Εμιλι ντε Τυρκεμ, «Ο Πριγκιπας με το φλιτζανακι»
Από τις εκδόσεις «Πόλις» κυκλοφορεί εδώ και λίγους μήνες το ημερολόγιο της Εμιλί ντε Τυρκέμ με τίτλο «Ο Πρίγκιπας με το φλιτζανάκι» (2020) σε μετάφραση της Ρούλας Γεωργακοπούλου. Ένα βιβλίο που παρά τον αινιγματικό του τίτλο δεν μιλάει για τους γνωστούς πρίγκιπες και τις πριγκίπισσες των παραμυθιών μας, αλλά για τους ήρωες της καθημερινότητάς μας. Σ’ αυτούς συγκαταλέγεται και η ίδια η συγγραφέας, η οποία μαζί με το σύζυγο και τα δυο παιδιά της δέχτηκε να φιλοξενήσει στο σπίτι της στη Γαλλία έναν Αφγανό πρόσφυγα, τον Ρεζά-Ντανιέλ, με αποτέλεσμα τη συγγραφή του ανα χείρας ημερολογίου. Μια πραγματική ιστορία που γίνεται αυτοβιογραφία, κι ένα ημερολόγιο που γίνεται οδηγός ζωής μέσα από τη λογοτεχνική του αποτύπωση. Διότι μόνο όταν μοιράζεσαι τη ζωή ή καλύτερα νοιάζεσαι για τη ζωή, αυτή βρίσκει το νόημά της.
Η αναγνώριση του «άλλου»
Μια μέρα είπα: «Εκατομμύρια κοιμούνται έξω. Δεν θα μπορούσε κάποιος να μείνει σπίτι μας;»
Και ο Φαμπρίς είπε: «Ναι, μόνο ν’ αγοράσουμε κρεβάτι».
Και ο γιος μας, ο Μάριος, είπε: «Πριν έρθει, πρέπει να μάθουμε τη γλώσσα του».
Και ο μικρός του αδελφός, ο Νοέ, πρόσθεσε: «Πρέπει οπωσδήποτε να τον μάθουμε
να παίζει χαρτιά, γιατί εμάς μας αρέσουν πολύ τα χαρτιά!».
Επί εννέα μήνες, η Εμιλί, ο Φαμπρίς και τα δυο τους παιδιά φιλοξενούσαν στο διαμέρισμά τους στο Παρίσι έναν νεαρό Αφγανό, τον Ρεζά, ο οποίος, σε ηλικία δώδεκα ετών, έφυγε από τη χώρα του, που βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Αυτό το ευαίσθητο και τρυφερό, αλλά χωρίς συγκαταβατικότητα, ημερολόγιο αφηγείται μια θαυμαστή περιπέτεια πολλών μηνών ενδοσκόπησης, αναγνώρισης του «άλλου», και ανάκτησης δύο αισθημάτων που χάθηκαν καθ’ οδόν: της ελπίδας και της αδελφοσύνης.
«Δεν υπάρχει ξένος σε αυτή τη γη»
Μορφολογικά το βιβλίο μας χωρίζεται σε 43 ημερολογιακές καταγραφές που λαμβάνουν χώρα από τις 16 Φεβρουαρίου έως τις 11 Μαρτίου του 2018, τους μήνες δηλαδή της φιλοξενίας του Ρεζά-Ντανιέλ στο σπίτι της Εμιλί και της οικογένειάς της.
Όπως δηλώνεται στη σελίδα 56 «δεν υπάρχει ξένος σε αυτή τη γη», καθώς «η λέξη φιλοξενούμενος στα γαλλικά σημαίνει και αυτόν που φιλοξενεί και αυτόν που φιλοξενείται», γεγονός που μας θυμίζει την ομηρική φιλοξενία, και ότι οι λέξεις «ξένος» και φιλοξενία» στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν για να δηλώσουν στενές ανθρώπινες σχέσεις γεμάτες από δικαιώματα, αλλά και υποχρεώσεις.
Διαβάζουμε στην καταγραφή τις 27η Φεβρουαρίου, με τον τίτλο «Ο Πρίγκιπας με το φλιτζανάκι», απ’ όπου δανείστηκε την προέλευσή του και ο τίτλος του βιβλίου: «Ο Ρεζά είναι ο πρίγκιπας με το φλιτζανάκι. Εκείνος που έφαγε το φαΐ του μέσα στις λάσπες των προσφυγικών καταυλισμών, εκείνος που από τη στιγμή που έφτασε στους οικοδεσπότες του δεν μπορεί να πιει το τσάι του παρά μόνο μέσα σε φλιτζάνι από φίνα πορσελάνη και ξαναγίνεται ο πρίγκιπας που δεν έπαψε ποτέ να είναι». Ο τρόπος περιγραφής του Ρεζά-Ντανιέλ από την αφηγήτρια-συγγραφέα είναι μοναδικός, μα πάνω απ’ όλα είναι ανθρώπινος. Χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις έρχεται να αποδώσει τη μοναδικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και να συνεπάρει τους αναγνώστες της σε ένα κλίμα ελπίδας και αδελφοσύνης, καθώς «οι πρίγκιπες δεν παύουν ποτέ να είναι».
Η γλώσσα, εξαιτίας της μαεστρίας της μεταφράστριας, από τη μια είναι λιτή, ως προς τη μορφή της, χωρίς ακραίες συναισθηματικές εκφάνσεις, δίνοντας την αίσθηση πως πρόκειται για ένα βιβλίο γραμμένο στην ελληνική γλώσσα κι όχι για μετάφραση. Σ’ αυτό το σημείο ερχόμαστε να επιβεβαιώσουμε την άποψη πως ο μεταφραστής ουσιαστικά γίνεται κι αυτός συγγραφέας κατά τη διαδικασία της μετάφρασης, και η Ρούλα Γεωργακοπούλου αποτελεί τον καλύτερο συν-γραφέα του κειμένου μας. Από την άλλη όμως, ως προς το περιεχόμενο της γλώσσας, αυτή γίνεται η απαρχή της επικοινωνίας και της συνένωσης δυο ανθρώπων και δυο πολιτισμών, αναδεικνύοντας έτσι τη λυτρωτική της διάσταση. Aς μη ξεχνάμε πως στη συγκεκριμένη περίπτωση αναφερόμαστε στη γαλλική γλώσσα, η οποία έθρεψε τις αρχές και τις ιδέες του Διαφωτισμού, πολλές από τις οποίες συναντάμε και στο βιβλίο μας.
Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συγχώνευση την λογοτεχνικών ειδών, καθώς στο ημερολόγιο με στοιχεία μυθοπλασίας συναντάμε και πολλά ποιήματα της συγγραφέα, εντείνοντας έτσι ζητήματα αυτοαναφορικότητας.
«Θα γράφουμε χωρίς να μάχονται οι γλώσσες μας
Με λόγια από αέρα και νερό
Χορδές του ορίζοντα οι έννοιες
Ένας λαιμός θα διηγείται τη χάρη του
Ένας αρουραίος τις αναμνήσεις του από την πανούκλα
Το παιδί το ποίημα του Ελιάρ
Τα μαχαίρια των Βοργία θα ξαναβγούν απ’ τα θηκάρια τους
Η αμυγδαλιά θα τινάξει τον λευκό της φόρο στην ομορφιά
Οι μεταμορφώσεις θα έρθουν εν τη βασιλεία τους
Συ ει η γραφή πάνω σε πέτρινο πάγκο
Το αποκτυπρογραφημένο χρυσάφι των λειχήνων»
Από τη μεριά μας, ευχόμαστε αυτές οι στιγμές της γραφής που έρχονται χωρίς μάχες να κρατήσουν για πάντα. Κι όχι μόνο στις συγγραφικές διαδρομές, αλλά και σε όλες τις στιγμές της ζωής μας, γιατί έτσι θα αποταχθεί κάθε μορφή πολέμου.
Τέσυ Μπάιλα «Ο αναγνώστης βιώνει την ανησυχία της κεντρικής ηρωίδας για το μέλλον αυτού του παιδιού και ανακαλύπτει ότι, ευτυχώς, ο περιλάλητος πολιτισμός της Ευρώπης υπάρχει ακόμα»
Η Τέσυ Μπάιλα γράφει στο περιοδικό “literature” και στην κριτική της για τον «Πρίγκιπα με το φλιτζανάκι» τα εξής: «Σε ποιο βαθμό ο Διαφωτισμός επηρέασε τη σύγχρονη Ευρώπη θεμελιώνοντας αξιακά συστήματα επηρεάζοντας έτσι την εξελικτική πορεία της στον χρόνο; Μέσα από τις σελίδες αυτού του ημερολογίου αδελφοσύνης, όπως θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το βιβλίο αυτό, ενός ημερολογίου στις σελίδες του οποίου η συγγραφέας καταγράφει την αληθινή εμπειρία της με τον Αφγανό φιλοξενούμενό της, ο αναγνώστης παρακολουθεί τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε μια τετραμελή οικογένεια Γάλλων και έναν νεαρό Αφγανό πρόσφυγα, όταν αποφασίζουν από κοινού να τον φιλοξενήσουν, στο ήδη μικρό για τέσσερα άτομα διαμέρισμά τους, στο πλαίσιο ενός προγράμματος βοήθειας των προσφύγων. Η Εμιλί καταγράφει με ενάργεια, λιτή εκφραστική και στοχαστικό λόγο τις πρώτες συναντήσεις τους, τον τρόπο που προσφέρεται η φιλοξενία στον άγνωστο Αφγανό, τις σχέσεις που αναπτύσσονται πολύ γρήγορα ανάμεσά τους, τον αγώνα τους να συνεννοηθούν στα Γαλλικά, μια γλώσσα που ο Ρεζά προσπαθεί φιλότιμα να μάθει αλλά δυσκολεύεται, επειδή εκτός από τη γλώσσα αυτό που πρέπει πρωτίστως να μάθει είναι να ξαναζεί σε μια νέα πραγματικότητα.
Ο αναγνώστης βιώνει την ανησυχία της για το μέλλον αυτού του παιδιού και ανακαλύπτει ότι, ευτυχώς, ο περιλάλητος πολιτισμός της Ευρώπης υπάρχει ακόμα. Η αγάπη, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η κοινωνική αλληλεγγύη, η αυτοπροσφορά και η αδελφοσύνη είναι οι αξίες εκείνες που θα ενδυναμωθούν κατά την πορεία αυτής της τόσο παράδοξης συγκατοίκησης. Η Εμιλί και η οικογένειά της θα αφοσιωθούν στο νέο αυτό παιδί με όλη τη δύναμη της ψυχής τους. Με ευαισθησία αλλά και διακριτικότητα θα απλώσουν το χέρι τους και θα χαρίσουν τη ζεστασιά σε έναν άνθρωπο που ο πόλεμος έχει τσακίσει κάθε ικμάδα του παρελθόντος του, που η μεταξύ τους συνεννόηση τις περισσότερες φορές είναι δύσκολη και που η λέξη κατανόηση γίνεται γι’ αυτούς αυτοσκοπός. Θα συμμεριστούν τον πόνο των αναμνήσεών του και τους φόβους του, κυρίως όμως την πολιτισμική του κουλτούρα, αυτή την τόσο ξένη σε αυτούς, και θα οδηγήσουν τη σχέση τους στην ισοτιμία και τη συναδέλφωση πιστεύοντας πως «τη μέρα που κάποιος νοιάζεται για σένα» σταματάει η μοναξιά να διεκδικεί τη ζωή σου.
Τζίνα Ψάρρη «Μια πράξη έξω από τα συνηθισμένα αυτή η φιλοξενία, κι από μόνη της καθίσταται αιτία να αφηγηθεί»
Η Τζίνα Ψάρρη στο περιοδικό “fractal” κάνει λόγο για «Τις σελίδες γεμίζουν σκηνές που συγκλονίζουν, με βάρκες που αναποδογυρίζουν μέσα στη σκοτεινή φουρτουνιασμένη θάλασσα, εκκλήσεις για βοήθεια, ατέρμονο κολύμπι χωρίς σαφή προορισμό. Φόβος, πείνα, αίμα, φυγή, απώλεια και ματαίωση κάθε προσδοκίας. Εκτός από τον υπέροχο τρόπο που προσεγγίζει το μεταναστευτικό ζήτημα και την ξενοφοβία η συγγραφέας, με αφορμή την φιλοξενία του ταλαιπωρημένου, από μια ζωή που δεν επέλεξε, μετανάστη, θίγει ένα ακόμα καίριο ζήτημα της εποχής μας: πόσο ενωμένη είναι πραγματικά η Ευρώπη και κατά πόσο ο Διαφωτισμός άφησε ισχυρό αποτύπωμα στα ανθρώπινα. Δικαιώματα και υποχρεώσεις. Μια πράξη έξω από τα συνηθισμένα αυτή η φιλοξενία, κι από μόνη της καθίσταται αιτία να αφηγηθεί. Με μικρά, απλά κεφάλαια, γλώσσα λιτή, χωρίς ουσιαστική πλοκή (που ωστόσο δεν λειτουργεί στο ελάχιστο ως μειονέκτημα), περιγράφεται μια συμβίωση χωρίς συγκρούσεις, παρά τις έντονες διαπολιτισμικές αντιθέσεις που διαρκώς ενσκήπτουν. Το ρήμα “νοιάζομαι” αποκτά την έννοια που θα έπρεπε να έχει και καταλήγει σε ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί αλλά και σε μια εμβληματική φράση του ήρωα λίγο πριν φύγει για πάντα από την οικογένεια που τον φιλοξένησε: “Συγγνώμη για όλες τις φορές που δεν κατάλαβα”».
Η «φιλόξενη» Εμιλί ντε Τυρκέμ
Η Εμιλί ντε Τυρκέμ γεννήθηκε στη Λυών το 1980. Σπούδασε νομικά, πολιτικές επιστήμες και κοινωνιολογία. Δίδαξε αγγλικά και γαλλικά σε φυλακισμένους και, από το 2004, είναι τακτική επισκέπτρια των κρατουμένων στις φυλακές της πόλης Fresnes. Έχει δημοσιεύσει μυθιστορήματα και παιδικά βιβλία και έχει εργαστεί ως μοντέλο για ζωγράφους. Τιμήθηκε με το βραβείο Roger Nimier για το βιβλίο της “La disparition du nombril” και με το βραβείο Εθνικής Ομοσπονδίας Βιβλιοθηκών Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων για τον “Πρίγκιπα με το φλιτζανάκι”, το οποίο βασίζεται στην πραγματική ιστορία της φιλοξενίας ενός Αφγανού πρόσφυγα από τη συγγραφέα και την οικογένειά της.
*Η Γεωργία Ντεμίρη είναι φιλόλογος και διδακτορική φοιτήτρια στο ΤΕΦ/ΔΠΘ.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
