Η Ξανθη τιμησε τον Κωστα Βαρναλη

«Αν θέλεις να νοιώσεις ένα πράγμα, πρέπει να το ιδείς καλά. Μα για να το ιδείς καλά, πρέπει να το ιδείς από κοντά. Κι από κοντά δεν θα ιδείς τίποτα, αν φοβάσαι τα μάτια σου. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο να βλέπεις αυτό, που υπάρχει κι όχι αυτό που θέλεις να υπάρχει. Έτσι είναι, ακόμα, ανάγκη να μην ξεχνάς, πως ο θαυμασμός δεν είναι η αρχή της σωστής γνώσης, μα ο σωστός θαυμασμός αποτέλεσμα της αντικειμενικής γνώσης…». Τα λόγια είναι παρμένα από το κριτικό έργο «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική» του Κώστα Βάρναλη, τον υπέρμαχο της οξείας κριτικής, και λάτρη της λυρικής φαντασίας, τον ποιητή που η επαναστική του ιδεολογία σημάδεψε το έργο και τη ζωή του. Ο Κώστας Βάρναλης ήταν το πρόσωπο που το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης τίμησε πριν λίγες μέρες μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων που κορυφώθηκαν με την έξοχη παράσταση «Η Αληθινή Απολογία του Σωκράτη», με ερμηνευτή το Χρήστο Καλαβρούζο που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Αμφιθέατρο της Ξάνθης.

Αφορμή ευτυχής αποτέλεσε για τον κόσμο της Ξάνθης ο φετινός εορτασμός της Παγκόσμιας Μέρας Ποίησης. Το πρόσωπο που επιλέχθηκε από την Ακαδημία Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης ως τιμώμενο δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να βρεθεί μιας που ο Κώστας Βάρναλης – ο ποιητής που τιμήθηκε από την Ακαδημία ποικιλοτρόπως στις 22 & 23 Μαρτίου είναι, πρώτον, Θρακιώτης και, δεύτερον, συμπληρώνονται φέτος τριάντα χρόνια από το θάνατό και εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Στη ζωή και το έργο του Κώστα Βάρναλη ξενάγησε το κοινό της εκδήλωσης ο φιλόλογος – συγγραφέας και ποιητής κ. Θανάσης Μουσόπουλος, μελετητής του έργου του Βάρναλη και Διευθυντής του Κέντρου Μελέτης Θρακικού Λόγου της Ακαδημίας Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Η ομιλία του -ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη – προλογίστηκε από την εκλεκτή ποιήτρια, πρόεδρο του Συλλόγου Φίλων του Ι.Θ.Τ.&Π και συντονίστρια της Ομάδας Ανάγνωσης του Ιδρύματος, κ. Ελένη Ευφραιμίδου, είχε τίτλο «Κώστας Βάρναλης. Τριάντα χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Θρακιώτη Δημιουργού» και πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 22 Μαρτίου στην αίθουσα «Λίλιαν Βουδούρη» του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης.

«Ο κλασικός της Ρωμιοσύνης»

Οι λόγοι που έκαναν την ομιλία του κ. Μουσόπουλου ξεχωριστή είναι γιατί εξαιτίας της μακράς ενασχόλησής του με το Βάρναλη, γνωρίζει σε βάθος το έργο του Θρακιώτη ποιητή και λογοτέχνη και παρουσίασε στο κοινό καίρια και ουσιαστικά στοιχεία του βαρναλικού ποιητικού λόγου αλλά και το προφίλ της ιδεολογίας του που ολοκληρωτικά επηρέασε τη συγγραφική του τέχνη. «Τα έργα του Βάρναλη», σημειώνει ο κ. Μουσόπουλος, «κινούνται σε τρεις χώρους: ποίηση, πεζό, κριτικά, αισθητικά. Λυρικός και σατυρικός ποιητής, δυνατός και εύστοχος πεζογράφος, διεισδυτικός και σφαιρικός κριτικός. Σε όλα του τα έργα υπάρχει η κοινωνική ευαισθησία και ματιά ενώ συναιρεί το ελληνικό με το οικουμενικό, το λαϊκό με το λόγιο, την παράδοση με την πρωτοπορία»

Επιπλέον, η εκδήλωση περιελάμβανε τη -δραματοποιημένης μορφής- ανάγνωση της τελευταίας συνέντευξης που έδωσε ο Βάρναλης στην ηλικία των ενενήντα χρόνων και πριν τριάντα περίπου χρόνια στο Γιάννη Μαρή, δημοσιογράφο της εφημερίδας «Ακρόπολις», κατά την οποία η φιλόλογος κ. Δήμητρα Κατάκη, ως «Βάρναλης» και ο Θανάσης Μουσόπουλος στο «ρόλο» του δημοσιογράφου μετέφεραν γλαφυρότατα και -αλησμόνητα για το κοινό- τις σκέψεις και τα λόγια ενός ποιητή που η ζωή και μοίρα του σύγχρονου ανθρώπου στιγμάτισαν το έργο του. Η παρουσία του ηθοποιού Χρήστου Καλαβρούζου, ανάμεσα στο κοινό της εκδήλωσης, αποτέλεσε συγκυρία ευτυχή μιας που ο εκφραστικότατος ερμηνευτής της βαρναλικής σάτιρας «Η Αληθινή Απολογία του Σωκράτη» είχε την ευκαιρία να μοιραστεί με το κοινό της εκδήλωσης αισθήματα και σκέψεις μιας που αναμετριέται με το ρόλο του Σωκράτη – Βάρναλη εδώ και πολλά χρόνια.

«Πνεύμα στρογγυλό και λαμπρό…»

«Με τα γραμμένα σου μου φαίνεται πως δυο κλίκες ζεσταίνεις, εκείνους που θέλουνε να σ’ αφορίσουν, κι εκείνους που θα ζητάνε να σε φιλήσουν», έγραφε ο Κωστής Παλαμάς το 1932 στην επιστολή του προς το Βάρναλη. Και είναι αλήθεια ότι μέχρι σήμερα ο ποιητής έχει φανατικούς φίλους αλλά και από την άλλη ανθρώπους που κυρίως λόγω της διαφορετικής τους ιδεολογίας δυσκολεύονται στην αντικειμενική αποτίμηση του έργο του. Ίσως, στην περίπτωση αυτή, «δένουν» τα λόγια του Νερού στον Αντρέ Μαλρώ: «Όσο πιο πολύ γερνώ, τόσο πιο πολύ κρίνω τους ανθρώπους από το χαραχτήρα και όχι από τις ιδέες τους». Για το λησμονημένο λογοτέχνη Βάρναλη –που ουσιαστικά στους περισσότερους μόνο οι «Μοιραίοι» του έρχονται κατά νου απ’ όλο το σημαντικό του έργο- τα παραπάνω λόγια ταιριάζουν «γάντι», μιας που ήταν και έμεινε πάντα ένας ελεύθερος άνθρωπος . μέγιστη πνευματική κληρονομιά του ανθρώπου που «τραγούδησε την ιδέα στην οποία πίστεψε αλλά ποτέ τα καθεστώτα που διέψευσαν τις ελπίδες που η ιδέα γέννησε».

Η «σκιά» της Γενιάς του ‘30

Ο Βάρναλης είχε την «ατυχία» να μην ανήκει στην Γενιά του ’30 που «λάμπει» -δικαιολογημένα βέβαια- αλλά και συχνά «σκιάζει» το έργο πεζογράφων και ποιητών που ανήκουν σε άλλη «γενιά». Ο κ. Μουσόπουλος ανάφερε γι’ αυτό: «Υπάρχει μια μονομέρεια στον τρόπο με τον οποίο πλησιάζουμε τη λογοτεχνία του 20ου αιώνα. Με το να μιλούμε όμως μόνο για τη Γενιά του ΄30, ξεχνάμε τρία μεγάλα πνεύματα, τόσο απαραίτητα για να συγκροτήσουμε το νεοελληνικό πρόσωπο: τον Άγγελο Σικελιανό, το Νίκο Καζαντζάκη και τον Κώστα Βάρναλη».

Ο Βάρναλης του Γιάννη Μαρή

«Εργαζόμασταν στην ίδια εφημερίδα, τον Φιλελεύθερο. Η κουβέντα του ήταν μια απόλαυση και ένα πανεπιστήμιο. Γλεντούσες και μάθαινες…Δεν είχε καθόλου το «ύψος» του σοφού διανοουμένου ο μικρόσωμος ζωντανός άνθρωπος που η φιλοσοφική του θεωρητική και αισθητική κατάρτιση ήταν από τις σπάνιες. Μιλούσε με τον ίδιο ενθουσιασμό για ένα απόσπασμα του Αριστοφάνη, τα μάτια μιας όμορφης κοπέλας –και όχι μόνο τα μάτια- ένα λουλούδι ή ένα καλομαγειρεμένο φαγητό…Ακολουθούσε μια ιδεολογία και αντίθετα με τους άλλους ποιητές της παρατάξεώς του δεν έγραψε ποτέ έναν στίχο που να υμνεί κάποιον ισχυρό αρχηγό της παρατάξεώς του. Τα φαινόμενα αυλικής υμνολογίας που εξευτέλισαν άξιους ποιητάς και στην Ελλάδα και έξω δε συναντιούνται σε κανέναν στίχο του Βάρναλη. Πίστευε και το υποστήριζε ότι η τέχνη είναι μια αυτόνομη κοινωνική λειτουργία. Πως δεν πρέπει να επιδιώκει παιδαγωγικούς ή άλλους σκοπούς…Πως κύριος σκοπός της είναι η πνευματική απόλαυση που προσφέρει. Αν η τέχνη του υπήρξε επαναστατική είναι γιατί ο ίδιος ένιωθε έτσι και όχι γιατί την έβαλε στην υπηρεσία της ιδεολογίας του».

Ο Θανάσης Λάλας στον πρόλογο της συνέντευξής του με το Μίλτο Σαχτούρη έγραφε: «Οι ποιητές στην εποχή μας είναι τα περιττά μας έπιπλα, που κατεβάζουμε στα πεζοδρόμια να τα πάρει το σκουπιδιάρικο, μην και μείνει μέσα μας λίγο γούστο και μας πυροβολήσει, όταν με τις ώρες καταδικάζουμε τα μάτια μας και τα αυτιά μας να βλέπουν ό,τι είναι συνώνυμο της αηδίας». Είναι για λίγους τελικά η ποίηση –πώς αλλιώς μιας που αποτελεί ταξίδι για τολμηρούς αφού στόχος της είναι η ελευθερία και η κάθαρση. Έχει όμως και μια κρυφή δύναμη: είναι σαγηνεύτρα αγαθή σειρήνα. έχει τη δύναμη να ξεκολλήσει κάποιους από την «καταδίκη», τη φθορά που (δεν) επαγγέλλονται τα οπτικοακουστικά σκουπίδια και την κάνουν σημαία. Θέλει όμως να υπάρξει μια αφορμή.

Βάγια Παπαδοπούλου

Σημ.: Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το βιβλίο του Θανάση Μουσόπουλου, Κώστας Βάρναλης – Ο κλασικός της Ρωμιοσύνης. Δοκίμιο. (Εκδόσεις Θουκυδίδης, Αθήνα, 1996).

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.