Η αναγκη της ορθης καταγραφης της ιστοριας
Από τις θρησκευτικές απόψεις, τις φιλοσοφικές διδασκαλίες, μέχρι τις πολιτικές πρακτικές και ιδεολογίες, ο άνθρωπος πάντα έψαχνε να βρει ένα νόημα, προκειμένου να καταγράψει το τι συμβαίνει γύρω του. Μια αναλυτική και αξιοσημείωτη αναδρομή της αναζήτησης των νοημάτων της ζωής παρουσιάζει ο Γιοάν Σαπουτό στο βιβλίο του με τίτλο «Η μεγάλη αφήγηση», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Γιώργου Καράμπελα.
Ο Σαπουτό εστιάζει στην ανάγκη των ανθρώπων για την εξήγηση των νοημάτων μέσα από τα ιστορικά γεγονότα και τις πολιτικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια του 20ου αλλά και του 21ου αιώνα. Σαν σε συνέχεια της μελέτης του Ζαν–Φρανσουά Λυοτάρ «Η μεταμοντέρνα κατάσταση», ο Σαπουτό αναφέρεται στην πολύχρονη μάχη ανάμεσα στην επιστήμη και τις αφηγήσεις, ιστοριογραφώντας την εξάντληση της προνοιοκρατίας, τη μαρξιστική εσχατολογία, τον ναζισμό και τον φασισμό, αλλά και τις σοσιαλιστικές επαναστάσεις, τον κομμουνισμό και τις ομοιότητές του με τον Χριστιανισμό αλλά και τον Τζιχαντισμό. Ως ιστορικός, με παράλληλα πολιτικές σπουδές, ο Σαπουτό φαίνεται πως έχει ανάγκη, να καταγράψει ορθά και με την απαιτούμενη προσοχή τις πράξεις των δρώντων της εκάστοτε εποχής και τις πολιτικές πεποιθήσεις που εκφράστηκαν και εν συνεχεία πραγματώθηκαν.
Τάσος Τσακίρογλου,*
«Ο Σαπουτό τονίζει ότι βασικό υλικό της αφήγησης του ιστορικού είναι η ενσυναίσθηση, δηλαδή η ικανότητα “να προσεγγίζουμε τον άλλο, τον ψυχισμό του και την ιστορία του…, αλλά και που μας επιτρέπει να ζούμε με τον άλλο”»
Ο Τάσος Τσακίρογλου, δημοσιογράφος, συγγραφέας και αρθρογράφος στην «Εφημερίδα των Συντακτών», για το βιβλίο του Γιοάν Σαπουτό γράφει.
« “Και ανάμεσα στα όσα μπορεί να κάνει η γλώσσα, η αφήγηση είναι εκείνος ο τύπος λόγου που δίνει νόημα και κατεύθυνση συγχρόνως, όπως και συνοχή στον κόσμο, διατάσσοντας τα συμβάντα σε έναν χρονικό άξονα για να κατανείμει τις ιδιότητές τους (αίτιο, αποτέλεσμα), να διαχωρίσει το ουσιώδες από το συγκυριακό και να μετατρέψει το τυχαίο σε αναγκαιότητα”. Αυτός είναι ο ορισμός που δίνει για την “αφήγηση” ο Γιοάν Σαπουτό, στο νέο του βιβλίο “Η μεγάλη αφήγηση: εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση του Γιώργου Καράμπελα.
«Ο συγγραφέας διατρέχει με αναλυτικό και κριτικό τρόπο την αλληλοδιαδοχή των –ισμών, άλλοτε με τη μορφή των κοσμικών θρησκειών (φασισμός, κομμουνισμός, φιλελευθερισμός) και άλλοτε με τη μορφή του “τέλους των μεγάλων αφηγήσεων” (Ζαν Φρανσουά Λιοτάρ) και του μεταμοντερνισμού, στον οποίο ο συγγραφέας είναι κατηγορηματικά αντίθετος»
Ο Σαπουτό εκκινεί από την εκκλησιαστική αφήγηση, η οποία εναποθέτει την κατανόηση και την ερμηνεία του παρελθόντος στη Θεία Πρόνοια. Η πίστη στην Πρόνοια δίνει νόημα στα πάντα. Ο συγγραφέας διατρέχει με αναλυτικό και κριτικό τρόπο την αλληλοδιαδοχή των -ισμών, άλλοτε με τη μορφή των κοσμικών θρησκειών (φασισμός, κομμουνισμός, φιλελευθερισμός) και άλλοτε με τη μορφή του “τέλους των μεγάλων αφηγήσεων” (Ζαν Φρανσουά Λιοτάρ) και του μεταμοντερνισμού, στον οποίο ο συγγραφέας είναι κατηγορηματικά αντίθετος.
Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει τον άνθρωπο “μυθοπλαστικό είδος” και, σε διαφοροποίηση από τα υπόλοιπα πρωτεύοντα, αλλά και τον κοντινότερο συγγενή του, έναν “πίθηκο σε αναζήτηση νοήματος”, καθώς αυτό που τον ξεχωρίζει είναι αυτά τα μοιραία 300 κυβικά εκατοστά μεγαλύτερου εγκεφάλου από τα πρώτα μας ξαδέλφια. Ο άνθρωπος, ως Homo Sapiens, από το λατινικό sapere, που σημαίνει “γνωρίζω”, ερμηνεύει μέσω της γλώσσας και της αφήγησης και έτσι μετατρέπεται σε Homo Interpretans, άνθρωπο που δίνει ερμηνείες.
Ο Σαπουτό στη συνέχεια καταπιάνεται με τις μεγάλες “κοσμικές θρησκείες”, οι οποίες επιχείρησαν να δώσουν μια συνεκτική και ολοκληρωμένη εικόνα (κοσμοθεωρία) τόσο για το παρελθόν όσο και για το μέλλον, τοποθετώντας –ανάλογα με την οπτική τους– τον άνθρωπο σε κάποια βαθμίδα της κλίμακας: ο ναζισμός έβαλε στην κορυφή τον Άριο, θεωρώντας τους υπόλοιπους “υπανθρώπους”, άξιους ακόμα και να εξοντωθούν, ενώ ο σοσιαλισμός δίνει μια απόχρωση μεσσιανισμού και χιλιασμού, παραπέμποντας σε κάποιο μακρινό μέλλον της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ο Ρεϊμόν Αρόν τον Ιούλιο του 1944 δημοσιεύει ένα άρθρο με τίτλο “Το μέλλον των κοσμικών θρησκειών”, όπου τονίζει: “Τα πλήθη που επευφημούν τους ψευδοπροφήτες, φανερώνουν την ένταση των πόθων που ανεβαίνουν προς έναν κενό ουρανό. Οπως λέει ο Μπερνανός, η τραγωδία δεν είναι ότι ο Χίτλερ παριστάνει τον Θεό ή περνιέται για Θεός, αλλά ότι υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι αρκετά απελπισμένοι για να τον πιστέψουν”.
Στη συνέχεια ο Σαπουτό μάς λέει ότι η μοιρολατρία και η σκέψη με όρους πεπρωμένου ή προορισμού είναι καθησυχαστική, γιατί έτσι μπορούμε “να βρούμε καταφύγιο ή στήριγμα σε αυτή την ιδέα. Η ιδέα, αντίθετα, της ελευθερίας μας, άρα και της ευθύνης μας, είναι αγχωτική”.
Για τον κομμουνισμό ο συγγραφέας μάς λέει ότι έχει αρκετές συγγένειες με τον χριστιανισμό, καθώς γεφυρώνει μια άθλια ζωή (μια κοιλάδα των δακρύων) με την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αγάπη. Ερμηνεύει δε το γεγονός της επανάστασης του 1917 στη Ρωσία ως το μόνο καλό νέο μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, το οποίο συμφιλίωσε την Ιστορία με την ελπίδα: έτσι μας λέει ότι εξηγείται το γιατί ο Στάλιν παρά τη θηριώδη καταστολή λατρεύτηκε ως ο θριαμβευτής επί του ναζισμού.
Για τον κομμουνισμό ο συγγραφέας μάς λέει ότι έχει αρκετές συγγένειες με τον χριστιανισμό, καθώς γεφυρώνει μια άθλια ζωή (μια κοιλάδα των δακρύων) με την ισότητα, τη δικαιοσύνη και την αγάπη. Ερμηνεύει δε το γεγονός της επανάστασης του 1917 στη Ρωσία ως το μόνο καλό νέο μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, το οποίο συμφιλίωσε την Ιστορία με την ελπίδα: έτσι μας λέει ότι εξηγείται το γιατί ο Στάλιν παρά τη θηριώδη καταστολή λατρεύτηκε ως ο θριαμβευτής επί του ναζισμού
Το αφηγηματικό στοιχείο είναι, έτσι, αναπόσπαστα δεμένο με τις ζωές μας, με ό,τι ζήσαμε ή δεν ζήσαμε, με όλες τις πιθανές δυνατότητες που ανοίχτηκαν σαν βεντάλια μπροστά μας, ασχέτως εάν τις εκμεταλλευτήκαμε ή όχι, ανεξαρτήτως του πόσες απ’ αυτές μπορέσαμε να υλοποιήσουμε στο πεπερασμένο διάστημα της ύπαρξής μας. Ο Σαπουτό τονίζει ότι βασικό υλικό της αφήγησης του ιστορικού είναι η ενσυναίσθηση, δηλαδή η ικανότητα “να προσεγγίζουμε τον άλλο, τον ψυχισμό του και την ιστορία του… αλλά και που μας επιτρέπει να ζούμε με τον άλλο”».
*Τάσος Τσακίρογλου, «Σε αναζήτηση νοήματος και ερμηνείας», «Εφημερίδα των Συντακτών», 12/01/2024
Ο ιστορικός και πολιτικός επιστήμων Γιοάν Σαπουτό
Ο Γιοάν Σαπουτό γεννήθηκε το 1978. Σπούδασε Ιστορία, Πολιτικές Επιστήμες και Γερμανική Φιλολογία στην École normale supérieure, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV) και στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Παρισιού.
Agrégé και διδάκτωρ της Ιστορίας, είναι καθηγητής της Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris IV). Διετέλεσε αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ II και έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Paris II και Paris I, στην École Polytechnique και στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Είναι τακτικός αρθρογράφος της εφημερίδας “Libération”.
Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί επίσης το βιβλίο του «Ο εθνικοσοσιαλισμός και η Αρχαιότητα» και από τις εκδόσεις Άγρα το βιβλίο του «Ελεύθερος να υπακούς».
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
