Οταν η προσηλωση σε μια αξια απαιτει τη θυσια μιας αλλης

Αν για κάτι μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι πως ζούμε σε μια εποχή ραγδαίων αλλαγών για την ανθρωπότητα, κυρίως έπειτα από την έλευση του Covid. Αυτές οι αλλαγές συμβαίνουν από διαφορετικά άτομα, διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και κατ’ επέκταση έχουν διαφορετική ιδεολογική βάση, με αποτέλεσμα να δημιουργούν ασυμφωνίες και εντάσεις. Για τις θεωρίες που συνέβαλαν στις αλλαγές και την ουσία των αξιών γράφει ο Γιάννης Κτενάς στο βιβλίο του «Η πολυθεΐα των αξιών στην πανδημία, Πολιτική και επιστημολογία ενός ιού», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

Ο Γιάννης Κτενάς αναφέρεται στο κατά πόσο μπορεί μια αξία ή ένα σύνολο αξιών να προσανατολίσουν τους ανθρώπους στη ζωή τους. Με αφορμή την πανδημία και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν, παρατηρήθηκε πως ο κόσμος υπερασπίστηκε σθεναρά τα πιστεύω του σε ζητήματα όπως ο εμβολιασμός, η αυτοδιάθεση του σώματος  και η τήρηση των περιοριστικών μέτρων. Ο κόσμος διαφώνησε  έντονα και οι διαφορές των απόψεων έγιναν διακριτές, με αποτέλεσμα να χαθεί η ουσία τόσο των προβλημάτων, όσο και των θεμελιωδών αξιών του ανθρώπινου πολιτισμού.

Στο βιβλίο αναφέρονται οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν στην πανδημία με τις συγκρούσεις και τις διαφωνίες που εκφράστηκαν όπως επίσης οι ανισότητες αλλά και οι σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις. Αναφορές γίνονται στον γερμανικό ιδεαλισμό και την κριτική θεωρία, ενώ ο Κτενάς συνομιλεί και με το έργο του Ιμμάνουελ Καντ, της Χάνα Άρεντ, του Μαξ Βέμπερ, του Τέοντορ Αντόρνο αλλά και του Κορνήλιου Καστοριάδη, με στόχο να υποστηρίξει την αρχή πως χρειαζόμαστε μια καλή βάση αξιών προκειμένου να οδηγηθούμε σε έναν χώρο πολιτισμένης συζήτησης με ορθολογικά επιχειρήματα.

Γιάννης Κτενάς,*

«Αν υπάρξει εντιμότητα στις πολιτικές παρεμβάσεις, ίσως ανοίξει ένας δρόμος που θα αναδεικνύει πρακτικά αξίες όπως η αλληλεγγύη και η δημιουργία ενός άλλου νοήματος για τη ζωή».   

Ο Γιάννης Κτενάς, διδάσκων φιλοσοφία στο ΕΚΠΑ και στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού Kaboom μίλησε στην Ιωάννα Δρόσου και τον Βασίλη Ρόγγα στην εφημερίδα «Η Εποχή» για τις υποχωρήσεις που έγιναν σε ιδεολογικό επίπεδο κατά τη διάρκεια της πανδημίας αλλά και το πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε τις θεωρητικές πολυθεΐες στην κοινωνία. Ακολουθεί απόσπασμα από τη συνέντευξη:

«Ε.»: Ενδεχομένως με τις υποχωρήσεις που έγιναν στην πανδημία –διότι έγιναν σοβαρές υποχωρήσεις σε δικαιώματα και ελευθερίες, αν και κάποιες ήταν απαραίτητες– θόλωσαν τα όρια της πολιτικής και οι πολιτικές ταυτότητες; Αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, έχουμε συνηθίσει να είμαστε δεκτικοί ή ανεκτικοί στην υποχώρηση των δικαιωμάτων.

Γ.Κ.: Τα δεξιά κόμματα και οι δεξιοί μηχανισμοί παίζουν το παιχνίδι τους, αναπτύσσουν τις στρατηγικές τους. Ο λόγος που στρέφομαι ξανά σε ορισμένες αδυναμίες των αριστερών πρακτικών είναι γιατί αυτές είναι ο μόνος τρόπος να δημιουργηθεί μια αντίσταση, να αρθρωθεί μια δόκιμη κριτική. Αυτό το πλαίσιο, όπως το περιγράψατε, είναι πάρα πολύ ευνοϊκό για τις πολιτικές της Δεξιάς, οι οποίες αποσκοπούν στην οικονομοποίηση των πάντων, στη σάρωση των δημόσιων αγαθών, στην περιστολή δικαιωμάτων κ.λπ. Εμείς πώς απαντάμε σε αυτό; Νομίζω ότι αριστερά κόμματα, ελευθεριακές συλλογικότητες, ΜΜΕ προσκείμενα στην Αριστερά βούτηξαν στο κλίμα του θολώματος και το ενδυνάμωσαν, αντί να αρθρώσουν μία στοχευμένη και συγκεκριμένη κριτική, η οποία θα μπορούσε να διαχωρίσει τι είναι το υγειονομικά απαραίτητο και τι το κατασταλτικό, σε ποιον βαθμό όντως η επιστήμη καλείται να δώσει τεχνικές λύσεις και σε ποιον βαθμό υπήρξε μια εργαλειοποίηση του επιστημονικού λόγου προς νομιμοποίηση πολιτικών πεπραγμένων. Αυτό έπρεπε να γίνει, με πάρα πολλή δουλειά, με λεπτές αποχρώσεις και με συνειδητοποίηση των δυσκολιών και των απαραίτητων θυσιών. Αντιθέτως, μέσα από το θόλωμα δεν τέθηκαν αποχρώσεις: βουτήξαμε στο αδιαμεσολάβητο. Δύο από τα πολλά παραδείγματα είναι το κλείσιμο του ματιού του Παύλου Πολάκη στην αντιεμβολιαστική αντίδραση ή το γεγονός ότι ΜΜΕ της Αριστεράς, στο όνομα μιας αντιπολιτευτικής κριτικής, δημοσίευαν κείμενα αντιφατικά, που κατέκριναν τα υγειονομικά μέτρα ταυτόχρονα ως πάρα πολλά και ως πολύ λίγα. Αυτή μπορεί να φάνταζε καλή στρατηγική για λόγους δημοσκοπικούς ή ψηφοθηρικούς, αλλά αποδείχτηκε καταστροφική.

«Ε.»: Ασχολείσαι με τον Βέμπερ και φαίνεται να τον διαβάζεις με έναν ζωογόνο τρόπο, έτσι ώστε να προκρίνονται πολιτικές ισοελευθερίας. Το αυτό μου προκύπτει και από τη χρήση της ψυχανάλυσης, των φεμινιστικών θεωριών κ.ο.κ. Φαίνεται δηλαδή μια πρόνοια του ανοιχτού, του διαθεματικού, ενάντια σε έναν χυδαίο, κομματικό μαρξισμό που συχνά επικρατεί τον 20ό και 21ο αιώνα, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Πώς να συναρθρώσουμε εκλεκτικά αυτή την θεωρητική πολυθεΐα σε προγραμματικό λόγο, σε βέλτιστες πρακτικές, σε πολιτικές νίκες και νέες νοοτροπίες;

Γ.Κ.: Η προσπάθειά μου να διαβάσω από κοινού τον Βέμπερ και τον Κορνήλιο Καστοριάδη είναι εμποτισμένη από μια διάθεση να δημιουργηθούν γόνιμες εντάσεις. Ο Καστοριάδης είναι ένας ριζοσπάστης στοχαστής και ο Βέμπερ ένας ιδιότυπος φιλελεύθερος, από τον οποίο δεν λείπουν και συντηρητικά στοιχεία. Από εκεί και πέρα, μου προκαλεί μια ορισμένη αμηχανία η στάση ορισμένων συγγραφέων ή ακαδημαϊκών που έχουν άποψη για τα πάντα και αρθρώνουν οιονεί προγραμματικό λόγο, στα σόσιαλ μίντια ή αλλού. Η δική μου δουλειά ως θεωρητικού είναι, απέναντι στο κλίμα της άμεσης ατάκας, να δημιουργώ την απαραίτητη χρονικότητα και τις απαραίτητες εντάσεις για έναν κριτικό αναστοχασμό. Το πώς και το αν αυτό θα μετουσιωθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές και χειραφετικά προτάγματα δεν είναι στο χέρι μου. Είναι ζήτημα μιας διαρκούς κριτικής συνομιλίας με πολιτικές συλλογικότητες, χώρους και πρακτικές.

«Ε.»: Ωστόσο, το ερώτημα που πάντα μας απασχολεί στην «Εποχή» παραμένει: πώς παρεμβαίνεις σε αυτή την κοινωνία που περιγράφουμε; Περιμένεις τη θρυαλλίδα ή μπορείς να διαμορφώσεις τις συνθήκες;

Γ. Κ.:Αυτό που προσπαθώ να δείξω στα κείμενά μου είναι ότι οι ιδέες, οι λόγοι και οι αξίες είναι και υλικές δυνάμεις μέσα στην ιστορία. Όταν σκεφτόμαστε πάνω σε αυτά, παρεμβαίνουμε και στην κοινωνική υλικότητα. Θα έλεγα ότι κάτι που ενδεχομένως χρειάζεται προκειμένου να γίνουν πιο πειστικές οι πολιτικές παρεμβάσεις της Αριστεράς σήμερα είναι να καταστούν πιο έντιμες διανοητικά: να υπογραμμίζουν τις πρακτικές δυσκολίες που συνοδεύουν κάθε εγχείρημα και να μην αντιμετωπίζουν τους αντιπάλους και τους μη σκληρά πολιτικοποιημένους ανθρώπους ως άτομα που κάτι δεν έχουν καταλάβει σωστά ή που τους λείπει μια ιδεολογικού τύπου διαμόρφωση. Αν υπάρξει αυτή η εντιμότητα στις πολιτικές παρεμβάσεις, ίσως ανοίξει ένας δρόμος που θα αναδεικνύει πρακτικά αξίες όπως η αλληλεγγύη και η δημιουργία ενός άλλου νοήματος για τη ζωή.

*Ιωάννα Δρόσου, Γιάννης Ρόγγας, «Υπάρχει αδυναμία της Αριστεράς να διατυπώσει μια πειστική πολιτική πρόταση», «Η Εποχή», 14/01/2024

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.