Παναγιες της Βασιλευουσας – Φρουροι Ακοιμητοι του Οικουμενικου Πατριαρχειου μας

Η Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη είναι η κατά πάντα Πόλη της Υπεραγίας Θεοτόκου, όπως τούτο πολλές φορές έχει καταγραφεί στα κείμενα των ιστορικών χρονογράφων, των υμνογράφων και των θεολόγων συγγραφέων της βυζαντινής περιόδου. Πολλές οι ιστορικές μαρτυρίες που συνδέονται με τα θαύματα και τον ευεργετικό ρόλο των θαυματουργών εικόνων της Πόλεως, πολλοί οι θρύλοι και οι παραδόσεις, πολλή η αγάπη και η λατρεία γι’ αυτές και μεγάλη η τέχνη που τις εκόσμησε.

Είναι πολλές οι εικόνες που τεκμηριώνονται ιστορικά με περιγραφές από τις λιτανείες, τις αγρυπνίες, σε συνάξεις και σε τελετουργίες. Οι δε πλέον γνωστές είναι οι παρακάτω:

1. Αγιοσορίτισσα: ο εικονογραφικός τύπος της Αγιοσορίτισσας, που ευρίσκετο στον ναό της Παναγιάς των Χαλκοπρατείων, παριστάνει την Παναγία όρθια ή σε προτομή με τα δύο χέρια σε παράλληλη θέση μπροστά στο στήθος και σε κίνηση παρακλητικής δεήσεως. Ο τύπος αυτός σε κάποια παραλλαγή παριστάνει την Θεοτόκο μόνη της και δεομένη απέναντι στον Ιησού Χριστό ως κριτή και παντοκράτορα. Πρόκειται δηλαδή για την «εσχατολογική δέηση» κατά την Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου προς τον οποίο «μεσιτεύει», ως η μεσίτρια μητέρα όλων των χριστιανών, για την σωτηρία και λύτρωση του ανθρωπίνου γένους. Σε άλλο εικονογραφικό τύπο η Αγιοσορίτισσα παριστάνεται ως δεομένη ικετευτικά στον κριτή Χριστό και κρατεί στα χέρια της ανοικτό ειλητάριο, πάνω στο οποίο γράφεται ο διάλογος της Παναγίας με τον Χριστό για την σωτηρία των ανθρώπων.

Η ονομασία Αγιοσορίτισσα Παναγιά προέρχεται εκ του γεγονότος ότι η εικόνα αυτή συνδέθηκε με την κατάθεση του πολυτίμου κειμηλίου της «Τιμίας Ζώνης» της Παναγίας σε «αργυρή σορό» (λειψανοθήκη) στο ναό των Χαλκοπρατείων, όπου εφυλάσσετο και η συγκεκριμένη εικόνα.

2. Ακαταμάχητος Παναγία: Από τις σπανιότερες εικόνες, στον Ορθόδοξο κόσμο. Η Παναγία κρατεί στην αγκαλιά της ξαπλωμένο και ελαφρώς ανακλινόμενο τον Χριστό νήπιο, γέρνει τρυφερά την κεφαλή της προς το νεογέννητο και με το χέρι της μπροστά στο στήθος δέεται ικετευτικά. Είναι ενδεδυμένη πένθιμα στο βαθύ πορφυρό με βαθυκύανες προσμίξεις μαφόρι της και στο φωτοστέφανό της αναγράφεται η φράση: «ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ ΑΚΑΤΑΜΑΧΗΤΟΣ». Η ονομασία αυτή είναι σπάνια και παρόλο που θα περίμενε κάποιος να δει την Θεοτόκο με επιβλητική όψη, εντούτοις η όλη παράσταση αποπνέει βαθιά θλίψη που καταγράφεται στο πρόσωπο της Παναγίας. Η πένθιμη όψη της Θεοτόκου συνδέεται με τα γεγονότα των Παθών του Κυρίου.

3. Ελεούσα: Από τον 12ο αι. στην Βασιλεύουσα μαρτυρείται η ύπαρξη και λειτουργία ιεράς μονής επ’ ονόματι της «Θεοτόκου Ελεούσης», όπου εφυλάσσετο η θαυματουργή ομώνυμη ιερά εικόνα της θεομήτορος. Ο τύπος αυτός της εικονογραφημένης «Ελεούσας» είναι εισαγόμενος, καθώς, σύμφωνα με το τυπικό της μονής του Παντοκράτορος, η θεία λειτουργία τελούνταν σύμφωνα με το παλαιστινιακό ημερολόγιο. Ο τύπος αυτός της «Ελεούσας» έχει συνδεθεί με την εικονογραφία της «Γλυκοφιλούσας Παναγίας», στην οποία οι μορφές της μητρός και του νηπιάζοντος Χριστού είναι πολύ κοντά. Το πρόσωπο του νηπίου ακουμπά τρυφερά το πρόσωπο της Θεομήτορος και αυτή η παράσταση είναι η γλυκύτερη από κάθε άλλη, αφού δείχνει την ανθρώπινη στοργική και τρυφερή σχέση νηπίου και μητρός.

4. Παμμακάριστος: Η ψηφιδωτή εικόνα της Παμμακαρίστου που φυλάσσεται στον πάνσεπτο Πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι, είναι έργο του 11ου αι. και έχει ιδιαίτερη ιστορική και πνευματική αξία. Παριστάνει την Παναγία ως Βρεφοκρατούσα, η οποία στρέφει ελαφρά το σώμα της προς τα δεξιά και βυθίζει τα βλέμμα των μεγάλων ματιών της πέρα από τον προσκυνητή. Κρατεί τον μικρό Χριστό στο αριστερό χέρι της και φέρνει το δεξί μπροστά στο στήθος. Ο δε Χριστός κάθεται άνετα στο αριστερό χέρι της μητρός του και ευλογεί με το χέρι του. Πρόκειται για την Κωνσταντινουπολίτικη εικόνα προς την οποία η λατρεία του λαού ήταν και παραμένει αμείωτη και μοναδική. Αποτελεί δε την προστάτιδα του Πατριαρχείου εικόνα.

5. Οδηγήτρια: Το σεβαστό και λατρεμένο κειμήλιο του Βυζαντίου, το οποίο γρήγορα συνδέθηκε με τις μεγάλες στιγμές του λαού του, που άκουσε τους θρήνους και τους αίνους του, που δέχθηκε προσκύνηση, ικετευτικές παρακλήσεις και δεήσεις από άρχοντες, πρίγκιπες, στρατηγούς, αυτοκράτορες και πατριάρχες, που έζησε τις δόξες και τις ήττες τους. Γνωστή μέσα στο διάβα των αιώνων, στην ιστορία και στον θρύλο είναι η Οδηγήτρια Παναγία, αυτή η Κωνσταντινουπολίτικη ιερά εικόνα, που σύμφωνα με την άγραφη παράδοση ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Οι πρώτες αναφορές μας πληροφορούν ότι η Ιερά και Θαυματουργή εικόνα προήλθε από την Αντιόχεια ή την Ιερουσαλήμ ως προσφορά της Ευδοκίας προς την αυτοκράτειρα Πουλχερία, η οποία έκτισε τον ναό των Οδηγών, όπου αφιέρωσε την θαυματουργό εικόνα και έτσι έλαβε την ονομασία της ως Οδηγήτρια.

Την αρχαία αυτή παράδοση για την πολύτιμη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας συμπληρώνει η πληροφορία που θέλει τη συγκεκριμένη εικόνα να σώζει την Βασιλεύουσα Πόλη από τους Άραβες το 717 μ.Χ.

Η πολύτιμη αυτή εικόνα που λατρεύτηκε από όλο τον χριστιανισμό, έμεινε αλώβητη κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας και συνόδεψε τον Μιχαήλ Παλαιολόγο στην θριαμβική είσοδό του κατά την ανακατάληψη της Πόλης από τους Βυζαντινούς στις 15 Αυγούστου του 1261 μ.Χ. Δυστυχώς, κατά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 κατεστράφη.

Στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινουπόλεως υπάρχουν ακόμη οι εικόνες της Παναγίας της Φανερωμένης, της Μπαλουκλιώτισσας, της Βλαχερνίτισσας, της Καφατιανής, της Καμαριώτισσας, της Μουχλιώτισσας, της Χατζεριώτισσας, της Κουμαριώτισσας, της Χρυσαληθινής, της Περατικής, του Βέφα κ.ά.

Η κάθε ονομασία και μια ιστορία, ένας θρύλος, μια χαρά και μια λύπη. Και όλες μαζί είναι οι εναπομείναντες ακόμη ζωντανοί φάροι της Ορθοδοξίας και της Ρωμιοσύνης, που φυλάττουν και ευλογούν το μαρτυρικό και τετιμημένο κέντρο της Ορθοδοξίας, το Οικουμενικό μας Πατριαρχείο.

* Η Παναγία της εικόνας με τον αριθμό 1 είναι “Ελεούσα” και της εικόνας με αριθμό 2 είναι “Οδηγήτρια”

Γράφει ο Θεολόγος – Εκκλησιαστικός Ιστορικός – Νομικός

κ. Ιωάννης Ελ. Σιδηράς

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.