Στη γιορτή της Αγίας, αφού γινόταν η Θεία Λειτουργία, ακολουθούσε το λεγόμενο κουρμπάνι, ή τράπεζα της αγάπης όπως την ονόμασα εγώ… Αυτό, απ’ ό,τι έχω ακούσει απ’ τους παλαιότερους, λέγεται ότι κρατούσε από τις αλησμόνητες πατρίδες».
Η έκδοση του λευκώματος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδίτη ήταν μια προσπάθεια να αναδείξουμε και να διασώσουμε ένα κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας. Επιδιώξαμε να προσεγγίσουμε με νοσταλγία, ευαισθησία και σεβασμό τις βασικές πτυχές της κοινωνικής ζωής και της παράδοσης του χωριού μας, να αναβιώσουμε την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμά του και να αφήσουμε μια παρακαταθήκη στη νέα γενιά που οφείλει να γνωρίζει τις ρίζες της, ώστε να μη χάσει την πολιτιστική της ταυτότητα
Στην 6η ενότητα, που τιτλοφορείται «Κοινωνική ζωή – Γαμήλια έθιμα και παραδόσεις», παρουσιάζονται τα έθιμα του αρραβώνα, του γάμου και της βάπτισης. Αναφέρει σχετικά η Κωνσταντινιά Μαργαρίτου:
«Όταν πήγαινε στο σπίτ’ η νύφ’ και ο γαμπρός, πριν μπουν μέσα, είχαν ένα πιάτο με ρύζ΄ και το ’ριχναν στα κεραμίδια. Άμα τύχαινε μπρούμητα το πιάτο, θα έκανε αγόρ’ , άμα ήταν αλλιώς, θα έκανε κορίτσ’ και όλοι κοίταζαν πως θα είναι το πιάτο στα κεραμίδια».
Η 7η ενότητα έχει τον τίτλο «Ελεύθερος χρόνος – Διασκέδαση» και, μέσα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο διασκέδαζαν στο παρελθόν οι άνθρωποι, είτε στις ταβέρνες, είτε στο σπίτι, είτε στην εξοχή.
Η 8η ενότητα με τίτλο «Του λόγου» περιλαμβάνει νανουρίσματα, γνωμικά, παραμύθια, παιδικά τραγούδια, τα οποία κατέγραψε κατά την έρευνά του για τον Ροδίτη, επί δημαρχίας του Τάσου Βαβατσικλή, ο συγγραφέας Τοπικής Ιστορίας Τέλης Κελεσίδης και μάς επέτρεψε να τα συμπεριλάβουμε στο λεύκωμα.
Τέλος, ακολουθεί ευρετήριο ονομάτων των εικονιζόμενων προσώπων και των δωρητών των φωτογραφικών αρχείων.
Η έκδοση του λευκώματος του Πολιτιστικού Συλλόγου Ροδίτη ήταν μια προσπάθεια να αναδείξουμε και να διασώσουμε ένα κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας. Επιδιώξαμε να προσεγγίσουμε με νοσταλγία, ευαισθησία και σεβασμό τις βασικές πτυχές της κοινωνικής ζωής και της παράδοσης του χωριού μας, να αναβιώσουμε την ιστορία, τα ήθη και τα έθιμά του και να αφήσουμε μια παρακαταθήκη στη νέα γενιά που οφείλει να γνωρίζει τις ρίζες της, ώστε να μη χάσει την πολιτιστική της ταυτότητα. Το λεύκωμα είναι ένας φόρος τιμής στους παππούδες και στις γιαγιάδες μας που ξεριζώθηκαν από τα χώματά τους και ρίζωσαν στο χωριό μας, κουβαλώντας τις αναμνήσεις και τις παραδόσεις τους.
Οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους όσοι προσέφεραν από οποιαδήποτε θέση τη βοήθειά τους, ώστε να υλοποιηθεί αυτό το εγχείρημα. Πρωτίστως, στο σύνολο των κατοίκων του χωριού που στήριξαν αυτήν την προσπάθεια με τις συνεντεύξεις και τις φωτογραφίες που μας παραχώρησαν, στον Δήμο Κομοτηνής για τη γενναιόδωρη οικονομική αρωγή και για την ευκαιρία που μάς έδωσε να παρουσιάσουμε σήμερα το λεύκωμα, στον Τέλη Κελεσίδη για το υλικό που μας εμπιστεύτηκε και στην επιμελήτρια της έκδοσης, Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, για την άψογη συνεργασία και την καθοριστική συμβολή της στην επίτευξη του στόχου μας.
*Η Τάνια Μαργαρίτου είναι φιλόλογος. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του φωτογραφικού λευκώματος «Ροδίτης νομού Ροδόπης: Στα χνάρια της ιστορίας και του πολιτισμού» (εκδ. Πολιτιστικός Σύλλογος Ροδίτη – Εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2019), που πραγματοποιήθηκε, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Ελευθέρια Θράκης 2023» τη Δευτέρα 15 Μαΐου 2023, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής (Τσανάκλειο Μέγαρο), από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στο πλαίσιο των δράσεών της με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», τον Δήμο Κομοτηνής, τη ΔΚΕΠΠΑ Κομοτηνής, τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ροδίτη και τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης.
Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
