Μαρουλα Ισπυριδου,* «Ο Τασος, πνευμα ανησυχο, με πολλα ενδιαφεροντα αγαπησε τον τοπο που εμενε, αλλα αγαπουσε πολυ και τον τοπο που γεννηθηκε»

Εκφράζω και εγώ τα θερμά μου συγχαρητήρια στον Τάσο Γιοβανούδη, ο οποίος με ύφος γλαφυρό, με ζωντάνια, παραστατικότητα, αμεσότητα παρουσιάζει στο βιβλίο του την ιστορία της αλησμόνητης πατρίδας των προγόνων του, του Σιναπλή, καθώς και τη ζωή τους στη Νέα τους Πατρίδα, τη Μεσσούνη, όπου εγκαταστάθηκαν το 1924.

Τον Τάσο τον θυμάμαι ως μαθητή Γυμνασίου τη δεκαετία ’60-’70 όταν πηγαινοερχόμασταν όλοι οι μαθητές από Αίγειρο και Μεσσούνη με το λεωφορείο σε Γυμνάσια της Κομοτηνής.

Γνωριστήκαμε καλύτερα τη διετία 1976-1978 όταν ο Τάσος διέμενε στο Κιλκίς και εγώ υπηρετούσα στο εκεί Λύκειο Θηλέων. Εργαζόταν στη ΔΕΗ. Ήταν παντρεμένος με την αξιαγάπητη Σταυρούλα, ένα ζευγάρι ταιριαστό και αγαπημένο. Γίναμε φίλοι, ανταλλάσαμε επισκέψεις, συναντιόμασταν συχνά, είχαμε κοινά ακούσματα για τις πατρίδες των προγόνων μας, αφού και η οικογένεια της μητέρας μου καταγόταν από το Σιναπλή και εγκαταστάθηκε με τους άλλους Σιναπλιώτες στη Μεσσούνη, όπου ο παππούς μου είχε καφενείο-μπακάλικο στο κέντρο του χωριού από το 1930 έως το 1985 που απεβίωσε. Στην οικογένεια της μητέρας μου και στο καφενείο ο Τάσος κάνει εκτενή αναφορά στο βιβλίο του σ. 61 έως 63.

Δραστήριος ο Τάσος, πνεύμα ανήσυχο, με πολλά ενδιαφέροντα. Αγάπησε τον τόπο που έμενε, αλλά αγαπούσε πολύ και τον τόπο που γεννήθηκε. Στις συζητήσεις πάντα μιλούσε με νοσταλγία για τη Μεσσούνη και την επισκεπτόταν συχνά. Συμμετείχε στις γιορτές του χωριού, συναντούσε και συζητούσε με τους κατοίκους, ρωτούσε και μάθαινε από τους μεγαλύτερους για τη ζωή στην πατρίδα. Καρπός της αγάπης του αυτής αποτελεί το βιβλίο του που, όπως λέει και ο ίδιος, αποτελεί κατάθεση ψυχής.

Δραστήριος ο Τάσος, πνεύμα ανήσυχο, με πολλά ενδιαφέροντα. Αγάπησε τον τόπο που έμενε, αλλά αγαπούσε πολύ και τον τόπο που γεννήθηκε. Στις συζητήσεις πάντα μιλούσε με νοσταλγία για την Μεσσούνη και την επισκεπτόταν συχνά. Συμμετείχε στις γιορτές του χωριού, συναντούσε και συζητούσε με τους κατοίκους, ρωτούσε και μάθαινε από τους μεγαλύτερους για τη ζωή στην πατρίδα. Καρπός της αγάπης του αυτής αποτελεί το βιβλίο του που, όπως λέει και ο ίδιος, αποτελεί κατάθεση ψυχής

Η οικογένεια του πατέρα μου από το Καβακλή (Τοπόλοβγκραντ) εγκαταστάθηκε στη Αίγειρο, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Έτσι αισθάνομαι και Καβακλιώτισσα και Σιναπλιώτισσα. Επισκέφτηκα πολλές φορές και το Καβακλή και το Σιναπλή. Υπήρχε συχνή επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων των δύο χωριών. Στο Καβακλή, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας με 10.000 κατοίκους, υπήρχαν και οι δημόσιες υπηρεσίες και τα μεγάλα καταστήματα.

Θα ήθελα να αναφερθώ σε μια περίπτωση που φανερώνει τη σχέση Καβακλή-Σιναπλή που αφορά τη δική μας οικογένεια, συγκεκριμένα την οικογένεια της μητέρας μου.

Διευθυντής της Ελληνικής Σχολής του Καβακλή –το 1891 ως το 1898– ήταν ο Χαρίσιος Γουσιόπουλος «άγαν φιλόπατρις και μεγαλεπίβολος» τον χαρακτηρίζει ο Κοσμάς-Μυρτίλος Αποστολίδης. Δολοφονήθηκε από τους βουλγάρους για την εθνική του δράση. Τον γιο του, που απεβίωσε σε ηλικία ενός έτους τον ονόμασε Λεωνίδα και την κόρη του Ελένη.[1] Η γυναίκα του, Μαρία, με καταγωγή από την Αδριανούπολη, με τη μικρή Ελένη έμειναν μόνες και απροστάτευτες στο Καβακλή. Έτσι ξαναπαντρεύτηκε με ένα όμορφο νέο από το Σιναπλή, τον Βάιο Τατσίδη, ευκατάστατο με πολλά ζώα, και κτήματα ο οποίος διατηρούσε και καφενείο. Εγκαταστάθηκαν με τη μικρή Ελένη στο Σιναπλή. Ο Βάιος και η Μαρία απέκτησαν έναν γιο, τον ονόμασαν Λεωνίδα, στη μνήμη του παιδιού της που έχασε. Ο Λεωνίδας είναι ο παππούς μου, ο πατέρας της μητέρας μου. Το όνομα Λεωνίδας είναι το μοναδικό όνομα στο Σιναπλή και στη Μεσσούνη. Η Μαρία απεβίωσε στο Σιναπλή και ο Βάιος ξαναπαντρεύτηκε τη Μαριγώ από το Καβακλή. Ο παππούς Λεωνίδας με την οικογένειά του και του πατέρα του Βάιου ήρθαν στη Μεσσούνη όπου άνοιξε το καφενείο.

Η αδελφή του Ελένη παντρεμένη με τον πλούσιο έμπορο Παρασκευά δεν ήρθε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή. Ο παππούς Λεωνίδας, δεν ξαναείδε από τότε την αδελφή του. Ήθελε να πάει, αλλά ήταν δύσκολο. Και όταν το 1962 μπόρεσε και πήγε δεν πρόλαβε να τη δει, είχε φύγει από τη ζωή. Με τα παιδιά της Ελένης και τα εγγόνια της έχουμε συχνή επικοινωνία. Έχουν έρθει και έχουμε πάει πολλές φορές. Ήταν υπερήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή.

 «Οι εναπομείναντες στη Βουλγαρία Έλληνες ήταν υπερήφανοι για την ελληνική καταγωγή τους»

Πριν από 15 χρόνια επισκεφτήκαμε με τον άντρα μου πρώτη φορά το Καβακλή[2] στη Βουλγαρία. Ήθελα να γνωρίσω τον τόπο που γεννήθηκε ο πατέρας μου, η γιαγιά μου και οι Καβακλιώτες που εγκαταστάθηκαν στην Αίγειρο. Ο παππούς μου καταγόταν από τον Σκοπό της Ανατολικής Θράκης, ο οποίος το 1914 κατέφυγε στο Καβακλή όπου άνοιξε καρροσιδηρουργείο, παντρεύτηκε και το 1925 με την εθελούσια ανταλλαγή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αίγειρο.

Στο Καβακλή είχε ειδοποιηθεί από κοινό γνωστό και μας περίμενε ο Γιάντσος, ένας Βούλγαρος κάτοικος του Καβακλή που ήξερε να μιλάει ελληνικά.

Τον είχαμε μαζί μας και αρχίσαμε την ξενάγηση. Πρώτα επισκεφτήκαμε το ονομαστό μοναστήρι της Αγίας Τριάδας 12 χλμ Ν.Δ. από το Καβακλή, κτισμένο σε μια εύφορη πεδιάδα στους πρόποδες του Σακάρ, θρησκευτικό κέντρο των κατοίκων από όλα τα 11 χωριά της επαρχίας Καβακλή.[3]

Μας υποδέχτηκε η ηγουμένη, η οποία συγκινήθηκε και χάρηκε παρά πολύ όταν έμαθε ότι είμαστε από Κομοτηνή. Άρχισε να μας μιλάει με υπερηφάνεια για τον παππού της, τον Αντώνη Τζοβάρα που ήταν δάσκαλος στην ελληνική Σχολή του Καβακλή τη δεκαετία 1890-1900. Ο Αντώνης Τζοβάρας παντρεύτηκε στο Καβακλή καβακλιώτισσα και απέκτησε τέσσερις  κόρες και ένα γιο. Τις κόρες του τις πάντρεψε με Βουλγάρους, γιατί έλεγε, «ότι οι Έλληνες ζητούν προίκα». Οι δυο θυγατέρες πήγαν στη Σόφια και οι δύο έμειναν στο Καβακλή.[4] Όταν πήγαιναν στο Καβακλή οι καβακλιώτες, φιλοξενούνταν στα σπίτια τους. Εκεί φιλοξενήθηκαν και οι γονείς μου το 1972 όταν επισκέφτηκαν το Καβακλή. Τζοβαρούδες τις έλεγαν. Η μία από τις θυγατέρες παντρεύτηκε με αστυνομικό. Ο σύζυγος της άλλης καταγόμενος από το Σιναπλή χειροτονήθηκε ιερέας και λειτουργούσε στην εκκλησία της Παναγίας στο Καβακλή, στο προαύλιο της οποίας βρίσκεται η προτομή του. Η ηγουμένη ήταν κόρη του ιερέα. Ελληνικά δεν ήξερε αλλά ήταν πολύ υπερήφανη για την ελληνική καταγωγής της. Μας είπε ότι δεν επέτρεπε ο πατέρας της να μιλάνε ελληνικά.

Επισκεφτήκαμε το μοναστήρι πολλές φορές, μας υποδεχόταν πάντα με χαρά. Μεγάλη η συγκίνησή της όταν της έδωσα μία φωτογραφία, τον πατέρα της μαζί με τον παππού μου Λεωνίδα, που ήταν φίλοι στο Σιναπλή. Η ηγουμένη απεβίωσε πριν από λίγα χρόνια.

Ο Αντώνης Τζοβάρας πέθανε στο Καβακλή πριν από τον ερχομό των Καβακλιωτών στην Ελλάδα. Η σύζυγός του με το γιο τους Αριστείδη εγκαταστάθηκαν στην Κομοτηνή. Μαρμαρογλύπτης ο γιος, άριστος τεχνίτης άνοιξε μαρμαράδικο δίπλα στο Κέντρο Υγείας στην Κομοτηνή, απέναντι από το μικρό πάρκο το οποίο κατεδαφίσθηκε για να κτισθεί στο μέρος αυτό πολυκατοικία. Κατασκεύασε το μαρμάρινο εικονοστάσι στη γωνία του πεζοδρομίου έξω από τον ναό της του Θεού Σοφίας στην Κομοτηνή. Επίσης κατασκεύασε τα πρώτα χρόνια τους μαρμάρινους σταυρούς στα νεκροταφεία της Αιγείρου και της Μεσσούνης.

Σας ευχαριστώ.

*Η Μαρούλα Ισπυρίδου είναι φιλόλογος, συγγραφέας και ερευνήτρια τοπικής ιστορίας. Το παρόν κείμενο αποτελεί την ομιλία της στην παρουσίαση του βιβλίου του Τάσου Γιοβανούδη «Σελίδες Ιστορίας – 100 χρόνια πορείας στις μνήμες από το Σιναπλή και τη ζωή στη Μεσσούνη –Με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την εθελούσια ελληνοβουλγαρική ανταλλαγή πληθυσμών» που πραγματοποιήθηκε στις 23/04/2024 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής.

[Δείτε το ρεπορτάζ της βιβλιοπαρουσίασης εδώ]

[1] Συνήθιζαν να δίνουν στα παιδιά τους ονόματα ηρώων και σπουδαίων ανδρών από την αρχαιότητα.

[2] Σημερινό Τοπόλοβγκραντ.

[3] Η επαρχία Καβακλή ήταν 1 από τις 26 επαρχίες που χωρίσθηκε η Ανατολική Ρωμυλία όταν το 1878 έγινε αυτόνομη με τη συνθήκη του Βερολίνου.

[4] Την πληροφορία μου την έδωσε ο Γ. Πατρωνίδης.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.