Η αρχη, η ακμη και το τελος της Εβραικης Κοινοτητας της Κομοτηνης
Ένας ιστορικός περίπατος στην μνήμη της Κομοτηνής, πραγματοποιήθηκε το πρωί του Σαββάτου, 3 Μαρτίου, με πρωτοβουλία του ιστορικού Βασίλη Ριτζαλέου και διοργανωτική στήριξη Τριαντάφυλλου Παπαδάκη.
Περίπατος μνήμης σε «τρεις στάσεις», όπως έγραψε η συμμετέχουσα στην πορεία, συμπολίτισσά μας Μαρία Δήμου, στην αρχή, την ακμή και το τέλος της Εβραϊκής Κοινότητας της Κομοτηνής. Με αφορμή την επέτειο συμπλήρωσης 75 ετών από την ημέρα «σύλληψης» 4.000 Ελλήνων Εβραίων, της βουλγαρικής ζώνης κατοχής, που περιελάμβανε τις Ισραηλιτικές Κοινότητες Κομοτηνής, Αλεξανδρούπολης, Ξάνθης, Καβάλας, Σερρών και Δράμας, κατόπιν απαίτησης των Γερμανών, από τις Βουλγαρικές αρχές, κράτησής τους για δύο ημέρες στην τότε καπναποθήκη της Κομοτηνής και τον τελικό εκτοπισμό τους με τρένα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία.
Πρώτη στάση, ο τόπος της κάποτε ακμάζουσας Εβραϊκής Συναγωγής της πόλης, στην γειτονιά του Βυζαντινού τείχους, που αφέθηκε στην λήθη του χρόνου, και «αντικαταστάθηκε» από τις σύγχρονες κατασκευές. Οικίες, μαγαζιά που στον δρόμο προς το «τέλος» σημαδεύτηκαν με το διακριτό σήμα, που καταδείκνυε τα «Εβραϊκά σπίτια», μπροστά σε τζαμαρίες και εξώπορτες, και σήμερα λίγα μόνο απομεινάρια αυτών μένουν να μας το υπενθυμίζουν.
Δεύτερη στάση η οδός Μιχαήλ Καραολή, με τα τρία εναπομείναντα εβραϊκά σπίτια, κατά τη διάρκεια της οποίας η «αφήγηση» συμπεριέλαβε και το εβραϊκό δημοτικό σχολείο, που λειτουργούσε υπό την εποπτεία της Alliance Israélite Universelle και παρείχε γνώση υψηλού επιπέδου, με έμφαση στα γαλλικά, καθώς και την Εβραϊκή Λέσχη. Η πορεία συνέχισε στον πεζόδρομο της Ερμού, με το χαρακτηριστικό, ακόμα «όρθιο» ιατρείο του γιατρού Φάις, πατέρα του συγγραφέα Μισέλ Φάις. Δρόμος εμπορικός η Ερμού στάθηκε αφορμή για υπενθύμιση των εμπορικών-οικονομικών δραστηριοτήτων των Κομοτηναίων Εβραίων, που μεσουρανούσαν σχεδόν στο σύνολο των επαγγελματικών και εμπορικών τομέων, χαρακτηριστικά παραδείγματα των οποίων ο κλάδος των υφασμάτων, του καπνού αλλά και των ενεχυροδανειστηρίων, των ανταλλακτηρίων αλλιώς νομισμάτων.
Τρίτη και τελευταία στάση, η αρχή του τέλους. Η καπναποθήκη, σημερινό νυχτερινό κέντρο της Κομοτηνής, όπου το ξημέρωμα της 3ης προς 4ης Μαρτίου του 1943 αποτέλεσε τόσο συγκέντρωσης των Εβραίων συμπολιτών, όταν στο πλαίσιο συντονισμένης επιχείρησης σε όλη την ελληνική επικράτεια, δυνάμεις της βουλγαρικής αστυνομίας και του στρατού εισέβαλαν στα εβραϊκά σπίτια της κατεχόμενης ζώνης και συνέλαβαν τους ανύποπτους ενοίκους τους κυριολεκτικά στον ύπνο τους.
Για να ακολουθήσει η πορεία θανάτου προς το στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα. Πορεία για την οποία, λιγοστά γνωρίζουμε πέραν του «τέλους», ακριβώς γιατί λίγοι ήταν εκείνοι που έζησαν για να τα διηγηθούν.
Όπως λιγοστά γνωρίζει η σημερινή πραγματικότητα της πόλης, για το κομμάτι αυτό της ιστορίας της, της ιστορίας μας. «Οι εβραίοι της Κομοτηνής γίνανε στάχτη στην Πολωνία» όπως έγραψε ο κ. Θρασύβουλος Παπαστρατής, όπως αντίστοιχα η Εβραϊκή ιστορία και μνήμη της πόλης μας έγινε «στάχτη» από αδυναμία ή ακόμα και άρνηση ημών να την διατηρήσουμε.
Σημ.: Ακολουθεί η συγκλονιστική μαρτυρία του γιατρού Μπεντσιόν Σολ. Καντράν, που βίωσε ο ίδιος τη νύχτα της «μεγάλης φυγής» των εβραίων της πόλης μας, όπως τη διέσωσε ο βούλγαρος εβραίος ερευνητής των αρχείων της Επιτροπής Εβραϊκών Υποθέσων Νατάν Γκρίνμπεργκ στο βιβλίο του «Ντοκουμέντα».
0 εκτοπισμός από την Γκιουμουρτζίνα
«Η βροχή έπεφτε δυνατά, λες και η ίδια η φύση έκλαιγε αυτόν τον άτυχο λαό»
Σε αφήγηση του κομοτηναίου γιατρού Μπεντσιόν Σολ. Καντράν**
0 εκτοπισμός από την Γκιουμουρτζίνα συνδέεται με δύο περιστατικά θανάτου και με ένα από το Ντεντέ-Αγάτς, γεγονός που αποδεικνύει πόσο αυθαίρετα δρούσαν αυτές οι κάθε είδους επιτροπές. Οι δαπάνες για τα δύο μεσημεριανά και τα δύο βραδινά ανέρχονται σε 7.400 λέβα για 902 άτομα, δηλαδή, από 2,10 λέβα για κάθε γεύμα. Κατά την έρευνα κατασχέθηκαν εσώρουχα και άλλα ρούχα, πράξεις που, σύμφωνα με τις οδηγίες, ήταν απαγορευμένες… Είναι αρκετά αυτά τα λίγα αποσπάσματα από την αναφορά, για να διαφανεί η τραγωδία των εκτοπισμένων Εβραίων, την οποία οι αναφορές των εκπροσώπων της Επιτροπής επιχειρούν να αποκρύψουν με εκφράσεις του τύπου «τακτοποίηση μαγειρείου», «ιατρική περίθαλψη» κ.λπ. Στη συνέχεια παραθέτουμε την περιγραφή του γιατρού Μπεντσιόν Σολ. Καντράν”, πρώην διευθυντή του κρατικού φαρμακείου στην Γκιουμουρτζίνα.
«Τη νύχτα στις 12.00 τα μεσάνυχτα, στρατός και ένστολοι αστυνομικοί κινητοποιήθηκαν, η εβραϊκή περιοχή αποκλείστηκε και ο εβραϊκός πληθυσμός -μισονυσταγμένοι άνθρωποι, όπως συμβαίνει αυτήν την ώρα της νύχτας- εκδιώχθηκε από τις οικίες του και βρέθηκε στο δρόμο. Τους είχαν δώσει στο μεταξύ διαταγή, αφού καθένας πάρει μαζί του τόσα πράγματα όσα θα μπορούσε να κουβαλά στην πλάτη του, μαζί με όλα τα χρήματα και τα τιμαλφή που είχαν, να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους.
Η βροχή έπεφτε δυνατά, λες και η ίδια η φύση έκλαιγε αυτόν τον άτυχο λαό, τον οποίο, εδώ και αιώνες, με χλευασμό χρησιμοποιούσαν ως νόμισμα για την πληρωμή λαών και κυβερνήσεων. Έξι ολόκληρες ώρες οι Εβραίοι της Γκιουμουρτζίνα στέκονταν κάτω από τη δυνατή βροχή. Μόλις κατά τις 7.30, σαν κοπάδι από πρόβατα, που σταδιακά μεγάλωναν με την προσθήκη νέων από τους παράπλευρους δρόμους της κεντρικής αρτηρίας, τους οδήγησαν στον προορισμό τους. Τελικά, το άτυχο αυτό κοπάδι στοιβάχτηκε στο “μαντρί”, την καπναποθήκη του Τσαλμπούροφ. Μυστικοί και ένστολοι αστυνομικοί, καθώς και στρατός “οπλισμένος ως τα δόντια”, οδήγησε στον προορισμό του το εβραϊκό κοπάδι με απάνθρωπο τρόπο. Όλα αυτά προμήνυαν τα βασανιστήρια που τους περίμεναν, και στα ερωτήματα που υπέβαλαν τους απαντούσαν ειρωνικά ότι επρόκειτο να εγκατασταθούν στα χωριά του εσωτερικού της χώρας. Αλλά αλίμονο! Τα βάσανα είχαν αρχίσει και μεγάλωναν συνεχώς, από τη στιγμή της εισόδου τους στο στρατόπεδο-αποθήκη. Με εντολή του Ντόμπρεφσκι, Επιθεωρητή της Επιτροπής Εβραϊκών Υποθέσεων και με τη βοήθεια του Αστυνομικού Φρουράρχου Αλεξάντερ Ντέντσεφ και του Προϊσταμένου της Φρουράς Βασίλ Λιούμπενο” σχεδιάστηκε ο τρόπος συγκέντρωσης των Εβραίων, καθώς και όλα όσα αφορούσαν στην περαιτέρω διαδικασία. Δεν είχαν καν τακτοποιηθεί στο στρατόπεδο, όταν η τακτοποίηση αποδείχτηκε ότι ήταν το τέλειο πρόσχημα για να μπορούν στη συνέχεια να προβούν ευκολότερα σε σωματική έρευνα και ληστεία. Παπλώματα, κουβέρτες, ρούχα, μαξιλάρια κ.ά. τα έσκιζαν για να βρουν τα κρυμμένα, υποτίθεται, μέσα τους χρήματα και τιμαλφή. Τις τροφές τους, μαρμελάδες, τυριά κ.λπ., τις έλιωναν, για τον ίδιο λόγο, ανάμεσα στα δάχτυλά τους. Σε ξεχωριστούς χώρους έβαζαν άντρες και γυναίκες, τους ξεγύμνωναν και τους ερευνούσαν σε επιτρεπόμενα και μη επιτρεπόμενα μέρη του σώματος, τους έδερναν και τους κακοποιούσαν και, στην περίπτωση που δεν έβρισκαν τίποτα, τους έπαιρναν με τη βία τα περισσότερο ακριβά ρούχα και υφάσματα.
Στις 4/03/1943 το μεσημέρι, δεν τους έδωσαν τίποτε για φαγητό και για το βραδινό δεν είμαι σίγουρος, αλλά απ' ό, τι θυμάμαι, σε κάποιους απ' αυτούς κρυφά κρυφά έφεραν φαγητό από έξω.
Στις 5/03/1943 στις 2.30 μετά τα μεσάνυχτα, τους σήκωσαν από το στρατόπεδο και σε μακριές σειρές, δυστυχισμένους, γυμνούς και ξυπόλυτους, πεινασμένους και διψασμένους, τους μετέφεραν στον σταθμό και τους “φόρτωναν” σε ανοιχτά βαγόνια. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μπορεί να περιγράψει την εικόνα. Θεωρώ αδύνατο και για τον ιδιοφυέστερο καλλιτέχνη να ζωγραφίσει τα βάσανα των άτυχων αυτών ανθρώπων αλλά και ο μεγαλύτερος ακόμη ποιητής δεν θα κατάφερνε να περιγράψει το τι υπέφεραν αυτοί οι άνθρωποι. Αρκεί να αναφέρω ότι μετά την εγκατάστασή τους στα στρατόπεδα στην Γκόρνα Τζουμαγιά και στην Ντούπνιτσα σχεδόν κάθε μέρα υπήρχε και ένας θάνατος λόγω πνευμονίας, υπερκόπωσης κ.λπ.».
Κομοτηνή, 22/03/1943
*, **Νατάν Γκρίνμπεργκ, «Ντοκουμέντα», Εισαγωγή-Επιστημονική επιμέλεια:Βασίλης Ριτζαλέος, Μετάφραση:Νικολέτα Ράλτσεβα, Εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2013, σελ.134-135.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
