Ο κοσμος μας μεσα απο τον «Κρατηρα»

68 πεζοποιήματα περιλαμβάνονται στην ποιητική συλλογή του Θανάση Χατζόπουλου με τίτλο «Κρατήρας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Τα ποιήματα έχουν ως επίκεντρο τη φύση του ανθρώπου –υλική και πνευματική– και τα αιώνια ερωτήματά της: Υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο; Τι συμβαίνει κατά το πέρασμα από τη ζωή στον θάνατο; Μπορούμε να αντιληφθούμε πραγματικά τον χρόνο; Τι ερμηνεία θα μπορούσαμε να δώσουμε στα όνειρά μας; Παράλληλα τα ερωτήματα μεταλλάσσονται και αλλάζουν κατεύθυνση, μεταφέροντας στον αναγνώστη την πλέον κρίσιμη μάχη ανάμεσα στον έλλογο άνθρωπο και στα άψυχα μηχανήματα, για να συμπεριλάβει και ποιήματα για τις  διαφορές των γενεών αλλά και τη σχέση του ανθρώπου με την τέχνη.

Σύμφωνα με το οπισθόφυλλο του βιβλίου, «Εξήντα οκτώ πεζά ποιήματα αποτελούν τα τοιχώματα ενός κρατήρα και συγκρατούν το κενό που περιτοιχίζουν, παραπέμποντας συγχρόνως στην αρχαιοελληνική έννοια της λέξης που σηματοδοτεί ένα αγγείο και το κοίλον του. Ποιήματα, άλλοτε μικρά κι άλλοτε μεγαλύτερα σε έκταση, που βασίζονται αλλού στην αίσθηση και στα πράγματα με τις ρωγμές τους, αλλού στη σκέψη ή στον φιλοσοφικό στοχασμό και στο αίσθημα, και αλλού περισσότερο στην αφήγηση ενός φυσικού και ψυχικού ανθρώπινου κόσμου που μας περιέχει και τον περιέχουμε. Σε μια προοπτική που έρχεται τόσο από σολωμικούς απόηχους, οι οποίοι λανθάνουν στην ελληνική ποιητική παράδοση, όσο και από τον Αρτύρ Ρεμπώ ως τον Ρενέ Σαρ. Ενώ σχεδιάζουν συνάμα μια διάσταση πένθους, τόσο αναγκαίου για τη ζωή και το προχώρημά της».

Ο Θανάσης Χατζόπουλος φαίνεται να παρουσιάζει διαφορετικές εκθέσεις εικόνων και καταστάσεων, οι οποίες έχουν ως κοινά χαρακτηριστικά την αξία τους και τη σημασία τους, προκειμένου να δοθεί μια απάντηση –αν είναι κάτι τέτοιο εφικτό–, όπως επίσης και το γεγονός πως όλα αυτά περιτριγυρίζουν τον άνθρωπο, ο οποίος θα μπορούσε να παρομοιαστεί ως ένας κρατήρας έτοιμος να χυθεί.

Θανάσης Χατζόπουλος,

 «Οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου σφράγισαν τρόπον τινά την εφηβεία μου»*

Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου ο Θανάσης Χατζόπουλος παραχώρησε συνέντευξη, στην επικοινωνιολόγο και δημοσιογράφο Αντιγόνη Κατσαδήμα, για λογαριασμό της εφημερίδας «Η Εποχή». Στη συνέντευξη σχολιάστηκαν τα άτομα, τα οποία ο Χατζόπουλος είχε ως πρότυπα, το περιεχόμενο των ποιημάτων αλλά και το πώς η επαγγελματική ιδιότητα του ψυχαναλυτή επηρέασε ένα μέρος της θεματικής των ποιημάτων του και πιο συγκεκριμένα αυτά που έχουν σχέση με την ερμηνεία των ονείρων. Ακολουθούν ορισμένα αποσπάσματα της συνέντευξης:

Α. Κ.: Διαβάζω τα πεζοποιήματα στη συλλογή σας «Κρατήρας», που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις, και μου έρχονται στο νου ο Νίκος Γκάτσος, ως προς την ποιητική αισθητική, και ο Αργύρης Χιόνης, ως προς τις απόψεις. Συμφωνείτε ή υπάρχουν κι άλλοι ποιητές που σας έχουν «δυναμιτίσει» περισσότερο;

Θ. Χ.: Οι στίχοι του Νίκου Γκάτσου σφράγισαν τρόπον τινά την εφηβεία μου, από τα ακούσματα της περιόδου εκείνης, όπως και γενικά ο «ακροαματικός» πολιτισμός της μεταπολίτευσης που συνέπεσε με τα πρώτα εφηβικά μου χρόνια ως μια κοσμογονική αλλαγή τόνου και ατμόσφαιρας της εποχής. Έτσι θα μπορούσα να πω πως αποτέλεσε μια επιρροή από εκείνες που με διαμόρφωσαν με τη συχνότητα και την επαναληπτικότητα των ακουσμάτων που επεκτάθηκαν σε όλη την πρώτη νεότητα με τρόπο άμεσα αισθητό αλλά όχι πάντα φανερό. Είναι σταθερή η αγάπη μου για την ποίηση της στιχουργικής του, που μολονότι είναι μια κάπως διαφορετική εργασία από την ποίηση καθεαυτή, παραμένει στο επίπεδο της πιο υψηλής ποιητικής γραφής, κρατώντας όλη την αμεσότητα μιας αριστοκρατικής λαϊκότητας, του άριστου ανάμεσα στους πολλούς ίσους τους οποίους αντιπροσωπεύει.

Τον Αργύρη Χιόνη, παρόλο που τον γνώρισα προσωπικά και μοιραστήκαμε κάποιες συζητήσεις, δεν τον είχα διαβάσει τόσο την εποχή εκείνη που θεωρώ πως διαμορφώνει τον συγγραφέα. Κι αυτό επειδή σε όλα τα γραπτά του το έλλογο και διανοητικό στοιχείο έβγαινε λίγο πιο έξω από όσο εκείνα τα χρόνια μου ταίριαζε. Κατανοώ βεβαίως την αναφορά σας σε σχέση με τον «Κρατήρα», επειδή ακριβώς κι εδώ σ’ αυτά τα πεζοποιήματα το έλλογο στοιχείο βρίσκεται λίγο πιο μπροστά, πιο πολύ ως αφηγηματικό και στοχαστικό πλαίσιο του ποιήματος.

Από την άλλη, πέρα από τις εκλεκτικές συγγένειες, δεν νομίζω πως γράφει κανείς «δυναμιτισμένος» από άλλους ποιητές. Τα διαβάσματά του κάνουν κάπως αλλιώς τη δουλειά τους, πιο πολύ σαν υγρασία που ενσκήπτει στους αρμούς. Τους δυναμίτες, που αυτοί δημιουργούν κρατήρες, τους βάζουν βιώματα και ζητήματα της ζωής (από τη φυσική στην ψυχική και στην κοινωνική ζωή) που στοιχειώνουν τους δημιουργούς και δεν μπορούν να βρουν άλλη έξοδο από τον λόγο στον Λόγο.

Α. Κ. : Οι ποιητές αγαπούν όλα τους τα ποιήματα, αλλά κάποια έχουν ιδιαίτερη σημασία. Από τον «Κρατήρα» υπάρχει κάποιο ποίημα που σας δένει με το παρελθόν ή το μέλλον κάπως ξεχωριστά και πώς;

Θ.Χ.: Δεν πιστεύω πως υπάρχει ποίημα που να μην εμπίπτει στην κατηγορία που αναφέρετε, που να μην συνδέει τον δημιουργό του με την ιστορία του και με την Ιστορία και με αυτό που θα γίνει ιστορία αργότερα. Κάθε είδος γραφής, που σέβεται τον εαυτό της, ακόμη και τα δοκίμια ή οι μελέτες, πολύ περισσότερο τα ποιήματα, είναι σπαράγματα ζωής αρπαγμένα στα νύχια του λόγου, ακριβώς για να τα κατανοήσουμε, να τα συγκρατήσουμε, να τα επεξεργαστούμε, να τα ζήσουμε ξανά και με άλλο τρόπο κι από άλλη απόσταση. Γιατί η ίδια η ανάγνωση είναι ζωή, είναι εμπειρία και βίωμα. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κάθε έργο είναι από την πλευρά του δημιουργού μια λοξή και λανθάνουσα αυτοβιογραφία, αν αυτό δεν κινδύνευε να μας οδηγήσει σε μια στενά βιογραφική ερμηνεία των έργων τέχνης που είναι πολύ περιοριστική. Έτσι κάθε ποίημα είναι μια ψηφίδα ζωής, που ελπίζω να πάρει μια ανάλογη θέση στη ζωή του αναγνώστη, όπως πήραν για μένα ας πούμε οι στίχοι του Γκάτσου, δηλαδή να την μοιραστώ ερήμην μου.

[…] Α. Κ.: Πρέπει να είστε από τις εξαιρέσεις δημιουργών που γράφουν ποίηση αν και ασκούν την ιδιότητα του ψυχαναλυτή. Πώς τα συνδυάζετε; Λόγου χάρη, ο Μπέργκμαν δεν ήθελε την ψυχανάλυση διότι πίστευε ότι θα στέρευε το δημιουργικό του ταλέντο.

Θ.Χ.: Αυτό είναι ένα στοίχημα διαρκείας, ο συνδυασμός της γραφής και της καθημερινής κλινικής πρακτικής. Δεν μπορώ να πω ότι έχω βρει μια συγκεκριμένη μέθοδο ή τρόπο γι’ αυτό. Αλλά φαίνεται πως μπορεί να γίνει. Ο Πονταλίς στη Γαλλία ήταν ένα τέτοιο παράδειγμα επίσης.

Δεν νομίζω ωστόσο πως ο Μπέργκμαν μιλούσε γι’ αυτό, αλλά για τον φόβο ότι η προσωπική ανάλυση κάποιου που είναι καλλιτέχνης μπορεί να λειτουργήσει αποστερητικά ως αποξηραντικό έργο για τη δημιουργικότητά του. Δεν το γνωρίζω. Υπήρξαν δημιουργοί που βοηθήθηκαν από την ψυχαναλυτική διαδικασία όπως ο Σάμιουελ Μπέκετ και ο Ζωρζ Περέκ, και πολλοί ακόμη. Άλλωστε μια ανάλυση φέρνει τον δημιουργό αντιμέτωπο με τις πιο βαθιές δυσκολίες του, με τις πιο σκοτεινές πτυχές του, και αυτό αποτελεί sine qua non για έναν καλλιτέχνη, το να μπορεί να αγγίξει όσα οι υπόλοιποι διστάζουν και δειλιάζουν να προσεγγίσουν. Στην ψυχανάλυση υπάρχει ως συνοδοιπόρος του σε αυτό ο ψυχαναλυτής, και υπάρχουν βεβαίως λογιών λογιών ψυχαναλυτές στις μέρες μας. Κάποιοι ενδεχομένως να ζηλεύουν και να φθονούν τη δημιουργικότητα των καλλιτεχνών, οπότε σε αυτές τις περιπτώσεις οι αναλύσεις δεν προχωρούν, κηρύσσονται άγονες όπως μερικοί διαγωνισμοί του δημοσίου. Κάποιοι άλλοι πάλι όχι, οπότε είναι δημιουργικές και οι ίδιες οι αναλύσεις.

Α. Κ.: Ως ψυχαναλυτής που είστε και ως άνθρωπος της τέχνης, δεν μπορώ να μη ρωτήσω: βλέπετε όνειρα που εξελίσσονται σε ποιήματα συνειδητά;

Θ.Χ.: Έχει συμβεί αυτό κάποιες, ελάχιστες, φορές, μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, τόσο πριν από την προσωπική μου ανάλυση όσο και μετά. Επρόκειτο για όνειρα που πολύ μετά τη στιγμή κατά την οποία τα ονειρεύτηκα, κι ενώ εξακολουθούσαν ακόμη να με απασχολούν αποκτώντας ίσως έναν εμβληματικό χαρακτήρα, η σκηνοθεσία τους, γιατί τα όνειρα είναι σκηνές θεατρικές και κινηματογραφικές, με έβαλε στη διαδικασία να σκεφτώ ότι θα μπορούσαν να αποτυπωθούν σε ένα ποίημα. Αυτό συνειδητά. Γιατί οι ασυνείδητες διαδικασίες την ώρα που ξεμυτίζουν προς κάτι λιγότερο ασυνείδητο είναι αυτές που οδηγούν τη γραφή και αποτυπώνονται με όλη την ενέργειά τους με ενάργεια σε αυτήν.

*Αντιγόνη Κατσαδήμα, «Σπαράγματα ζωής αρπαγμένα στα νύχια του λόγου», «Η Εποχή», 11/2/2024

*Ο ποιητής και συγγραφέας  Θανάσης Χατζόπουλος

Ο Θανάσης Χατζόπουλος γεννήθηκε στο Αλιβέρι Ευβοίας το 1961. Σπούδασε Ιατρική στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στην παιδοψυχιατρική. Είναι ψυχαναλυτής, μέλος της “Société de Psychanalyse Freudienne” (Παρίσι) και της “International Winnicott Association” (Σάο Πάολο). Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Έχει δημοσιεύσει δεκαπέντε ποιητικές συλλογές, δύο βιβλία ποιητικής, ένα βιβλίο με δοκίμια και ένα με διηγήματα, δύο νουβέλες, τρία παραμύθια και ένα ψυχαναλυτικό δοκίμιο για την Πανδημία. Το 2013 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Βραβείο Ποίησης (Ίδρυμα Πέτρου Χάρη) για το σύνολο του έργου του.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.