Γνωριμια με τον περιηγητη της Θρακης, Κυριακο Αγκωνιτη, απο την κ. Αννα Μαστρογιαννη

Η αλήθεια είναι ότι η ιστορική ιχνηλασία της Θράκης είναι ένα δυσχερές έργο. Συνήθως το κυριότερο εμπόδιο σε αυτή την προσπάθεια για γνώση της νεότερης ιστορίας, προβάλλονται οι απανωτές βουλγαροκρατίες και η καταστροφή των ιστορικών αρχείων της εποχής. Μια τέτοια διαπίστωση βέβαια μάλλον είναι απλουστευτική, αφού για μια αντικειμενικότερη διαπίστωση θα πρέπει να εξεταστούν και ζητήματα ιδεοληψίας ως προς την ιστορική μελέτη, υποτίμησης της τοπικής ιστορίας ή ακόμα και αδιαφορίας.
 
Εξ ου και οι πηγές αναφοράς για την ιστορία της Θράκης -αν όχι για τους επιστήμονες του κλάδου- για τους «λάτρεις» της ιστορίας παραμένουν εξαιρετικά περιορισμένες. Χάρις στον κύκλο εισηγήσεων για τη Ρωμαϊκή Θράκη που υλοποιούν το τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ και η Εφορία Αρχαιοτήτων Ροδόπης σε συνεργασία με το ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής είχαμε την ευκαιρία να προσθέσουμε στις βιβλιογραφικές αναφορές για την ιστορία της Θράκης και το όνομα του Ciriaco d’ Ancona ή, επί το ελληνικότερον, του Κυριακού Αγκωνίτη. Μία απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο είναι αρκετή για να καταλάβει κανείς τη θέση που κατέχει το έργο του Κυριακού στην ψηλάφηση του παρελθόντος για πολλούς επιστημονικούς κλάδους, ωστόσο στην Ελλάδα οι εργασίες γύρω από το έργο του είναι σχετικά λίγες.
 
Όπως και να έχει το έργο του Κυριακού είναι μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη Θράκη και για μία περίοδο που οι αναφορές στην περιοχή μας μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού. Τη γνωριμία με αυτόν τον περιηγητή της Θράκης του 15ου αιώνα ανέλαβε η κ. Άννα Μαστρογιάννη, επ. Καθηγήτρια Λατινικής Φιλολογίας στο ΤΕΦ. Ο λόγος στην ίδια λοιπόν για να μας γνωρίσει με έναν συναρπαστικά μεστό τρόπο τον άνθρωπο και περιηγητή, που διακρίνεται από ακατασίγαστο πόθο να ταξιδέψει και να γνωρίσει τον αρχαίο κόσμο εκεί όπου έχει αφήσει τα ίχνη του, διακατεχόμενος ασυνειδήτως έστω από την έννοια της φθοράς του χρόνου, εξ ου και μάλλον παντού και πάντοτε σημειώνει και καταγράφει, με αποτέλεσμα να μας έχει αφήσει μείζονος αξίας πληροφορίες για τις περιοχές του κόσμου που περιηγήθηκε και από τότε και μέχρι σήμερα ένα τμήμα του έχει οριστικά χαθεί…
 
Κυριακός Αγκωνίτης λοιπόν… 

«Εκείνο που ώθησε τον Αγκωνίτη να ασχοληθεί με την αρχαιότητα ήταν η παρατήρηση της αψίδας του Τραϊανού στη γενέτειρά του»

ΠτΘ: Ο Κυριακός Αγκωνίτης που περιηγήθηκε στη Θράκη το πρώτο μισό του 15ου αιώνα, μάς είναι παντελώς άγνωστος. Ποιος ήταν λοιπόν ο Κυριακός Αγκωνίτης;
Α.Μ.: Ο Ciriaco d’ Ancona ή Ciriaco de Pizzicolli -αυτό ήταν το πραγματικό του όνομα- γεννήθηκε το 1391 στην Ανκόνα της Ιταλίας από εμπορική οικογένεια και ακολούθησε την οικογενειακή παράδοση, άσκησε δηλαδή το επάγγελμα του εμπόρου. Πολύ γρήγορα όμως τα ενδιαφέροντά του στράφηκαν προς την αρχαιολογική έρευνα και μελέτη. Υπάρχει ένας φίλος και βιογράφος του, ο Francesco Scalamonti, ο οποίος παραδίδει τη βιογραφία του μέχρι το 1434. O Scalamonti λοιπόν μας λέει πως εκείνο που ώθησε τον Αγκωνίτη να ασχοληθεί με την αρχαιότητα ήταν η παρατήρηση της αψίδας του Τραϊανού στη γενέτειρά του, την Ανκόνα. Εκεί λοιπόν ο Κυριακός είδε την αψίδα και αυτή του κίνησε την περιέργεια να δει την αρχαιότητα σε όλες τις εκφάνσεις της. Άρχισε να ταξιδεύει και σχεδόν μανιακά να συλλέγει επιγραφές, νομίσματα και άλλα κειμήλια του αρχαίου κόσμου. 

«Ήταν συστηματικός καταγραφέας και αρκετά επιμελής»

ΠτΘ: Yπήρχε άλλος πριν τον Κυριακό Αγκωνίτη που ασχολούνταν με την περιήγηση στους τόπους με αρχαιότητες και επιδίδονταν στην καταγραφή τους όπως έκανε ο Κυριακός;
Α.Μ.: Όχι. Ο Κυριακός είναι ο πρώτος που μεταβαίνει από την κειμενοκεντρική προσέγγιση της αρχαιότητας στην αυτοψία, στην επί τόπου επίσκεψη. Η συμβολή του αυτή είναι πολύ σημαντική και γι’ αυτό θεωρείται και ο πρόδρομος της αρχαιολογικής έρευνας. Πριν από αυτόν φυσικά υπήρχαν περιηγητές, όμως ο κύριος σκοπός των περιηγήσεών τους ήταν το προσκύνημα στους αγίους τόπους κυρίως, και δεν μας έχουν αφήσει συστηματικά καταγεγραμμένες τις εντυπώσεις των ταξιδιών τους, όπως έκανε ο Κυριακός. Σημείωνε τα πάντα, αντέγραφε αδιακρίτως επιγραφές, ακόμη και ήσσονος σημασίας, και άφησε όλες του τις σημειώσεις σε επιστολές και ημερολόγια. Ήταν συστηματικός καταγραφέας και αρκετά επιμελής. Φρόντιζε δε να μην κάνει λάθη κατά την αντιγραφή των επιγραφών. 

«Με ευκολία κινούταν στους κύκλους και της Ανατολής και της Δύσης»

ΠτΘ: Ήξερε και αρχαία ελληνικά;
Α.Μ.: Εκείνη την περίοδο τα αρχαία ελληνικά δεν είχαν πολύ μεγάλη διάδοση στους ουμανιστές. Ακόμη και τα λατινικά τα έμαθε μόνος του, η λατινομάθειά του ήταν περιορισμένη. Μην ξεχνάτε βέβαια πως ως έμπορος ήταν πολύ δικτυωμένος με όλους τους ισχυρούς της εποχής του, τόσο του χρήματος όσο και του πνεύματος. Είναι εντυπωσιακό με τι ευκολία κινούταν στους κύκλους και της Ανατολής και της Δύσης, και με τον σουλτάνο και με τον βυζαντινό αυτοκράτορα -ήταν στη συνοδεία του βυζαντινού αυτοκράτορα στη σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας το 1438-39. Ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα, η οποία είχε πολλούς λόγους να ταξιδεύει. 

«Στη Θράκη ήρθε μάλλον για να δει από κοντά τις προετοιμασίες για τη σταυροφορία της Βάρνας»

ΠτΘ: κ. Μαστρογιάννη, τι είδε λοιπόν ο Κυριακός Αγκωνίτης στη Θράκη;
Α.Μ.: Το πρώτο ταξίδι του στη Θράκη έγινε γύρω στα 1430-31. Ο πρώτος σταθμός του ήταν οι Φίλιπποι στη Μακεδονία, εκεί τον τράβηξε το ιστορικό υπόβαθρο της περιοχής: η μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ, καθώς ήταν φανατικός θαυμαστής του Ιούλιου Καίσαρα και ήθελε να δει τον τόπο που πάρθηκε η εκδίκηση για τη δολοφονία του. Μετά ταξίδεψε τρεις φορές στην τότε Οθωμανική πρωτεύουσα επί Μουράτ Β’, την Αδριανούπολη. Εκεί, όπως ο ίδιος αναφέρει, πήγε για εμπορικούς λόγους, όμως πολύ σύντομα οι εμπορικοί λόγοι μετατράπηκαν σε πολιτικούς . Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι λειτουργούσε ως μυστικός πράκτορας του Πάπα Ευγένιου Δ’ με τον οποίο ήταν προσωπικός φίλος. Επομένως μάλλον ήρθε στη Θράκη για να δει από κοντά τις προετοιμασίες για τη σταυροφορία της Βάρνας. Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Κυριακός από το παρασκήνιο των προετοιμασιών είναι πολύ σημαντικές. Επισκεπτόταν τους δυνητικούς στόχους του βενετσιάνικου στόλου και είχε αλληλογραφία με τους στρατιωτικούς και πολιτικούς αρχηγούς της εποχής.
 
Το ορμητήριο των επισκέψεών του στη Θράκη ήταν συνήθως η Χίος. Εκεί συγκέντρωνε τις πραμάτειες από τα ταξίδια του, και ήταν ο ενδιάμεσος σταθμός για τη μετάβασή του στην Ιταλία. Από τη Χίο λοιπόν, μετά τους Φιλίππους και την Αδριανούπολη, επισκέφθηκε τις θρακικές ακτές και τα νησιά. Ξεκίνησε από την Καλλίπολη, πήγε στην Ίμβρο από εκεί στη Σαμοθράκη, κατόπιν στην Αίνο και από εκεί ταξίδεψε παραλιακά στη Μαρώνεια, τα Άβδηρα και κατέληξε στη Θάσο. Σε όποιο μέρος πηγαίνει συναντιέται με τους τοπικούς άρχοντες και εκείνοι τον ξεναγούν στα αξιοθέατα. Τον ενδιέφεραν πάρα πολύ τα ερείπια, οι επιγραφές, τα σπασμένα μάρμαρα, τα οχυρωματικά τείχη. Όλα αυτά τα αποτυπώνει συστηματικά στα ημερολόγια και τις επιστολές που έστελνε.
 
ΠτΘ: Τι γράφει για τη Μαρώνεια;
Α.Μ.: Στη Μαρώνεια τον εντυπωσίασε μια επιγραφή που έγραφε «Δημοκρίτου γυνή». Θεώρησε λοιπόν πως γινόταν αναφορά στον φιλόσοφο Δημόκριτο. Η έρευνα όμως έχει δείξει πως δεν πρόκειται για τον φιλόσοφο, καθώς εκείνη την εποχή το όνομα αυτό ήταν πολύ συχνό στις επιγραφές. 

«Η βιβλιογραφία για τον Αγκωνίτη είναι δυσθεώρητη»

ΠτΘ: Ποιοι επιστημονικοί κλάδοι αντλούν πληροφορίες από το έργο του Κυριακού Αγκωνίτη;
Α.Μ.: Αρκεί μόνο να σας πω ότι η βιβλιογραφία για τον Αγκωνίτη είναι δυσθεώρητη. Πολλοί επιστημονικοί κλάδοι έχουν αντλήσει από τις σημειώσεις του, από τα σκίτσα, από τις επιστολές του που έχουν γίνει αντικείμενο ενδελεχών ερευνών. Στα ελληνικά βέβαια δεν υπάρχει μια συνολική μελέτη γύρω από το έργο του Αγκωνίτη, όμως οι αρχαιολόγοι και στην Ελλάδα αντλούν πληροφορίες από το έργο του – γενικότερα το πεδίο της νεολατινικής λογοτεχνίας δεν καλλιεργείται ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Πέρα από τις επιγραφές και τα ερείπια ο Κυριακός μάς ανοίγει ένα παράθυρο στους ανθρώπους της εποχής του και στον τρόπο ζωής τους. Τον ενδιαφέρει ο κοινωνικός περίγυρός του. Όταν έρχεται στη Μαρώνεια για παράδειγμα μας αναφέρει ποιος είναι ο έπαρχος της περιοχής, ο γραμματέας κ.ά. Ακόμα καταγράφει διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως πανηγύρια που έλαβε μέρος, αθλητικούς αγώνες κ.τ.λ. 

«Οι περιγραφές του είναι πολύ σημαντικές γιατί πολλές φορές αποτυπώνουν μνημεία που δεν σώζονται στις μέρες μας»

ΠτΘ: Πώς καταφέρνει το έργο του Κυριακού να διασωθεί και πότε αρχίζει η μελέτη του;
Α.Μ.: Ένα μεγάλο μέρος του έργου του Κυριακού έχει δυστυχώς χαθεί. Αυτό που διασώζεται σήμερα είναι μόνο ένα μικρό τμήμα. Παρόλα αυτά είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των μελετών που έχουν γίνει για διάφορες πτυχές του έργου του. Η ενασχόληση με το έργο του άρχισε πολύ νωρίς, κυρίως από τους αρχαιολόγους, αν και όχι αποκλειστικά από αυτούς. Αργότερα επεκτάθηκε σε ιστορικούς της τέχνης και άλλους επιστημονικούς τομείς. Στο έργο του αποτυπώνει και με λέξεις και με εικόνες τα μνημεία που επισκέπτεται και είναι πολύ σημαντικές οι περιγραφές του, γιατί πολλές φορές αποτυπώνουν μνημεία που δεν σώζονται στις μέρες μας. Όπως επίσης και στο κομμάτι των επιγραφών, κάποιες από αυτές δεν θα γνωρίζαμε ότι υπήρχαν. Τις γνωρίζουμε μόνο χάρις σ’ αυτόν.

«Το ύφος των επιστολών του είναι ανάλογο του πνευματικού επιπέδου του παραλήπτη τους»

ΠτΘ: Τα διαβάσματα του Αγκωνίτη ποια είναι;
Α.Μ.: Οι αγαπημένοι του συγγραφείς είναι κυρίως ο Οβίδιος, ο Βιργίλιος, ο Όμηρος ο Πλούταρχος και ο γεωγράφος Πομπόνιος Μέλα. Χωρία αυτών των συγγραφέων παραθέτει κατ’ εξοχήν στις επιστολές του. Βέβαια το ύφος των επιστολών του είναι ανάλογο του πνευματικού επιπέδου του παραλήπτη τους. Αλλιώς δηλαδή γράφει στον Γεννάδιο Σχολάριο και αλλιώς στον καπετάνιο του πλοίου που θα τον μεταφέρει. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στους Φιλίππους είχε μαζί του έναν κώδικα του Οβιδίου, στο περιθώριο του οποίου αντέγραψε έξι επιγραφές που είδε σκόρπιες στους Φιλίππους.
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.