Μια πυξιδα για τη συγχρονη Δημοκρατια
Ήταν Δεκέμβριος του 1948 όταν υπογράφηκε η Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τα Ηνωμένα Έθνη, σε μια προσπάθεια να προστατευθεί η ανθρωπότητα από τις κτηνωδίες που γέννησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά και από τυχόν μελλοντικούς κινδύνους. Αιώνες πριν, από την αρχαιότητα ακόμη –ήδη στην Αρχαία Μεσοποταμία εντοπίζεται νομικός κώδικας που καταγράφει, κατά μια έννοια, ανθρώπινα δικαιώματα– μέχρι και τις μέρες μας έχει χυθεί αρκετό αίμα για την κατάκτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και για την υποχρέωση της εκάστοτε εξουσιαστικής αρχής να τα προασπίζει. Πώς να ξεχάσει κανείς και τα δοκίμια και τις «φωνές» της εποχής των Φώτων, το κοινωνικό συμβόλαιο του Τζον Λοκ, που έθετε τις βάσεις συγκρότησης των πολιτικών κοινωνιών, τη μετέπειτα Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη που ψηφίστηκε το 1789 κατά τη Γαλλική Επανάσταση κ.ά.;
Μετά από αρκετούς αιώνες και μάχες, μετά από δεκάδες συμφωνίες, μπορεί να μην επιστρέφουμε σήμερα στο σημείο μηδέν, αλλά πολύ εύστοχα οι Justine Lacroix και Jean-Yves Pranchère μας ρωτούν: «Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι, άραγε, μόνο για τους αφελείς;». Αυτός είναι ο τίτλος του νέου τους δοκιμίου που κυκλοφόρησε το 2022 στα ελληνικά γράμματα, από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση του Δημήτρη Τσαραπατσάνη και έρχεται να αναδείξει τους κινδύνους που ελλοχεύουν στις σύγχρονες Δημοκρατίες και καταστρατηγούν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Οι Justine Lacroix και Jean-Yves Pranchère, και οι δύο Καθηγητές Πολιτικής Επιστήμης στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών και μέλη της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού “Esprit”, σε ένα ιδιαίτερα ευσύνοπτο πόνημα, 140 σελίδων, παρατηρούν και σχολιάζουν τις μεταβολές που υφίσταται τόσο η γαλλική όσο και η ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή της τελευταίας, κυρίως, δεκαετίας και πώς αυτές επηρεάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε μια εποχή που οι μεταναστευτικές ροές αυξάνονται και η ακροδεξιά κερδίζει συνεχώς έδαφος. Στους δύο αυτούς παράγοντες αναφέρεται και η Justine Lacroix σε συνέντευξη που παραχώρησε στον Θανάση Γιαλκέτση και την «Εφημερίδα των Συντακτών»: «Αυτό που θέτει σε κίνδυνο σήμερα τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ευρώπη είναι, από τη μια μεριά, η ανάδυση αυταρχικών καθεστώτων σε ορισμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, από την άλλη, η συνδυασμένη επίδραση δύο φαινομένων. Πρώτον, της αυξανόμενης ζήτησης για ασφάλεια που παρατηρούμε εδώ και δεκαπέντε χρόνια, αλλά και της αυξανόμενης απόρριψης της μετανάστευσης. Αυτό οδηγεί, ακόμα και στις λεγόμενες δυτικές δημοκρατίες, στο να συμπιέζονται ορισμένες αρχές του κράτους δικαίου».
Το ζήτημα όμως που μελετούν οι δύο αυτοί ακαδημαϊκοί δεν έχει μόνο πολιτικές και νομικές διαστάσεις, αλλά και ηθικές. Θέτουν ερωτήματα, ευθύς εξ αρχής από τον τίτλο, όχι για να κατευθύνουν ένα κίνημα ανατροπής, αλλά για να σπείρουν στους αναγνώστες τους τον σπόρο του προβληματισμού γύρω από τα ουσιώδη ενός κράτους δικαίου.
Η συνομιλία τους όμως δεν περιορίζεται με τους αναγνώστες. Συνδιαλέγονται και με τους επικριτές των δικαιωμάτων του ανθρώπου, όπως τους Γκοσέ, Π. Μανάν, Ζ. Κ. Μισεά, Ρεζίς Ντεμπρέ κ.ά., χρησιμοποιώντας και τον λόγο στοχαστών, όπως του Κορνήλιου Καστοριάδη, του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, του Καντ κ.ά. Όπως διαπιστώνουν, τα ανθρώπινα δικαιώματα εξομοιώνονται συχνά, από τους επικριτές τους, με εκείνο το είδος πολιτικής ορθότητας που υποτίθεται ότι οδηγεί στη διανοητική οκνηρία. Οι ατομικές ελευθερίες θεωρούνται υπεύθυνες για τη διάσπαση των κοινωνικών δεσμών, την επικράτηση της αγένειας στον δημόσιο χώρο, την κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων ιδεών.
Στις μέρες μας, τα ανθρώπινα δικαιώματα σηματοδοτούν δήθεν το τέλος της πολιτικής, αφού δεν μοιάζουν παρά με εγωιστικές διεκδικήσεις αποκομμένες από κάθε είδους συλλογική διαβούλευση. Είναι καιρός όμως να δοθεί μια απάντηση σε αυτές τις κατηγορίες. Όχι, τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μας καθιστούν αγενείς, ούτε ανεύθυνους πολίτες, και δεν θα έπρεπε να συγχέονται με τον νεοφιλελευθερισμό. Απεναντίας, είναι επιτακτική ανάγκη, σήμερα που ο πειρασμός του αυταρχισμού εξαπλώνεται, να αποδώσουμε στα ανθρώπινα δικαιώματα το πλήρες νόημά τους.
Ελένη Τζατζιμάκη: «H συστηματική επιχειρηματολογία των Lacroix και Pranchère δίνει ισχυρό κίνητρο για μια νέα αφετηρία συζήτησης»
Η φιλόλογος και συγγραφέας Ελένη Τζατζιμάκη, σε κείμενό της για το νέο δοκιμιακό έργο των Lacroix και Pranchère που δημοσιεύθηκε στο αστικό καλειδοσκόπιο “olaFaQ” σχολιάζει: «το έργο αυτό […] αναπτύσσει διάλογο με το παρελθόν και το παρόν της πολιτικής φιλοσοφίας και της νεότερης και σύγχρονης γαλλικής διανοητικής σκέψης. Το σκεπτικό και η επιχειρηματολογία των συγγραφέων θεμελιώνεται με σαφείς αναφορές σε, σχετικές προς το ζήτημα, διατυπώσεις σημαντικών εκπροσώπων της πολιτικής φιλοσοφίας και θεωρίας του 20ου αιώνα […], ξεδιπλώνοντας συστηματικά στον αναγνώστη τη συλλογιστική πορεία των επιχειρημάτων υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που, άλλοτε καταλήγουν στην πλήρη αποδόμηση του αντεπιχειρήματος κι άλλοτε στην ανάδειξη της αναγκαιότητας το αντεπιχείρημα να θεαθεί από μιαν αντεστραμμένη οπτική. […]
Το πρόσφατο παρελθόν και το ταραγμένο παρόν της Ευρώπης, κυρίως ως προς τα ζητήματα του αυτοπροσδιορισμού της ως πολιτικής και πολιτισμικής δύναμης, αποτελούν το σημείο της αναγνωστικής οικείωσης. Εν τέλει, η συστηματική επιχειρηματολογία των Lacroix και Pranchère δίνει ισχυρό κίνητρο για μια νέα αφετηρία συζήτησης γύρω από το ξεκαθάρισμα και τον επαναπροσδιορισμό των εννοιών, τη διάσταση ή μη ατομικού και συλλογικού, δικαιώματος και κατάχρησης. Η συζήτηση αυτή είναι αναγκαία για την ίδια τη φύση της δημοκρατίας μέσα στην εδραίωση των κανονιστικών ρυθμίσεων της παγκοσμιοποιημένης νεοφιλελεύθερης αγοράς και των συνοδών ιδεολογικών, πολιτισμικών και πολιτικών ζυμώσεων που αυτή επιφέρει στη συνείδηση και την πραγματικότητα του πολίτη, τόσο ως ατόμου όσο και ως μέλους μιας κοινωνίας».
Οι Γάλλοι ακαδημαϊκοί Justine Lacroix – Jean-Yves Pranchère
Η Justine Lacroix είναι απόφοιτη του Ινστιτούτου Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού, εργάστηκε για πέντε χρόνια στο γραφείο του τότε Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζακ Ντελόρ και, στη συνέχεια, υποστήριξε τη διδακτορική της διατριβή στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών. Είναι Αναπληρώτρια Κοσμήτωρ της Σχολής Φιλοσοφίας και Κοινωνικών Επιστημών και Καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, επισκέπτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Paris II και μέλος της συντακτικής επιτροπής ποικίλων επιστημονικών περιοδικών.
Από την άλλη, ο Jean-Yves Pranchère είναι απόφοιτος της École normale supérieure και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Ρουάν. Είναι Καθηγητής και Αντιπρόεδρος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
