Γιαννης Κολοκοτρωνης: Πασχαλης Αγγελιδης – Ο Ζωγραφος της Ψυχολογικης Σκηνογραφιας

Ο Πασχάλης Αγγελίδης (Αλεξανδρούπολη 1955) είναι ο ζωγράφος της ψυχολογικής σκηνογραφίας. Στα έργα του εξερευνά θέματα που σχετίζονται με την ταυτότητα και τη μνήμη, χρησιμοποιώντας τεχνικές που περιλαμβάνουν τη διαστρωμάτωση και την αποκάλυψη κρυμμένων νοημάτων. Κάθε πίνακας και μια σκηνή όπου τα αρχαία αντικείμενα και η σύγχρονη συνείδηση συγκλίνουν, θολώνοντας τα όρια μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, πραγματικότητας και φαντασίας. Για τον λόγο αυτό, η ζωγραφική του δεν είναι απλές αναπαραστάσεις του αρχαίου πολιτισμού ή αρχαιοπρεπίζουσες σκηνές, αλλά περίπλοκα εννοιολογικά παλίμψηστα μεταμόρφωσης και συγκάλυψης, αλληγορίας και μεταφοράς.

«Στην πυρήνα της ζωγραφικής του βρίσκεται μια μετασχηματιστική προσπάθεια:  να ξεφλουδίσει τα στρώματα της ιστορίας και να επανερμηνεύσει τα λείψανά της μέσα από ένα σύγχρονο φακό. Αντί να επιδιώκει απλώς να αναπαράγει την αισθητική γοητεία των αρχαίων προτύπων, εστιάζει στις ψυχολογικές διαστάσεις που προκύπτουν από τη συνάντηση της αρχαιότητας και τον σύγχρονο άνθρωπο. Στο έργο του, ο Αγγελίδης επεξεργάζεται την πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, προσφέροντας στον θεατή μια νέα προοπτική για τη διαρκή σημασία των ιστορικών αφηγήσεων στον σύγχρονο κόσμο μας»

Μεταξύ  1973 έως το 1977, ο Αγγελίδης σπούδασε τη διακόσμηση και το ελεύθερο σχέδιο υπό την καθοδήγηση του Κώστα Λούστα (1933-2014) και υπήρξε βοηθός στο εργαστήρι του ζωγράφου και χαράκτη Δημήτρη Σκρέτα στη Θεσσαλονίκη. Υπό τον Λούστα, ο οποίος είχε υπάρξει μαθητής του Γιάννη Μόραλη στην ΑΣΚΤ (1953-58) και επέστρεψε στην Ελλάδα μετά από μια δεκαετή παραμονή στη Νέα Υόρκη (1962-72), ο Αγγελίδης αφομοίωσε τις επικρατούσες διεθνείς τάσεις της ζωγραφικής της εποχής, που ήταν στραμμένες στην αφαίρεση, στην νέο-παραστατική ζωγραφική και στον νέο-εξπρεσιονισμό.

Έτσι, από το 1978, ο Πασχάλης Αγγελίδης εμφανίστηκε ως ζωγράφος της αφηρημένης τέχνης, εκθέτοντας πίνακες αφηρημένης ζωγραφικής σε εκθέσεις όπως η Πανελλήνια Έκθεση του 1987. Παράλληλα καθ’ όλη τη δεκαετία του 1980, εισχώρησε στον χώρο του θεάτρου, εξελίσσοντας τις δεξιότητές του στη σκηνογραφία δίπλα σε εξέχοντες σκηνογράφους όπως ο αείμνηστος Φαίδωνας Πατρικαλάκις (1935-2017) και ο Νίκος Στεφάνου (1933). Ας σημειωθεί ότι Στεφάνου, Βασίλης Σπεράντζας και Αλέκος Φασιανός,  διατηρούσαν το περίφημο Ατελιέ της Καλλιθέας ως τοπόσημο ζωγραφικής πρωτοπορίας στη δεκαετία του 1970. Επίσης με τους σκηνογράφους Γιώργο Ζιάκα, Τάσο Ζωγράφο (1926-2011), Καλλιόπη Κοπανίτσα και Ανδρέα Σαραντόπουλο. Η εμπειρία του στη σκηνογραφία συμπληρώνεται και ολοκληρώνεται την ίδια περίοδο, από τις συνεργασίες του με καταξιωμένους σκηνοθέτες, όπως ο Κώστας Μπάκας, ο Πάνος Γλυκοφρύδης, ο Βασίλης Κυρίτσης, ο Κώστας Ευφραιμίδης, ο Δημήτρης Πανταζής, ο Σταύρος Τσακίρης, εμπειρία που του προσέφερε τεχνογνωσία σε διάφορες θεατρικές παραγωγές.

Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, υπήρξε μια σημαντική μετατόπιση του καλλιτεχνικού προσανατολισμού του προς την παραστατική ζωγραφική, μια αλλαγή επηρεασμένη από την αρχαιότητα και καθοδηγούμενη από τον ηθοποιό και γκαλερίστα Κώστα Καρά. Η μετάβαση αυτή σηματοδότησε μια κομβική στιγμή στην καλλιτεχνική του πορεία. Επιπλέον, αξιοποιώντας τις γνώσεις του για τις τεχνικές της βυζαντινής ζωγραφικής και τους μεταμορφωτικούς μηχανισμούς που πρότειναν οι σουρεαλιστές ζωγράφοι, ο Αγγελίδης άρχισε να δημιουργεί πρωτότυπες συνθέσεις, επιδιώκοντας να αποφύγει την ευκολία της μίμησης και την ελκυστική ελαφρότητα της διακόσμησης.

«Μέσα από το σκηνογραφικό παρελθόν του, ο Αγγελίδης μεταφέρει τον θεατή στην περιοχή της ποίησης και της αλληγορίας, όπου η ψυχανάλυση παίζει το δικό της ρόλο. Είτε πρόκειται για την εικόνα της προτομής ενός αρχαίου αλόγου που κρέμεται από έναν σπάγκο είτε για ασώματες κεφαλές που ατενίζουν αταλάντευτα ένα αιώνιο κενό, το έργο του Αγγελίδη παγώνει τον χρόνο σε μια ουδέτερη περιοχή, έναν τόπο όπου η μνήμη υποκύπτει στο βάρος του στοχασμού»

Στην πυρήνα της ζωγραφικής του βρίσκεται μια μετασχηματιστική προσπάθεια:  να ξεφλουδίσει τα στρώματα της ιστορίας και να επανερμηνεύσει τα λείψανά της μέσα από ένα σύγχρονο φακό. Αντί να επιδιώκει απλώς να αναπαράγει την αισθητική γοητεία των αρχαίων προτύπων, εστιάζει στις ψυχολογικές διαστάσεις που προκύπτουν από τη συνάντηση της αρχαιότητας και τον σύγχρονο άνθρωπο. Στο έργο του, ο Αγγελίδης επεξεργάζεται την πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, προσφέροντας στον θεατή μια νέα προοπτική για τη διαρκή σημασία των ιστορικών αφηγήσεων στον σύγχρονο κόσμο μας.

Αινιγματικές μορφές ακέφαλων σωμάτων, που μοιάζουν να αιωρούνται αβαρείς και άλλοτε σταθερά προσγειωμένες, αποσπασματικές προτομές ανδρών, γυναικών και αλόγων που κρέμονται από κορδόνια ή κορδέλες από μεταλλική δοκό παραπέμποντας στο κατέβασμα των γλυπτών από την Ακρόπολη των Αθηνών και την κλοπή τους από τον λόρδο Έλγιν, πέτρινες μάσκες που δακρύζουν, δικέφαλα ανδρικά αγάλματα και κεφαλές αρχαίων Μακεδόνων πολεμιστών που αναδύονται από ριζωμένους κορμούς, ελαστικά κορμιά που εκτελούν εναέριες χορευτικές ή πολεμικές κινήσεις, άλλες που μεταμορφώνονται σε ψάρια και άλλες που καλύπτονται από πολύχρωμα σκεπάσματα ή που αναδιπλώνονται στον εαυτό τους είναι μερικές από τις θεματογραφικές πρωτοτυπίες της ζωγραφικής του Πασχάλη Αγγελίδη. Αυτές, δεν είναι απλές φυσικές μορφές αλλά δοχεία συμβολισμού, αγωγοί μιας αφήγησης που υπερβαίνει το απτό και το ορατό.

Μέσα από το σκηνογραφικό παρελθόν του, ο Αγγελίδης μεταφέρει τον θεατή στην περιοχή της ποίησης και της αλληγορίας, όπου η ψυχανάλυση παίζει το δικό της ρόλο. Είτε πρόκειται για την εικόνα της προτομής ενός αρχαίου αλόγου που κρέμεται από έναν σπάγκο είτε για ασώματες κεφαλές που ατενίζουν αταλάντευτα ένα αιώνιο κενό, το έργο του Αγγελίδη παγώνει τον χρόνο σε μια ουδέτερη περιοχή, έναν τόπο όπου η μνήμη υποκύπτει στο βάρος του στοχασμού.

Αντλώντας από την εμπειρία του στη θεατρική σκηνογραφία, ο Αγγελίδης τοποθετεί σχολαστικά τις φιγούρες στις συνθέσεις του με ελάχιστα συμπληρωματικά αντικείμενα, δημιουργώντας μια αρμονική ισορροπία που θυμίζει θεατρικούς μονολόγους και αρχαίο δράμα. Σ’ αυτό, καθοριστικό ρόλο παίζει η στρατηγική χρήση ενός χρυσού ή λεπτού κίτρινου φόντου, το οποίο, αν και παραπέμπει στη βυζαντινή τέχνη, εντούτοις αναδεικνύει στα έργα το υπερβατικό μεγαλείο της αρχαιότητας, προσδίδοντας σε κάθε πίνακα μια αιθέρια ποιότητα που ξεπερνά τους χρονικούς περιορισμούς. Αυτή η σκόπιμη επιλογή του φόντου ως αίσθηση διαχρονικότητας, απηχεί την ουσία των αρχαίων πολιτισμών και της πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Επιπλέον, ο Αγγελίδης αξιοποιεί τις μετασχηματιστικές δυνατότητες του σουρεαλισμού, αναδιαμορφώνοντας τα βοτανικά σύμβολα σε ανθρωπομορφές. Για παράδειγμα, προτομές πολεμιστών από την αρχαία Θράκη αναδύονται από τους μίσχους των λουλουδιών, θολώνοντας τα όρια μεταξύ της βοτανικής και της ανθρώπινης πραγματικότητας. Τέτοιες τεχνικές, αναδεικνύουν τη ρευστότητα μεταξύ των ορίων της πραγματικότητας και της φαντασίας.

«Εμβληματικό συστατικό στη ζωγραφική του είναι η κορδέλα, ως σημειωτικό στοιχείο που δυναμώνει σκηνογραφικά τη σύνθεση. Καθώς τυλίγεται ή ξετυλίγεται γύρω από τα σώματα, αποκαλύπτει συμβολικά κρυμμένες αλήθειες, σηματοδοτεί τον περιορισμό και τη δέσμευση και παραπέμπει στη διασύνδεση και την αλληλεξάρτηση των ανθρώπινων σχέσεων. Ακόμα και τα πολύχρωμα καλύμματα που περιβάλλουν τις μορφές μετά το 2006, θα μπορούσαν να συμβολίζουν θέματα μεταμόρφωσης, προστασίας ή απόκρυψης, προσθέτοντας ένα ακόμη επίπεδο ερμηνείας στις αποχρώσεις των αφηγήσεων του Αγγελίδη»

Ο Αγγελίδης αποφεύγει τη συμβατική προσωπογραφία εστιάζοντας στα στωικά πέτρινα ή χάλκινα πρόσωπα των αρχαίων αγαλμάτων, τα οποία ζωγραφίζει ως προσωπεία χωρίς το βλέμμα των ματιών. Και είναι σκόπιμες αυτές οι αυθαίρετες μετατροπές επειδή, δεν τις αντιλαμβάνεται ως απλές απεικονίσεις αλλά ως διαχρονικές αντανακλάσεις του στοχασμού και των ανθρώπινων συναισθημάτων. Έτσι, κάθε σύνθεση είναι ένα διαρκές οπτικό ψυχολογικό αίνιγμα. Προτρέποντας τον θεατή να αντιμετωπίσει την περίπλοκη αλληλεπίδραση ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, την ομορφιά και τη φθορά, την πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση, οι πίνακές του λειτουργούν ως αντανακλαστικοί καθρέφτες της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου ψυχισμού. Την ίδια στιγμή που η μνήμη φθείρεται ή μαρμαρώνει, η σκέψη και τα συναισθήματα αποκτούν δραματική διάρκεια. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο λείπει σκόπιμα το έτος ολοκλήρωσης κάθε πίνακα: ενισχύει την αινιγματική ασάφεια του περιεχομένου και τηναχρονικότητα της σύνθεσης.

Εμβληματικό συστατικό στη ζωγραφική του είναι η κορδέλα, ως σημειωτικό στοιχείο που δυναμώνει σκηνογραφικά τη σύνθεση. Καθώς τυλίγεται ή ξετυλίγεται γύρω από τα σώματα, αποκαλύπτει συμβολικά κρυμμένες αλήθειες, σηματοδοτεί τον περιορισμό και τη δέσμευση και παραπέμπει στη διασύνδεση και την αλληλεξάρτηση των ανθρώπινων σχέσεων. Ακόμα και τα πολύχρωμα καλύμματα που περιβάλλουν τις μορφές μετά το 2006, θα μπορούσαν να συμβολίζουν θέματα μεταμόρφωσης, προστασίας ή απόκρυψης, προσθέτοντας ένα ακόμη επίπεδο ερμηνείας στις αποχρώσεις των αφηγήσεων του Αγγελίδη.

Στα παραπάνω, πρέπει να προσθέσουμε και τον ρόλο που παίζουν  οι τίτλοι των έργων του. Για παράδειγμα, στην «Ατλαντίδα του Φλοίσβου» συγχωνεύεται η φαντασία με τον μύθο, Ο «Χειμώνας της Αφροδίτης»διερευνά την αντοχή του έρωτα και την πολυπλοκότητα των σχέσεων, ενώ «Το Μάτι του Εφήβου» εμβαθύνει στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της ενδοσκόπησης κατά την εφηβεία. Το «Τίμημα του Ποιητή» εστιάζει στις θυσίες που συνεπάγεται η δημιουργική διαδικασία και «Ο Μοναχικός Χορός» ρίχνει φως στην αναζήτηση νοήματος μέσα στη μοναξιά. Κάθε τίτλος προσφέρει μια ματιά στην εξερεύνηση των ανθρώπινων εμπειριών και συναισθημάτων που χαρακτηρίζουν τη ζωγραφική ευρηματικότητα του Πασχάλη Αγγελίδη και, κατ’ επέκταση τον σημερινό άνθρωπο. Γι’ αυτό, ο Αγγελίδης θα μπορούσε δικαίως να χαρακτηριστεί ως ο ζωγράφος της ψυχολογικής σκηνογραφίας. Γιατί, ακόμη κι αν χρησιμοποιεί την αρχαιότητα σαν αφορμή, τα έργα του είναι ψυχαναλυτικοί καμβάδες διαρκούς αναζήτησης της αλήθειας, της ομορφιάς και των αινιγμάτων της ανθρώπινης ψυχής. Κι όπως έγραψε:

Καλεσμένοι του περίγυρου της πόλης των τεχνών

Παιχνιδάκια ανασύρετε

καλύπτοντας την όμορφη σκιά του νου

Το ξύπνημα να μην διαφέρει από τον ύπνο…

Πού να κρυφτείς από τον εαυτό σου…

Μόνο στην κορυφή διακρίνεσαι και πεθαίνεις…

PaschalisAggelidis, «Εικόνες και Λέξεις»,

Παρατηρητής της Θράκης, 2006

Ο Γιάννης Κολοκοτρώνης, Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης στο ΔΠΘ για τον αλεξανδρουπολίτη ζωγράφο Πασχάλη Αγγελίδη, για την πορεία του όλα αυτά τα χρόνια στους χώρους των ατελιέ και των θεάτρων, τις τεχνικές που χρησιμοποιεί αλλά και τη σημασία των έργων του για τα καλλιτεχνικά δρώμενα. Το παρόν κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό περιοδικό  periou.gr στις 6/04/2024.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.