Επιτομα Θρακικα Εκκλησιαστικα και Ιστορικα

Μεσούντος του καλοκαιριού, η Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής παρουσίασε τη νέα έκδοσή της, τον τόμο με τίτλο Μελέτες και άρθρα Μητροπολίτου Μαρωνείας και Κομοτηνής Παντελεήμονος. Επετειακή έκδοση δεκαετούς Αρχιερατείας (επιμέλεια: Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας, Κομοτηνή 2023, έκδ. Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής, σελ. 258). Πρόκειται για ένα σημαντικό βιβλίο, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την περιοχή μας, για το οποίο ορισμένες σκέψεις διατυπώνονται στη συνέχεια.

Ο τόμος εκδόθηκε από εκδοτική επιτροπή, που αποτελούνταν από τους Πρωτοπρεσβυτέρους Γεώργιο Παπαβέργο και Παρασκευά Παρθένη, και τον επιμελητή του Καθηγητή του ΔΠΘ Γεώργιο Χρ. Τσιγάρα. Μετά τα προλεγόμενα (σ. 11), ο καλοτυπωμένος αυτός τόμος περιλαμβάνει τριάντα τρία κείμενα, καταταγμένα σε πέντε θεματικές ενότητες. Η πρώτη από αυτές έχει τίτλο «Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής» (σ. 15) και περιλαμβάνει τέσσερα κείμενα, τα οποία αποτελούν τον χειροτονητήριο λόγο (σ. 15), την προσλαλιά υποδοχής (σ. 19) και τον επιβατήριο λόγο (σ. 21) του συγγρ., από τα σχετικά με την εκλογή, χειροτονία και ενθρόνισή του στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής, καθώς και το κείμενο για τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο και την Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής (σ. 31).

Η δεύτερη ενότητα τιτλοφορείται «Κηρύγματα» και περιλαμβάνει επιλογή πέντε κηρυγματικών κειμένων του συγγρ. κατά την Κυριακή της Ορθοδοξίας (σ. 39), την Κυριακή της Απόκρεω (σ. 43), την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην πανήγυρη της Ιεράς Μονής Ιβήρων Αγίου Όρους (σ. 47), την εορτή της Υπαπαντής (σ. 51) και εκείνη των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (σ. 55). Ορισμένες από τις ομιλίες αυτές έχουν εκφωνηθεί εκτός της μητροπολιτικής του περιφέρειας, σε λειτουργίες και λατρευτικές πανηγυρικές συνάξεις άλλων περιοχών, όπου ήταν επίσημος προσκεκλημένος.

Η τρίτη ενότητα επιγράφεται «Εκκλησιαστική Ιστορία» και περιλαμβάνει δεκατρία κείμενα, αποτελεί δε την ομάδα με τα πλέον ενδιαφέροντα, τουλάχιστον από επιστημονικής πλευράς, κείμενα του τόμου, δεδομένου του πρωτότυπου και ενίοτε ερευνητικού χαρακτήρα τους. Τα κείμενα αυτά κατά σειρά ασχολούνται με τα θρησκευτικά μνημεία της Θράκης (σ. 61), ορισμένα ερανίσματα από χειρόγραφο της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών Ξάνθης, με υλικό που συμβάλει στην μελέτη της ελληνικής ονοματολογίας της Θράκης (σ. 73), έναν κώδικα των αρχών του 20ού αιώνα από το αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Μαρωνείας και Κομοτηνής (σ. 93), στοιχεία της ιστορίας της Ιεράς Μονής Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος (σ. 103), στην Αίγειρο, το βιβλίο αλληλογραφίας της Μητροπόλεως Μαρωνείας των ετών 1921 – 1922 (σ. 113).

Επίσης εδώ περιλαμβάνονται ένα σχέδιο βιογραφίας του Κομοτηναίου Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσάνθου Φιλιππίδη, του από Τραπεζούντος (σ. 125), τη δράση των κληρικών της Θράκης κατά την Επανάσταση του 1821 (σ. 141), την ιστορία των ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Θράκης από τα μέσα του 14^ου ως τα μέσα του 15^ου αιώνα (σ. 153), μια εκατονταετία που χαρακτηρίζεται από τον συγγρ. «κατακλυσμιαία», τον ξεριζωμό των Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη και τη νέα πραγματικότητα υπό την οποία βρέθηκε και έδρασε το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατά την εποχή του Μεσοπολέμου (σ. 167), και τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Μιχαήλ Κωνσταντινίδη, από τη Μαρώνεια (σ. 177).

Τέλος, εδώ εντάσσονται και τρία κείμενα που δεν έχουν τον χαρακτήρα μελέτης, καθώς αφορούν την προσφώνηση κατά την υποδοχή της εικόνας της Παναγίας «Άξιον Εστί» στην Κομοτηνή, τον Σεπτέμβριο του 2022 (σ. 183), έναν χαιρετισμό για τον εορτασμό των εκατό ετών από την ίδρυση της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως (σ. 185) και την προσφώνηση κατά την υποδοχή της εικόνας του αγίου Χαραλάμπους (σ. 191), που το 2023 από τον Πειραιά επέστρεψε στην Μαρώνεια, όπου ανήκε. Η ένταξη των κειμένων αυτών στη συγκεκριμένη ενότητα προφανώς σχετίζονται με την εκτίμηση του συγγρ. ότι τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται θα αποτελέσουν σταθμούς της εκκλησιαστικής ιστορίας της περιοχής, κατά την εκτίμηση των εκκλησιαστικών ιστορικών του μέλλοντος.

Ακολουθεί η ενότητα με τίτλο «Αγιολογικά κείμενα», όπου εντάσσονται τα σχετικά με την λατρευτική παρουσία και τιμή των αγίων της Ανατολικής Θράκης στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής (σ. 199), τις σχέσεις του νεοφανούς αγίου Νεκταρίου, Επισκόπου Πενταπόλεως, με τη Θράκη (σ. 209), τον άγιο Μάξιμο τον Γραικό (σ. 211), φωτιστή των Ρώσων και τις αναφορές στον απόστολο και ευαγγελιστή Μάρκο, ιδρυτή της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας, στην ορθόδοξη υμνογραφία (σ. 215).

Τέλος, η καταληκτήρια ενότητα του βιβλίου έχει τίτλο «Παρουσίαση βιβλίων» και περιλαμβάνει επτά βιβλιοπαρουσιάσεις, οι οποίες δημοσιεύθηκαν σε διάφορα έντυπα και εκφωνήθηκαν σε αντίστοιχες εκδηλώσεις παρουσίασης τόμων. Οι θεματικές των παρουσιαζόμενων βιβλίων, άρα και των αντίστοιχων κριτικών κειμένων, αφορούν τη δράση και συνεισφορά της Εκκλησίας κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 (σ. 223), την εθιμική και θρησκευτική Λαογραφία (σ. 229), τις σημειώσεις του Ηρακλή Τσίτερ, πατέρα του μακαριστού Μητροπολίτη Αυστρίας κυρού Χρυσοστόμου και γαμπρού του αγίου ιερομάρτυρα Χρυσοστόμου Σμύρνης, από την Κωνσταντινούπολη, την Τρίγλια και τη Σμύρνη (σ. 235), τον μελετητή της ιστορίας της Ξάνθης Θ. Εξάρχου και το έργο του, την εκκλησιαστική ιστορία της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθεωρίου (σ. 245), την παράσταση του αγίου Μανδηλίου στην βυζαντινή τέχνη (σ. 249) και την επέτειο των εκατό χρόνων (1922 – 2022) από την Μικρασιατική Εκστρατεία και την Μικρασιατική Καταστροφή (σ. 255).

Τα κείμενα του τόμου είναι, εν πολλοίς, πρωτότυπα και συνεισφέρουν στην βιβλιογραφία νέο αρχειακό υλικό, αποτελώντας σημαντική συμβολή στην προώθηση της σχετικής έρευνας. Ίσως έπρεπε να γίνει καλύτερη ταξινόμησή τους σε ορισμένες κατηγορίες, από καθαρά θεματολογική άποψη, ενώ επίσης ένα ευρετήριο, τουλάχιστο προσώπων και συγγραφέων, θα ήταν απαραίτητο για την ερευνητική χρήση του βιβλίου. Αυτά ίσως οφείλονται στη σπουδή της συγκρότησης και κυκλοφορίας του έργου για να ανταποκριθεί στην επετειακή περίσταση κατά την οποία παρουσιάστηκε και επιδόθηκε στον συγγρ., τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμονα, και βέβαια σε τίποτε δεν μειώνουν την αξία των μελετών και των κειμένων του τόμου ως επιστημονικών πραγματειών αλλά και ως επίκαιρων κειμένων με ιδιαίτερη βαρύτητα και σημασία για την πνευματική, πολιτισμική και εκκλησιαστική ζωή του τόπου.

Θυμίζω ότι ο τόμος αυτός παρουσιάστηκε και επιδόθηκε στον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μαρωνείας στις 27 Ιουλίου 2023, μετά την θεία λειτουργία των ονομαστηρίων του, με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από την εκλογή και χειροτονία του σε Επίσκοπο, και την ενθρόνισή του στην Ιερά Μητρόπολη Μαρωνείας και Κομοτηνής. Κατά τη συγκρότησή του λοιπόν πρυτάνευσε ίσως η λογική της σφαιρικής και συγκεντρωτικής παρουσίασης του συγγραφικού έργου του και όχι της αυστηρής κατά θέματα κατάταξης των κειμένων του, κατά την επιλογή των επιμελητών του τόμου.

Σε κάθε όμως περίπτωση πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεντρωτική δημοσίευση γίνεται στα πλαίσια μιας γνωστής επιστημονικής πρακτικής, που αποτελεί παλιά παράδοση της επιστημονικής βιβλιογραφίας, σύμφωνα με την οποία η συγκέντρωση δημοσιευμένων και αδημοσίευτων επιστημονικών μελετών σε τόμους εξυπηρετεί κατά κανόνα χρηστικούς σκοπούς και διευκολύνει ομοτέχνους και ερευνητές. Και βέβαια η θεματολογία των μελετών του παρόντος τόμου εντάσσεται στα πλαίσια μιας συστηματικής επιστημονικής προσπάθειας, στα όρια δηλαδή των τοπικών σπουδών και της μελέτης της τοπικής Ιστορίας και Παράδοσης, κατά κύριο λόγο εκκλησιαστικής, ώστε να αποτυπωθούν ψήγματα της πολιτισμικής, ιστορικής, θρησκευτικής και σε τελική ανάλυση εθνικής ταυτότητας των κατοίκων της Μείζονος Θράκης.

Ψηφίδες δηλαδή της ιδιοπροσωπίας της τοπικής κοινωνίας, και ταυτόχρονα θραύσματα της πατριδογνωσίας μας, σε ιστορικό και πολιτισμικό επίπεδο, που με την συναρμογή τους συναποτελούν το πολύχρωμο μωσαϊκό της ταυτότητας και της εθνότητας των Θρακών. Συνεπώς ο τόμος αυτός αποτελεί σημαντική προσθήκη στη θρακική βιβλιογραφία, ευπρόσδεκτο απόκτημα και εποικοδομητικό ανάγνωσμα, τόσο από την καθαρά επιστημονική, όσο και από την πνευματική πλευρά των ποικίλων κειμένων του.

Τέλος, να σημειωθεί ότι ο τόμος αυτός φανερώνει ανάγλυφα τη συνέχιση της επιστημονικής δράσης του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμονος, παράλληλα με τα ποιμαντικά καθήκοντά του, τα οποία με ιδιαίτερη επιτυχία εκτελεί. Ο Σεβασμιώτατος βρίσκει χρόνο να ερευνά, να γράφει και να δημοσιεύει, ακόμη και μέσα στο βαρύ και φορτωμένο καθημερινό του πρόγραμμα. Κι αυτό είναι όχι μόνο επαινετό, αλλά και ιδιαιτέρως ελπιδοφόρο για το μέλλον, αποτελώντας παράδειγμα προς μίμηση.

*Ο Μανόλης Γ. Βαρβούνης είναι Καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.