«Ο τομος ερχεται να κανει ορατες ολες τις πολιτισμικες ομαδες που εδρασαν στο “παλιμψηστο του χωρου” της Κομοτηνης, να τους δωσει φωνη και να συνθεσει μια συλλογικη μνημη που τη μοιραζονται απο κοινου ολες τους»

Βρισκόμαστε σήμερα εδώ για να μιλήσουμε για τον τόμο «Διαβάζοντας την πόλη, Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή, πρόσωπα και κείμενα». Η αφορμή της γέννησης του τόμου είναι η επέτειος των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης! Νομίζω όμως ότι αυτό ήταν η πρόφαση μόνο. Ο τόμος αυτός φώλιαζε ως ιδέα στο μυαλό ανθρώπων της πόλης όπως η Σοφία Μενεσελίδου, η Τζένη Κατσαρή εδώ και πολύ καιρό: ένα βιβλίο της πόλης ως αντιγύρισμα όσων η πόλη απλόχερα μας έχει δώσει! Η γέννησή του συνέπεσε λοιπόν με την επέτειο ως «αποτύπωμα» του εορτασμού των 100 χρόνων ή ως «μια προσωπική ανάγνωση, ή ως μια νέα διαμεσολάβηση ανάμεσα στους ιστορικούς του τότε και τους Κομοτηναίους της σήμερον ή ως  μια νέα αφήγηση και μια νέα σύνθεση» όπως γράφει η Σοφία Μενεσελίδου στο προλογικό σημείωμά της.

Την προσωπική μου ανάγνωση θα συνεισφέρω και εγώ για αυτό το καλαίσθητο λεύκωμα που προέκυψε από συστηματική έρευνα και μελέτη πηγών και πλούσιου αρχειακού υλικού, είναι γραμμένο με επιστημονική μεθοδικότητα και αποτελεί παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές, αναδεικνύοντας την πόλη και το παρελθόν της και φωτίζοντας γνωστές και άγνωστες στιγμές της ιστορίας της.

Η επιμελήτρια της έκδοσης, φιλόλογος και φίλη καλή, Τζένη Κατσαρή σε μια σκληρόδετη έκδοση 744 σελίδων σε χαρτί velvet με άψογο μεθοδολογικά τρόπο κατάφερε να αναδείξει θαμμένους αρχειακούς θησαυρούς που ανέμεναν το πλήρωμα του χρόνου, για να έρθουν στο φως και να αποκαλύψουν πολύτιμα στιγμιότυπα του παρελθόντος της πόλης μας και να συνθέσουν ένα πανόραμα ιστορίας που διηγείται, καρέ καρέ, μέσα από αρχειακές πηγές και πλούσια φωτογραφικά ντοκουμέντα, το πώς γεννήθηκε η πόλη και έφτασε ως τις μέρες μας.

Για την ακρίβεια, το υλικό αυτό, έτσι όπως σοφά και με μεγάλη μαεστρία οργανώθηκε από την επιμελήτρια, δεν διηγείται απλώς. Δεν επιβάλει οπτικές! Πολυτροπικό και πολυφωνικό όπως είναι μας καλεί να «διαβάσουμε» την πόλη ο καθένας μας χωριστά. Και βέβαια η ανάγνωση είναι μια πράξη ατομική. Άρα η Τζένη δεν μας καλεί να «καταναλώσουμε αμετακίνητες αφηγήσεις για την ιστορίζουσα ιστορία της», όπως γράφει στο εισαγωγικό της κείμενο, αλλά μας καλεί να δώσουμε την δική μας οπτική, να την «αισθητοποιήσουμε, να την δημιουργήσουμε εντός μας, δομώντας την βήμα βήμα προσωπικά» και έτσι να αναδειχτούν διαφορετικές οπτικές τής έτσι και αλλιώς πολυπολιτισμικής μας πόλης. Αυτή είναι μία από τις βασικότερες καινοτομίες του τόμου και πολύ εύστοχα αποτυπώνεται και στον τίτλο του: «Διαβάζοντας την πόλη, Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή, πρόσωπα και κείμενα».

«Η αναγνωστική πράξη που επιτελείται εδώ σήμερα από ατομική μετατρέπεται σε μια συλλογική δραστηριότητα που τη μοιραζόμαστε και μας ενώνει σε ένα κοινό σύμπαν»

Παράλληλα αυτό που επιτελείται εδώ όμως σήμερα είναι ότι η αναγνωστική πράξη από ατομική μετατρέπεται σε μια συλλογική δραστηριότητα που τη μοιραζόμαστε και μας ενώνει σε ένα κοινό σύμπαν αναγνωστών του συγκεκριμένου βιβλίου και σε μια λογική ότι, πέραν της ατομικής ανάγνωσης της πόλης, ο τόμος αποτελεί και έναν σημαντικό πόρο για τη διατήρηση της συλλογικής μνήμης που έρχεται να κάνει ορατές όλες τις πολιτισμικές ομάδες που έδρασαν στο «παλίμψηστο του χώρου της» να τους δώσει φωνή και να συνθέσει μία συλλογική μνήμη που τη μοιράζονται από κοινού όλες αυτές οι ομάδες.

Η διάρθρωση του τόμου

Το βιβλίο διαρθώνεται σε 12 κεφάλαια ξεκινώντας από γενέθλιες για την πόλη αφηγήσεις και συνεχίζοντας με την πόλη μέσα από αφηγήσεις περιηγητών (2), μέσω της περιγραφής του Μελιρρύτου (3, 4) και του Κώδικα της Μαρώνειας όπου γίνεται και μια εκτενής περιγραφή της εκπαίδευσης για την οποία θα μας μιλήσει ο Εμμ. Βαρβούνης, δίνει στοιχεία  για την καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα (5), την ανθρωπογεωγραφία της πόλης (6), τη ματιά των ντόπιων ερευνητών  όπως ο Αντώνιος Ρωσσίδης, ο Διαμαντής Τριαντάφυλλος κ.ά,  (7-8),  την ενσωμάτωση της δυτικής Θράκης μέσω του αρχείου Χαρισίου Βαμβακά (9), την απελευθέρωση μέσα από μαρτυρίες που έδωσαν αυτόπτες μάρτυρες (10) την απελευθέρωση της πόλης (11) και τέλος την Κομοτηνή διά των λέξεων λογοτεχνών όπως ο Μισέλ Φάις, ο Αναστάσης Βιστωνίτης, ο Ραχμή Αλή κ.ά. Ολοκληρώνεται με 4 παραρτήματα και ευρετήριο: Ένα κείμενο του Κ. Χατζόπουλου, «Η Θράκη των χαρτογράφων ως Θράκη, Ρούμελη ή Ρωμανία», ένα συνοπτικό χρονολόγιο της ιστορίας του Θρακικού Ελληνισμού, ένα ακόμη κείμενο του Κ. Χατζόπουλου με τίτλο «Η ενσωμάτωση της Θράκης» και τέλος παράρτημα με τη χρήση των όρων.

Κάθε κεφάλαιο συμπληρώνεται με πηγές και πλούσιο φωτογραφικό υλικό αιτιολογώντας πλήρως τον υπότιτλο του βιβλίου «πρόσωπα και κείμενα». Κάθε φωτογραφία αποκαλύπτει έναν κόσμο ολόκληρο, φωτίζει τα πρόσωπα και εικονογραφεί λεπτομέρειες του παρελθόντος, και αξίζει όσο το νόημα που της αποδίδει ο κάθε αναγνώστης. Τα κείμενα από την άλλη πλευρά εξίσου πολυφωνικά ως προς τα χαρακτηριστικά του δημιουργού τους, την εποχή που συντέθηκαν και το μέσον τους, είναι ιστορικές μαρτυρίες, κείμενα προσώπων που έγραψαν για την πόλη (Μελίρρυτος, Στίλπων Κυριακίδης), νεώτερα κείμενα και μελέτες, έργα της τοπικής ιστοριογραφίας, διάλογοι σε τοπικούς ιστότοπους και σελίδες του facebook, συνομιλίες με συμπολίτες.

«Ο τόμος  προσφέρεται και για παιδαγωγική αξιοποίηση στην τάξη και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης»

Φαίνεται λοιπόν από τη διάρθρωση του τόμου και το πλούσιο περιεχόμενό του ότι δεν πρόκειται απλά για ένα τεκμήριο τοπικής μικροϊστορίας, που ανατροφοδοτεί την τοπική ταυτότητα, αλλά για μια αποτύπωση του μεγάλου κάδρου μέσα στη διάρκεια του ιστορικού χρόνου.

Έτσι, ο τόμος, πέρα από ιδιωτικό ανάγνωσμα ή πηγή για τον ιστορικό του μέλλοντος,  προσφέρεται και για παιδαγωγική αξιοποίηση στην τάξη και σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης από το νηπιαγωγείο έως το Λύκειο ή το Πανεπιστήμιο. Και δίνω την υπόσχεση ότι το Εργαστήριο Γλωσσολογίας ΣυνΜορΦωΣη του ΤΕΦ/ΔΠΘ θα εγκαινιάσει ένα πρότζεκτ συγγραφής ελεύθερα προσβάσιμων διαθεματικών διδακτικών σεναρίων προς χρήση των εκπαιδευτικών της περιοχής που θα αξιοποιούν το πλούσιο υλικό του λευκώματος.

«Μόνον οι κοινότητες που αναστοχάζονται την ιστορία τους μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος»

Η Κομοτηνή είναι ένας μικρόκοσμος, μία τοπική κοινωνία, και ο Connerton γράφει στο βιβλίο του «How societies work» (1998) ότι «Η εμπειρική γνώση του παρόντος από το άτομο συναρτάται άμεσα με τη γνώση του παρελθόντος και σε αυτήν την αλληλεπίδραση παρελθόντος και παρόντος συνίσταται η δυσκολία απόσπασης του παρελθόντος από το παρόν. Με άλλα λόγια, το παρελθόν δεν μπορεί να αποσπαστεί από το παρόν, ούτε το παρόν να λειτουργήσει δίχως επίγνωση του παρελθόντος. Το παρελθόν πρέπει να διαφυλαχτεί μέσα από τη γνώση και την κατανόησή του[….]βασική επιδίωξη του ατόμου είναι η συντήρηση της μνήμης». Η «μνήμη», ως το άλας του χρόνου, μπορεί να οδηγήσει σε νέες προοπτικές, καθώς μόνον κοινότητες που αναστοχάζονται την ιστορία τους μπορούν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τις προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος. Αυτή είναι και η σημαντική συνεισφορά του τόμου. Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να διαφυλαχτεί η ιστορική μνήμη και να γίνει συλλογική μνήμη που συνθέτει για τις γενιές που θα ακολουθήσουν.

Συγχαίρω λοιπόν όλους τους συντελεστές του τόμου, την επιμελήτρια της έκδοσης Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη για τις άπειρες ώρες δουλειάς που κατέληξαν σε ένα αδαμάντινο αποτέλεσμα, τη Σοφία Μενεσελίδου που για άλλη μια φορά «τόπε και τόκανε», τον Δήμαρχο Κομοτηνής Γιάννη Γκαράνη που πίστεψε στο εγχείρημα, τα μέλη της συμβουλευτικής και συντονιστικής επιτροπής του ΔΚ για τον εορτασμό των 100 χρόνων ελευθερίας της πόλης: Σοφία Μενεσελίδου, Δημήτρη Πολιτειάδη, Νατάσα Λιβεριάδου, Άρτεμη Τσολάκη, Χριστίνα Σόφτα και όλους τους συντονιστές από τον εκδοτικό οίκο μεταξύ των οποίων και δύο πρώην φοιτητές μου. Ας είναι καλοτάξιδος και καλλίστρατος ο τόμος.

Να κλείσω με κάτι πιο προσωπικό: είμαι πραγματικά ευτυχής που συμμετείχα στη σημερινή εκδήλωση που έχει ιστορική σημασία για την πόλη και ευχαριστώ θερμά τη Τζένη για την αναφορά του ονόματός μου στις ευχαριστίες. Ο τόμος δεν είναι απλά ένα ακόμα βιβλίο σε περίοπτη θέση στη βιβλιοθήκη μου! Είναι για μένα η χρονομηχανή που μου χαρίζει νοητικά προκλητικά διερευνητικά ταξίδια στο παρελθόν της πόλης όπου έμεινα από επιλογή.

*Η Καθηγήτρια Ζωή Γαβριηλίδου είναι Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων & Φοιτητικής Μέριμνας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην παρουσίαση του αφιερωματικού τόμου «Διαβάζοντας την πόλη, Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή, πρόσωπα και κείμενα» στο Μέγαρο Μουσικής Κομοτηνής στις 20/11/2021. Οι μεσότιτλοι είναι της εφημερίδας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.