Μεταφραζονται τα κλασικα κειμενα;

Το ρευστό περιβάλλον της μετάφρασης συζητήθηκε σε θεματικό εργαστήριο του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας ΔΠΘ, που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 29 Νοεμβρίου με αθρόα συμμετοχή.

Εμπλουτισμένη με διαδραστικά στοιχεία συγχρονισμένης ψηφοφορίας, η παρουσίαση αποτύπωσε στατιστικά και σε πραγματικό χρόνο τη γνώμη των παρευρισκομένων για τα χαρακτηριστικά μιας καλής μετάφρασης. Οι απαντήσεις ήγειραν μια ζωηρή συζήτηση με τη διαχρονική διαφωνία ελεύθερης ή κατά λέξη μετάφρασης να εξακολουθεί να διχάζει. Εν τέλει, κοινή παραδοχή όλων ήταν ότι η μετάφραση είναι μια εκτέλεση ή μια ερμηνεία του κειμένου, που αλλάζει από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Η βαρύτητα του πολιτιστικού υποβάθρου στη μεταφραστική δημιουργία αποτυπώθηκε χαρακτηριστικά σε ρωμαϊκές μεταφράσεις των ομηρικών επών αλλά και της σαπφικής λυρικής ποίησης.  Οι μεταφράσεις αυτές συνδιαλέγονται με τα πρωτότυπα κείμενα και δημιουργούν μια νέα λογοτεχνική παράδοση, όπως εξήγησαν οι εισηγητές. Σύμφωνα με όσα έδειξαν, κατά τον Οράτιο και τον Κικέρωνα, ο μεταφραστής οφείλει να κάνει το κείμενο δικό του, όχι να ερμηνεύσει αλλά να ρητορεύσει· να διατηρήσει δηλαδή τη δυναμική ισοδυναμία, αν χρησιμοποιήσουμε σύγχρονους όρους.

Το εργαστήριο περιείχε εξάσκηση των συμμετεχόντων με τα κείμενα και τους μεταφραστές, Ρωμαίους και σύγχρονους, ελέγχοντας αντιβολικά μεταφράσεις του Ελύτη και του Κάτουλλου δίπλα στο σαπφικό πρωτότυπο της συμπτωματολογίας του έρωτα. Στο τέλος ζητήθηκε από το κοινό να δημιουργήσει τις δικές του μεταφράσεις, αποδεικνύοντας τον βιωματικό χαρακτήρα των εργαστηρίων, αλλά και το διαρκές, ζωντανό  ενδιαφέρον των νέων φοιτητριών και φοιτητών για τα αρχαία κείμενα. Αν και οι περισσότεροι κινήθηκαν συντηρητικά, κάποιες από τις μεταφράσεις ήταν δημιουργικές, αναδεικνύοντας την ανάγκη προσαρμογής με τη συγχρονία ή τον εκάστοτε ορίζοντα προσδοκιών των σύγχρονων αναγνωστών.

Μεταφραστικά προβλήματα, που οφείλονται σε βιασύνη ή αξιοποίηση ενδιάμεσης μετάφρασης, παρουσιάστηκαν ως κωμικά αποτελέσματα μεταφραστών που είτε δεν έχουν γλωσσική επαφή με το πρωτότυπο κείμενο είτε συμβουλεύονται λάθος εργαλεία. Όμοια ζητήματα εγείρουν και οι μηχανικές μεταφράσεις κειμένων από συστήματα (όπως οι ευρέως διαθέσιμοι ηλεκτρονικοί μεταφραστές), που συχνά δυσκολεύονται να αποδώσουν σωστά τις ειδικές έννοιες.

Η καταληκτική δραστηριότητα του εργαστηρίου στόχευε στον πειραματισμό με εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η δοκιμή μετάφρασης πριάπειου ποιήματος μέσω του ChatGPT, το οποίο αρνήθηκε να το μεταφράσει, λογοκρίνοντας την τολμηρότητα του κλασικού κειμένου. Παρόλα αυτά συζητήθηκε η χρησιμότητα του εργαλείου, αλλά και τρόποι αξιοποίησής του στην εκπαιδευτική διαδικασία και τον ακαδημαϊκό χώρο.

Τα εργαστήρια θα συνεχιστούν και τις επόμενες εβδομάδες με ανακοινώσεις που περιλαμβάνουν το συναίσθημα αλλά και τη διαφορετικότητα στα κλασικά κείμενα. Υπεύθυνοι της διοργάνωσης και της επιστημονικής επιμέλειας είναι τα μέλη του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας ΔΠΘ, Χάρης Μιχαλόπουλος (Αναπληρωτής Καθηγητής) και Άρτεμις Αρχοντογεώργη (Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια).

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.