«Η Ξανθη στη δραματικη τετραετια 1919-1922»

Ο συγγραφέας γεννήθηκε το 1921 στο χωριό Ποντικάτες Ιωαννίνων αλλά από την ηλικία των 6 ετών μέχρι σήμερα, ζει και εργάζεται στην Ξάνθη με κάποιες μικρές διακοπές. Μία από αυτές υπήρξε και η μεταφορά του ως ομήρου σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία επί βουλγαρικής κατοχής και ενώ εργαζόταν ως καπνεργάτης και ως χειρωνάξ εργάτης υπαίθρου. Έπειτα από την έλευση των ταραχωδών αυτών χρονών και εργαζόμενος ήδη ως υπάλληλος του Ι.Κ.Α. Ξάνθης, διετέλεσε πρόεδρος του Δ.Σ. της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης σε μια, κατά γενική ομολογία, από τις πιο παραγωγικές περιόδους της, σε ό,τι αφορά τις πολιτισμικές τις δραστηριότητες. Εν συνεχεία, το 1982 εκλέχθηκε δημοτικός σύμβουλος, ενώ το 1983 πρόεδρος του Γενικού Νοσοκομείου Ξάνθης αμισθί. Το συγγραφικό του έργο σε ό,τι αφορά επιμέρους θέματα της ιστορίας της Ξάνθης είναι εξόχως πλούσιο και κατατοπιστικό και περιλαμβάνει πλήθος άρθρων, εργασιών και βιβλίων.

«Η Ξάνθη στη

δραματική τετραετία

1919 – 1922»

Η εορταστική, λόγω της χρονολογικής συγκυρίας, έκδοση από τον Δήμο Ξάνθης του τελευταίου του βιβλίου «Η Ξάνθη στη δραματική τετραετία 1919 – 1922» διαφωτίζει τα τεκταινόμενα στην πόλη σε μια περίοδο η οποία σημαδεύτηκε από συνεχείς διαξιφισμούς ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς πανελλαδικώς αλλά και «ολιγωρία και αντιθέσεις μεταξύ των συμμάχων εις βάρος της Ελλάδας και τις σκληρές στρατιωτικές επιχειρήσεις ως ήταν επόμενο, από την τουρκική πλευρά, με αποτέλεσμα τη Μικρασιατική Καταστροφή». Ο συγγραφέας, παραθέτοντας ένα πλήθος πληροφοριών με τη δυνατότητα διασταύρωσης και εξακρίβωσης που προσφέρει η χρησιμοποίηση αξιόπιστων πηγών (μαρτυρίες, αρχεία, δημοσιεύματα εφημερίδων) και η αξιοποίηση του προσωπικού του αρχείου, εξιστορεί τα γεγονότα της εν λόγω τετραετίας με αυστηρή χρονολογική σειρά αφιερώνοντας ειδική ενότητα σε κάθε μήνα.

Η παρουσίαση

του βιβλίου

στην Ξάνθη

Η παρουσίαση του βιβλίου έγινε στις 11 Οκτωβρίου στην αίθουσα του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Χρήστο Χριστοδούλου παρόντος του Θωμά Εξάρχου, ο οποίος μίλησε για το βιβλίο του, με συντονιστή τον κ. Τηλέμαχο Αρναούτογλου. Σε μια επαινετική για τον συγγραφέα ομιλία ο Χρήστος Χριστοδούλου, παρέθεσε τα τεκμήρια βάσει των οποίων, ο Θωμάς Εξάρχου αποτελεί «πιονιέρο των γραμμάτων και της ιστορικής έρευνας» αλλά και το νέο του βιβλίο «πολύτιμο θησαυρό για την κατανόηση και γνώση της ιστορίας της Ξάνθης», εστιάζοντας στην αφανάτιστη ματιά και την αντικειμενικότητα με την οποία ερευνά τα γεγονότα. Ακριβώς λόγω αυτών των τεκμηρίων παραθέτουμε αυτούσια την ομιλία του κ. Χριστοδούλου, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Ξάνθης «ΕΜΠΡΟΣ» στ φύλλο του Σαββάτου 17 Οκτωβρίου 2009, και την οποία μετά από επικοινωνία μάς ενεχείρισε ο εκλεκτός μας φίλος και εξαιρετικός ερευνητής της ιστορίας, Θωμάς Εξάρχου.

Χρήστος Χριστοδούλου,

«Η Ξάνθη είναι

η επαρχιακή πόλη

με τη σοβαρότερη

τεκμηρίωση

της νεότερης

ιστορίας της»

«Είναι ταυτόχρονα για μένα που παρουσιάζω σήμερα το πιο πρόσφατο βιβλίο του Θωμά Εξάρχου με τίτλο «Ξάνθη 1919 – 1922».

Πραγματικά η Ξάνθη, είναι από τις λίγες ελληνικές πόλεις που ξεκίνησε πολύ πρώιμα να ασχολείται με τον εαυτό της χάρη στον ζήλο κάποιων πιονιέρων των γραμμάτων και της ιστορικής έρευνας, αρχίζοντας μεταπολεμικά από τον αείμνηστο Στέφανο Ιωαννίδη και την Φιλοπρόοδο Ένωση Ξάνθης. Η κληρονομιά εκείνη έπιασε τόπο και τη σκυτάλη πήραν κατόπιν πολλοί νεώτεροι συγγραφείς, συλλέκτες, επιστήμονες και τοπικοί φορείς της που πλούτισαν τη βιβλιογραφία της Ξάνθης με έναν μακρύ κατάλογο αξιόλογων και κάποτε πρωτότυπων εκδόσεων. Έτσι σήμερα αυτή η πόλη μπορεί να καυχηθεί ότι διαθέτει την πιο σοβαρή κι επιστημονικά αδιαμφισβήτητη τεκμηρίωση της νεότερης ιστορίας της και της κοινωνίας της, από κάθε άλλη πόλη της Ελλάδας, με εξαίρεση βέβαια τα μεγάλα αστικά κέντρα».

«Σχεδόν πλήρης

απουσία

αντικειμενικότητας

στις εκδοτικές

προσπάθειες

της περιφέρειας»

«Σ’ αυτού του είδους τις προσπάθειες όπου το βασικό κίνητρο είναι η προσωπική αγάπη κάποιων ανθρώπων για τον τόπο τους, η συνέχεια δεν είναι πάντοτε εύκολη. Για πολλούς λόγους οι πρωτοβουλίες αυτές σταματούν μετά την πρώτη, τη δεύτερη ή το πολύ την τρίτη απόπειρα. Αυτό δεν είναι κακό ούτε μειώνει την αξία της δουλειάς εκείνων που καταπιάνονται με τέτοια εγχειρήματα. Απλώς, η περίπτωση του Θωμά Εξάρχου είναι που κάνει τη διαφορά, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Δύσκολα θα βρει κανείς οπουδήποτε αλλού στη χώρα μας κάτι αντίστοιχο με το δικό του έργο. Έχω γράψεις στις εφημερίδες που συνεργάζομαι, τη «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» και την «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», ειδικά δε στο «ΕΜΠΡΟΣ» της Ξάνθης, ότι η περίπτωση του Θωμά Εξάρχου λόγω της μοναδικότητάς της θα αποτελέσει το εφαλτήριο της μελλοντικής γενιάς των ιστορικών της Θράκης που θα αναδείξουν ό, τι εκείνος πρώτος ανέσυρε και μελέτησε αντικειμενικά και νηφάλια, υπεράνω προκαταλήψεων, χωρίς φόβο και πάθος. Επειδή η δουλειά μου σαν δημοσιογράφος με έφερε επανειλημμένα σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, μπορώ να σας βεβαιώσω ότι τοπικοί λογοτέχνες, ποιητές, ιστορικοί, λαογράφοι, ερευνητές, ιστοριοδίφες ή απλώς παραμυθάδες υπάρχουν παντού. Εκείνο που κάνει τη διαφορά του καθενός, είναι η έμπνευση της δουλειάς του και μ’ αυτό εννοώ τη θεματολογία, την πρωτοτυπία, την κοινωνική στάση, την τεκμηρίωση, την αντικειμενικότητα και την τελική της χρησιμότητα στο μέλλον. Πρέπει με παρρησία και νηφαλιότητα να σας πω ότι αυτά τα στοιχεία είτε τα βρίσκεις σποραδικά είτε καθόλου στις εκδοτικές προσπάθειες της περιφέρειας. Και σ’ αυτό νομίζω έπαιξε ρόλο η στενή και στρεβλή αντίληψη του πολιτικώς ή πνευματικώς ορθού, που είχε αναπτυχθεί στις μικρές τοπικές κοινωνίες υπό την πίεση κάποιων στενοκέφαλων. Αυτή η τοπικιστική στενοκεφαλιά, η γραφικότητα, αυτή η έλλειψη φαντασίας, η απουσία βάθους ιδεολογικού ή επιστημονικού, το έλλειμμα κοσμοπολιτισμού που τα συναντά κανείς αλλού, δεν υπάρχει πιστεύω στην τοπική πνευματική παραγωγή της Θράκης. Στις Μελέτες, στα Άλμπουμ, στους Οδηγούς, στις Μονογραφίες, στις Συλλογές, στα Λογοτεχνήματα -και έχω τα περισσότερα απ’ αυτά-, βλέπω με χαρά το ευρύ πνεύμα προσέγγισης, την αφανάτιστη αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του, χριστιανούς και μουσουλμάνους το τονίζω- τη σύγχρονη θεματική αντίληψη, τον εντοπισμό και το ψάξιμο των στοιχείων, την ανάσυρσή τους απ’ τη λήθη, το γλαφυρό γράψιμο, την αισθητική άποψη της έκδοσης και τέλος την πρόταση για το μέλλον που τελικά κάνει τον μόχθο του πνευματικού δημιουργού και την πόλη του, σημείο άξιο προσοχής».

«Προϊόν επίμονης

και ακούραστης

έρευνας»

«Όλα τα βιβλία του Θωμά Εξάρχου, το ίδιο και το τελευταίο του, βρίσκονται στην αρχειακή έρευνα την οποία ο συγγραφέας πραγματοποιεί επίμονα και ακούραστα, ξέροντας ότι θα κριθεί όχι για τη λογοτεχνική αλλά για την ιστορική αξιοπιστία της δουλειάς του. Εφημερίδες, δικαστικές αποφάσεις, υποθηκοφυλακεία, πολεοδομικές υπηρεσίες, ληξιαρχεία, φωτογραφικές συλλογές, οικογενειακά και προσωπικά κειμήλια, διπλωματικά και εκκλησιαστικά ντοκουμέντα, έγγραφα της Δημογεροντίας, Οθωμανικά αρχεία, κι ένα σωρό άλλες πηγές ανοίχτηκαν μπροστά στο έμπειρο μάτι του και τον αντάμειψαν με αθησαύριστο υλικό. Η ιστορία των τελευταίων 100 ετών της Ξάνθης με την οποία καταπιάστηκε, αφορά μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή όπου παίχτηκαν όλες οι γεωπολιτικές ταχυδακτυλουργίες, είτε όταν ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ή στη Βουλγαρία, είτε ήταν υπό διασυμμαχική κατοχή, είτε από τότε -που αποτελεί τύχη αγαθή- ελληνικό έδαφος. Στον τόπο αυτόν, εδώ και αιώνες συμβίωσαν πολλά έθνη, θρησκείες και γλώσσες, με κατανόηση και ανοχή. Γι’ αυτό και αποφεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό πράξεις μίσους και εκδίκησης που βίωσαν άλλες περιοχές. Από ’δω πέρασαν κατακτητές και υπόδουλοι, νικητές και ηττημένοι, θύτες και θύματα, εχθροί και φίλοι, στοιχεία για τα οποία η επίσημη ιστορική έρευνα μίλησε ανάλογα με την εποχή, την προέλευση και τα συμφέροντά της. Αυτό όμως το συγκλονιστικό χρονικό, το άγνωστο και σεμνό έπος των 100 τελευταίων χρόνων μιας μεθοριακής θρακικής πόλης καταγράφηκε ή μάλλον τεκμηριώθηκε στέρεα, αντικειμενικά και χωρίς προκαταλήψεις, μέρα τη μέρα, μήνα το μήνα, χρόνο τον χρόνο, όχι από κάποιον ιστορικό, κάποιον πανεπιστημιακό, ή έστω κάποιον μεταπτυχιακό μελετητή, αλλά από έναν οραματιστή πολίτη της Ξάνθης. Καμιά άλλη ελληνική πόλη δεν μπορεί να καυχηθεί για κάτι παρόμοιο. Και καμιά άλλη ελληνική πολιτεία απ’ όσες έζησαν στην πρώτη γραμμή τις αντιθέσεις και τις αντιπαραθέσεις της ιστορίας, δεν μπορεί να καταλάβει όσο η Ξάνθη, το νόημα και την ανάγκη να αποκαλυφθεί μέρα τη μέρα, η πραγματική και αφανάτιστη ιστορία της του τελευταίου αιώνα».

«Περίοδος δραματικών

γεωπολιτικών

μεταβολών

η τετραετία 1919-22»

«Το τελευταίο βιβλίο του Θωμά Εξάρχου αφορά όχι μόνο στην κρίσιμη χρονική περίοδο της ιστορίας της πόλης μας, αλλά ίσως και την πιο κρίσιμη. Είναι η περίοδος όπου μαγειρεύεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης το πεπρωμένο των λαών της περιοχής. Είναι η κρίσιμη διαδρομή από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης από την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα διαμελιστεί σε 21 νέα κράτη πέραν εκείνων που όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία υφίσταντο ήδη. Αυτή η δραματική γεωπολιτική μεταβολή, η γεμάτη διεθνείς πολιτικές μηχανορραφίες, εντάσεις, αγώνες, προπαγάνδες, εκβιασμούς, κινδύνους κι ελπίδες θα καθορίσει και τη νέα εθνική και κοινωνικοπολιτική φυσιογνωμία της Ξάνθης. Τη δραματική περίοδο της Μικρασιατικής Καταστροφής θα γίνει η ανταλλαγή των πληθυσμών και η μικρή αλλά διάσημη για το χρυσάφι της καπνούπολη της Θράκης θα ευλογηθεί με τις στρατιές των προσφύγων του Πόντου και της Μικρασίας που μαζί με το ντόπιο δυναμικό -Έλληνες, Πομάκους, Εβραίους κι Αρμένιους,- θα της δώσουν με την εργατικότητα και την τιμιότητά τους την πνοή που χρειαζόταν για το λαμπρό της μέλλον. Είναι απίστευτο το τι έχει αποθησαυρίσει ο Θωμάς Εξάρχου για την περίοδο αυτή και μάλιστα από δύο, κάποτε και τρεις διαφορετικές πηγές για το ίδιο γεγονός. Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο, το οποίο μάλιστα αντιμετωπίζεται μα αφανάτιστη και γόνιμη ματιά είναι η καταγραφή της συμπεριφοράς του μουσουλμανικού πληθυσμού που συμμετέχει ειρηνικά και δημιουργικά στην κοινωνική λειτουργία της πόλης».

«Παντελής έλλειψη

τοπικισμού και

εσωστρέφειας

στο έργο του

Θωμά Εξάρχου»

«Πολλοί Ξανθιώτες γόνοι παλιών ντόπιων οικογενειών θα ανακαλύψουν και σ’ αυτό το βιβλίο του συγγραφέα ίχνη της δράσης των προγόνων τους. Εγώ λ.χ. βρήκα αναφορές στον παππού μου, ο οποίος λέει ήταν δημοτικός πάρεδρος και μέλος της δημογεροντίας. Αλλά και για τον πατέρα μου βρήκα κάποια στοιχεία –αν πρόκειται περί αυτού του Κων. Χριστοδούλου-, ο οποίος αναφέρεται ή μάλλον καταγγέλλεται ως απεργοσπάστης των καπνεργατών. Αλλά πώς γίνεται να ήταν απεργοσπάστης ένα παιδί τότε μόλις 10 ετών; Αυτή η σκέψη, δεν σας κρύβω, με παρηγορεί…

Επιτρέψτε μου ακόμα κάτι προσωπικό. Σ’ αυτόν τον χώρο ξαναμπαίνω ύστερα από πολλά χρόνια. Όταν ήμουν μικρό παιδάκι εδώ δούλευε μαζί με εκατοντάδες άλλους καπνεργάτες χριστιανούς και μουσουλμάνους, η μητέρα μου. Ήταν κάτι το ασύλληπτο εκείνη η προλεταριακή ανθρωποθάλασσα. Αυτό το τεράστιο καπνομάγαζο που δίπλα του ήταν η νομαρχία, άνηκε τότε στη ΣΕΚΕ. Επρόκειτο για συνεταιριστική οργάνωση καπνοπαραγωγών που είχε δημιουργήσει ένας πρωτοπόρος πρόσφυγας συνεταιριστής, εργατοπατέρας και πολιτικός της Ξάνθης, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής. Μορφή μυθική του εργατικού και συνεταιριστικού κινήματος, που στα τελευταία χρόνια του πολυκύμαντου και πολύτιμου για τους καπνεργάτες βίου του συνάντησα ως νεόκοπος δημοσιογράφος, όταν έκανα το πρώτο ρεπορτάζ στη «Μακεδονία» του Βελλίδη, για τον καπνό και τα τσιγάρα της Ξάνθης.

Τώρα όλα αυτά τα σπουδαία γεγονότα που ανέσυρε και τεκμηρίωσε η υπομονή του Θωμά Εξάρχου, οι πρωταγωνιστές τους, τα πρόσωπα, πίσω από τα γεγονότα, οι καθημερινοί άνθρωποι, κι εκείνη η δραστήρια πολυφυλετική πόλη, ακόμα κι αυτά τα κτίρια του εργατικού της μόχθου και του επιχειρηματικού κέρδους, τέλος, οι αχνές σκιές των λησμονημένων συμπατριωτών –χριστιανών, εβραίων, αρμενίων και μουσουλμάνων-, των αξέχαστων προγόνων και των πράων γονέων μας που έζησαν εκείνες τις ιστορικές μέρες και μόχθησαν για το μεροκάματο και την προκοπή τους, σ’ αυτά εδώ τα μέρη, όλα αυτά, ανήκουν στο παρελθόν. Ένα παρελθόν όμως που χάρη σε κάποιους ανθρώπους της Ξάνθης όπως ο Θωμάς Εξάρχου, υπερβαίνει τον κίνδυνο των υποκειμενικών εκτιμήσεων, του τοπικισμού, του στείρου εθνικισμού και της εσωστρέφειας και γίνεται μήνυμα υπερηφάνειας, ελπίδας, κατανόησης και προόδου για το μέλλον αυτής της ακριτικής ελληνικής πόλης και όλων των κατοίκων της αδιακρίτως. Θερμά συγχαρητήρια στον φίλο συγγραφέα, στον συμμαθητή μου δήμαρχο και τον Δήμο για την έκδοση αυτή.».

Θερμά συγχαρητήρια στο φίλο συγγραφέα και ερευνητή κι από εμάς για το καινούριο του βιβλίο αλλά και πολλές ευχαριστίες στον εντελή αναγνώστη της ξανθιώτικης ιστορίας τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Χρήστο Χριστοδούλου που τόσο ωραία διάβασε το νέο ιστορικό συγγραφικό πόνημα του ακαταπόνητου ερευνητή Θωμά Εξάρχου, με την ευχή σύντομα να έχουμε και δικά του νέα βιβλία όπως το τελευταίο που αφορούσε στην ζωή εν Ελλάδι του Κεμάλ Ατατούρκ.