Φλωρα Μανακιδου «Ανησυχητικο οτι τμηματα οπως η Φιλολογια που θα μπορουσαν να ειναι η αιχμη του δορατος της ελληνικης πνευματικης ζωης, εχουν χαμηλη ζητηση και προβληματικο επιπεδο εξελιξης»

Η ανακοίνωση των φετινών βάσεων εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εκτός από ανάμεικτα συναισθήματα χαράς για όσους πέτυχαν την εισαγωγή τους στις σχολές προτίμησής του και λύπης για όσους δεν τα κατάφεραν, συνοδεύτηκε και από σχόλια, αξιολογήσεις και παραδοχές, πολλές εκ των οποίων όχι ευχάριστες, τόσο για την εφαρμογή ενός παράλληλου συστήματος εξέτασης όσο και της γενικότερης υφιστάμενης κατάστασης του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
 
Η γενικότερη αύξηση των βάσεων, με την παράλληλη κατάρρευση των παιδαγωγικών και οικονομικών τμημάτων και κατ’ επέκταση η κυριαρχία των σχολών και των τμημάτων εκείνων που προσφέρουν σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, ανεξαρτήτως του περιεχομένου και της ποιότητας της γνώσης που προσφέρουν, αλλά και η είσοδος στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υποψηφίων με μέσο όρο βαθμολογίας το 1,56 με άριστα το 20, οδηγούν θέλοντας και μη στη σκληρή παραδοχή ότι η παιδεία, με την κλασική αλλά και με τη σύγχρονη έννοια του όρου, στην Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση.
 
Στη βάση διερεύνησης του προβληματισμού μας, γύρω από τα ερωτήματα που ανέκυψαν και γιγαντώθηκαν με την ανακοίνωση των φετινών βάσεων, συνομιλήσαμε με την καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης κ. Φλώρα Π. Μανακίδου, για τους λόγους της ιδιαίτερης, στη χώρα μας, απαξίωσης των κλασικών σπουδών, αλλά και τη γενικότερη υποτίμηση των θεωρητικών επιστημών, των επιστημών με αντικείμενο τον άνθρωπο, και όχι μόνον… αφού η κ.Μανακίδου πολύ εύστοχα μας υποδεικνύει τις συνέπειες των τωρινών μας επιλογών στην ταυτότητα των δασκάλων του αύριο, αποφασιστικού όμως παράγοντα και για την ποιότητα των μαθητών, ενώ με παρρησία επισημαίνει ελλιπείς εκπαιδευτικές στρατηγικές στην προσέλκυση των μαθητών προς την κλασική γραμματεία.
 
Φλώρα Μανακίδου λοιπόν…
 
ΠτΘ: κ.Μανακίδου πριν από λίγες ημέρες είχαμε την ανακοίνωση των φετινών βάσεων εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, χαρακτηριστικό των οποίων ήταν η βαθμολογική «κατάρρευση» των παιδαγωγικών τμημάτων, χαρακτηριστικό παράδειγμα του οποίου αποτελεί η εισαγωγή φοιτητή στο Παιδαγωγικό Τμήμα της Ρόδου με μόλις 9.887 μόρια. Πώς σχολιάζετε το γεγονός αυτό;
Φ.Μ.: Οι βάσεις εισαγωγής τόσο σε ό,τι αφορά στο τμήμα Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, όσο και γενικότερα και στα άλλα τμήματα Φιλολογίας ανά τη χώρα, κινήθηκαν κάπου στα 13.500 με 15.000 μόρια. Κατά την προσωπική μου άποψη, είναι πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι αυτές οι σχολές και αυτά τα τμήματα, που θα μπορούσαν να είναι η αιχμή του δόρατος στην ελληνική πνευματική ζωή, έχουν τόσο χαμηλή ζήτηση και, κατά συνέπεια, και τόσο προβληματικό επίπεδο εξέλιξης, τόσο σε ό,τι αφορά τους εκκολαπτόμενους φιλολόγους όσο βέβαια και τους διδάσκοντες στα τμήματα αυτά.
 
Η ύπαρξη των τμημάτων αυτών ενώ θα έπρεπε να αποτελεί αναγκαιότητα για την κοινωνία μας, αποκτά χαρακτήρα συνήθειας, γεγονός που κρίνεται ως ιδιαίτερα ανησυχητικό. Αυτό βέβαια έχει να κάνει με τις γενικότερες ανάγκες τόσο της ελληνικής όσο και γενικότερα της δυτικής κοινωνίας. Τα δεδομένα αυτά όμως είναι τετριμμένα. Όλοι ξέρουμε ότι υπάρχει μια κρίση στις θεωρητικές επιστήμες, ότι υπάρχει μια συρρίκνωση των λεγόμενων «επιστημών του ανθρώπου», όπως αντίστοιχα και η διαμάχη ανάμεσα στις λεγόμενες αντικειμενικές επιστήμες, που είναι οι θετικές, και στις υποκειμενικές, που ασχολούνται με θέματα που έχουν να κάνουν με το υποκείμενο, δηλαδή με τον άνθρωπο, όπου τα μεγέθη δεν είναι μετρήσιμα. Υπάρχει αυτή δηλαδή η αμφισβήτηση τού κατά πόσο μπορούμε να εφαρμόζουμε τις επιστημονικές ακριβείς μετρήσεις σε αντικείμενα που αφορούν στις «επιστήμες του ανθρώπου». 

«Ο φαύλος κύκλος με την πορεία των ανθρωπιστικών σπουδών έγκειται στο ότι η πρόσληψη της κλασικής αρχαιότητας, ελληνικής και ρωμαϊκής, υπέστη στο δυτικό πολιτισμό, μια σειρά από απίστευτες στρεβλώσεις» 

ΠτΘ: Τι θεωρείτε ότι συντέλεσε ωστόσο στη σημερινή απαξίωση των θεωρητικών επιστημών που παρακολουθούμε και βιώνουμε όλοι σε κάθε επίπεδο. Όχι μόνο μέσα από το παράδειγμα των βάσεων αλλά επίσης και από τις πολιτικές που ακολουθούνται με τις μειώσεις ωρών διδασκαλίας στα σχολεία; Είναι αποτέλεσμα και της πολιτικής που ακολουθείται;
Φ.Μ.: Πιστεύω ότι η πολιτική δεν διαμορφώνει αναγκαστικά γραμμές, αλλά ως ένα βαθμό επηρεάζεται πλέον από όλες τις γενικότερες οικονομικές συνθήκες. Δεν υπάρχει δηλαδή μία συνηθισμένη αναγκαστικά πολιτική, που ορίζει τα πράγματα προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Είναι περισσότερο η επιβίωση, που καθορίζει στις μέρες μας, πάρα πολλά δεδομένα. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τα θεωρητικά μαθήματα, είναι πολυτέλεια να θέτουμε σήμερα το ερώτημα σε τι μας χρειάζονται τα Αρχαία Ελληνικά ή τα Λατινικά. Αυτό οφείλεται στην πορεία της ανθρωπότητας, η οποία έχει συρρικνώσει πάρα πολύ τις ανάγκες της. Και εδώ βοηθά πάλι η αναζήτηση της λέξης: σκεφτείτε ότι άνθρωπος, λέξη τόσο αρχαία, σημαίνει ο άνω θρώσκων (αυτός που άνω βλέπει) τότε η έννοια ανθρωπιστικός γίνεται ακόμη πιο ουσιώδης για την ζωή. Εμείς πόσο κοιτάμε πάνω εντέλει που σημαίνει λιγότερο στενεμένα; Ο φαύλος κύκλος με την πορεία των ανθρωπιστικών σπουδών και γενικότερα των κλασικών σπουδών έγκειται στο ότι η πρόσληψη της κλασικής αρχαιότητας, ελληνικής και ρωμαϊκής, υπέστη στο δυτικό πολιτισμό, μια σειρά από απίστευτες στρεβλώσεις, τις οποίες όλοι γνωρίζουμε και όλοι αναγνωρίζουμε σήμερα, και αυτό οδήγησε αναγκαστικά στη δυσπιστία απέναντι σε αυτές. 

«Για μας η ενασχόληση με τις κλασικές σπουδές δεν είναι θέμα πνευματικής αφρόκρεμας, είναι θέμα τακτοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς» 

ΠτΘ: Ωστόσο η δυσπιστία αυτή δεν εντοπίζεται και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο, τουλάχιστον όχι στον βαθμό που τη βιώνουμε στην Ελλάδα…
Φ.Μ.: Το πρόβλημά μας στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τη σχέση μας με τις κλασικές σπουδές, δεν είναι το ίδιο με το πρόβλημα που έχουνε οι Δυτικοί και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι με αυτές τις σπουδές. Αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση θα μπορούσε να είναι εξαιρετικά διδακτική για εμάς, στην Ελλάδα του σήμερα.
 
Ας πάρουμε για παράδειγμα την πολιτική απόφαση του Υπουργείου Παιδείας της Γαλλίας, που αποφάσισε να υποβαθμίσει τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά στο πρόγραμμα σπουδών του γυμνασίου και του λυκείου και να φτιάξει ένα γενικότερο αντικείμενο υπό τον τίτλο «Γλώσσες και πολιτισμοί της αρχαιότητας». Σ’ αυτό το γενικότερο πλαίσιο της γαλλικής μεταρρύθμισης, οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν προαιρετικά και ελεύθερα, αν θέλουν και αυτό το αντικείμενο, γεγονός που συνέβη καθώς σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου παιδείας το 70% των μαθητών το επέλεξαν. Τώρα που οφείλεται αυτό; Στη μέση αστική τάξη της Γαλλίας, υπάρχει μια γενική τάση ότι τα κλασικά γράμματα είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση μιας σωστής παιδείας. Η προτίμηση λοιπόν αυτή εκεί ήταν ταξική. Αυτό ακριβώς το γεγονός ήταν η αιχμή του δόρατος σε όλη τη δυτική πρόσληψη της ελληνικής και της ρωμαϊκής αρχαιότητας, ότι δηλαδή τα αρχαία ελληνικά ή τα λατινικά αναφέρονται στην ελίτ και όποιος τα κατέχει είναι εκ των πραγμάτων «πνευματική αφρόκρεμα».
 

Κι εδώ έρχεται το διδακτικό για τον ελληνικό κόσμο. Για μας η ενασχόληση με τις κλασικές σπουδές δεν είναι θέμα πνευματικής αφρόκρεμας, είναι θέμα τακτοποίησης και πρωτίστως γνώσης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Δεν είναι ούτε μια ακαδημαϊκή πολυτέλεια, ούτε όμως και μία ταξική απόφαση. Για τους Έλληνες, ως συνεχιστές μέσω του Βυζαντίου και της πιο σκοτεινής οθωμανικής κυριαρχίας, είναι στην πραγματικότητα κομμάτι της ταυτότητάς μας. Άρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε με τους όρους που μιλάνε οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι για αυτές τις σπουδές. Μπορεί να μας βολεύει, ως ευκαιρία, το γεγονός ότι τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά είναι το κατ΄ εξοχήν εφόδιο ενός κοινωνικά καταξιωμένου κόσμου που πρέπει αναγκαστικά να αφορά τους λίγους, γιατί όλη η δυτική κοινωνία είναι ταξική, ωστόσο στην Ελλάδα ποτέ δεν τέθηκε το ζήτημα της ταξικότητας της κλασικής αρχαιότητας. Ποτέ κανένας Έλληνας, από την ύστερη αρχαιότητα μέχρις τις μέρες μας, δεν είπε ότι εγώ είμαι γνώστης της κλασικής αρχαιότητας, συνεπώς είμαι ανώτερος συνολικά, ταξικά από άλλους που δεν έχουν αυτή τη γνώση, διότι όλοι πρέπει να την έχουμε. Γιατί ακριβώς μέσω μιας συνεχούς αδιάλειπτης επικοινωνίας, με την κλασική αρχαιότητα εμείς συνεχίσαμε να είμαστε αυτοί που είμαστε. Οι κλασικές σπουδές λοιπόν δεν είναι ούτε μια ακαδημαϊκή πολυτέλεια ούτε μια κοινωνική-ταξική πραγματικότητα, γιατί απλούστατα στην Ελλάδα δεν μπορούμε να μιλάμε με αυτούς τους όρους. Μιλάμε με τους όρους τακτοποίησης της πολιτισμικής μας παράδοσης. 

«Ό,τι προσφέρει το παρόν εκπαιδευτικό σύστημα, με ή χωρίς τις διάφορες μεταρρυθμίσεις, είναι και ποσοτικά και ποιοτικά ελλιπές» 

ΠτΘ: Θεωρείτε όμως ότι αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό μέσα από τον τρόπο λειτουργίας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος με ό,τι αυτό συνεπάγεται σήμερα;
Φ.Μ.: Ό,τι προσφέρει το παρόν εκπαιδευτικό σύστημα, με ή χωρίς τις διάφορες μεταρρυθμίσεις, είναι και ποσοτικά και ποιοτικά ελλιπές. Σε κάθε περίπτωση είναι βαρετό. Συγγνώμη για τον αφοριστικό τόνο, αλλά έτσι είναι. Νομίζω ότι αυτό ισχύει στα περισσότερα μαθήματα του προγράμματος σπουδών στη δημοτική και μέση εκπαίδευση. Το ειρωνικό στην όλη υπόθεση είναι ότι η μόνη γνωστική περιοχή που δεν θα έπρεπε να είναι βαρετή, που είναι η λογοτεχνία, και η καλή λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας, κατάντησε να είναι και το πιο βαρετό, άνευρο και φλύαρο μάθημα. Μία αλήθεια που μας προβληματίζει όλους.

ΠτΘ: Γιατί γίνεται όμως αυτό και μάλιστα από την πλευρά του κρατικού μηχανισμού;. Θα μπορούσατε να δεχτείτε την άποψη που λέει ότι για να υποδουλώσεις μία κοινωνία, της στερείς την παιδεία της…
Φ.Μ.: Δεν πιστεύω ούτε σε θεωρίες συνωμοσίας ούτε σε πολύ μεγάλη δύναμη των ιδεολογιών. Αυτό που μπορώ εγώ να πω από τη δική μου την παιδεία, που είναι κατά κύριο λόγο κλασική, και στη συνέχεια δυτικοευρωπαϊκή, είναι ότι όλα μπορούν να γίνουν από έναν απλό άνθρωπο. Από έναν άνθρωπο που μπορεί να γίνει πραγματικά το μέτρο προς τους γύρω του. Δεν πιστεύω αναγκαστικά σε κοσμογονικές αλλαγές και νομίζω ότι αυτό είναι και ένα από τα διδάγματα της Αρχαίας Ελλάδας, όπου δεν υπάρχουν μετρήσιμες εξεγέρσεις και επαναστάσεις, αλλά υπολογίσιμες προσωπικότητες, οι οποίες καθορίζουν κάποια γεγονότα.
 
Υπάρχει αυτό το στοιχείο του διδακτισμού, μπορεί δηλαδή κανείς να το βγάλει από πολλές απόψεις, κοιτώντας όμως την ουσία της κλασικής παιδείας. Όχι για να διεισδύσεις εκεί, αλλά για να δεις κάποια πράγματα που πρωτογενώς είναι έτσι και όχι ιδωμένα κάτω από το πρίσμα μιας άλλης νοοτροπίας. Και νομίζω ότι αυτό είναι που μας έλειπε, ανέκαθεν, από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Ότι δεν είχαμε ποτέ μια αυτόνομη ματιά σε αυτή την ελληνική αρχαιότητα, αλλά επηρεαζόμασταν, ακόμα και σε αυτόν το χώρο, από την ξενόφερτη πραγματικότητα. Και αυτό οδήγησε μετά σε όλες αυτές τις στρεβλώσεις και σε αυτή την πολύ περίεργη αντιμετώπιση της ελληνικής αρχαιότητας που συναντάμε και σήμερα. Από τη μια μεριά στην Ελλάδα ακούγονται κάποιες εντελώς γελοίες φωνές για το αρχαιολογικό μεγαλείο που μπορεί να οδηγήσουν και σε ακρότητες, κι από την άλλη μεριά φωνές απόλυτης απαξίωσής του. Δεν νομίζω ότι έχουμε χάσει το παιχνίδι, αλλά είναι τόσο δύσκολο να το ξαναβρούμε, όπως μας συμβαίνει και με πολλά άλλα ως κοινωνία.

«Ως ανήσυχος δάσκαλος θα ήθελα πιο γενναίες αποφάσεις στο επίπεδο των εισαχθέντων στα ΑΕΙ» 

ΠτΘ: Πώς θεωρείτε εσείς ότι θα συνεχιστεί η αντιμετώπιση των κλασικών σπουδών, και γενικότερα των θεωρητικών σπουδών στη χώρα.
Φ.Μ.: Νομίζω ότι αυτό το θέμα δεν σχετίζεται με μένα, ως ακαδημαϊκό, παρά με μένα ως έναν ανήσυχο δάσκαλο. Δηλαδή, θα ήθελα πιο γενναίες αποφάσεις στο επίπεδο των εισαχθέντων στα ΑΕΙ. 

«Οι τεχνοκράτες της εκπαίδευσης θα πρέπει να μας απαντήσουν τι κάνανε με τα εξαιρετικά μυαλά των αποφοίτων των φιλολογικών σχολών των προηγούμενων δεκαετιών» 

ΠτΘ: Το θέτετε υπό τη βάση των βαθμολογιών που «επέτρεψαν» φέτος για παράδειγμα εισακτέους της τάξεως των 13.000 μορίων;
Φ.Μ.: Το θέτω από τη βάση της πάρα πολύ απλής και σχεδόν ρητορικής ερώτησης του «τι παιδεία μπορεί να παρέχουν άνθρωποι που και οι ίδιοι δεν έχουν παιδεία». Τι περιμένουμε στη συνέχεια από όλους αυτούς τους πνευματικούς δασκάλους (εντός και εκτός εισαγωγικών); Αυτό το ερώτημα είναι το πιο σημαντικό από όλα. Γιατί, ό,τι είδους δάσκαλο έχεις, αυτό τον μαθητή θα πάρεις. Αυτό το απλό ερώτημα γίνεται βέβαια σύνθετο, όταν σκεφτούμε ότι στις δεκαετίες του ’50, του ’60, του ’70, ακόμα και του ’80, οι δάσκαλοι που έβγαιναν από τις φιλοσοφικές σχολές ήταν οι άριστοι των αρίστων. Αυτό δεν είναι μια ναρκισσιστική παρατήρηση, αλλά είναι ένα ερώτημα που γεννιέται σε έναν περίεργο ερευνητή. Πώς γίνεται αυτή η «πολυτέλεια» που είχαμε σε εξαιρετικά μυαλά, ακόμα και σε οικονομικούς όρους, σ’ αυτές τις δεκαετίες της ανάπτυξης, να οδήγησε σε αυτή την απίστευτη σημερινή κατάσταση της απαξίωσης των φιλολογιών, της κουλτούρας των Ελλήνων, και κυρίως της ανάγκης των Ελλήνων για κουλτούρα; Κι εδώ είναι θέμα των τεχνοκρατών της εκπαίδευσης να μας απαντήσουν τι κάνανε με αυτό το υλικό, με αυτή τη μαγιά ανθρώπων.
Στο ελληνικό κράτος, το θέμα κλασικές σπουδές πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα κομμάτι της πολιτιστικής του κληρονομιάς και όχι ως ένα εισαγόμενο προϊόν, ούτε πολυτέλειας ούτε αμφισβήτησης. Οχι γραφικά ή τουριστικά αλλά σχεδόν υπαρξιακά. Γι αυτό και είμαι πολύ ευχαριστημένη με την ονομασία της Σχολής μας στο ΔΠΘ ως Σχολή κλασικών και ανθρωπιστικών σπουδών, με καθησυχάζει αυτή η ονομασία και με παρακινεί να μάχομαι για αυτή.
Το πώς θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε τις κλασικές σπουδές είναι το κρίσιμο ερώτημα. Θα μπορούσαμε σίγουρα να τις μεταποιήσουμε σε πολιτισμικές σπουδές, να τις κάνουμε λογοτεχνικές σπουδές, να τις κάνουμε συγκριτική φιλολογία. Αυτό δηλαδή που έχουν το δικαίωμα να το κάνουν και το έχουν κάνει οι Αμερικάνοι και όλοι οι δυτικοί. Ερωτώ: θα έπρεπε να ακολουθήσουμε και εδώ τους άλλους ή υπάρχει μία άλλη οδός; Αλλά φοβούμαι ότι αυτό μας οδηγεί σε μία άλλη πολύ πιο δύσκολη συζητηση.
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.