Ρεθυμνο: Ιστορια μιας πολης

Το Ρέθυμνο, για πολλούς η πιο γραφική πόλη της Κρήτης, έχει μακραίωνη ιστορία. Συναντάται στις πηγές της Ιστορίας από την Υστερομινωική εποχή, δηλαδή από τα μέσα της 2ης π.Χ. χιλιετίας (1350-1250 π.Χ.), με το προελληνικό όνομα Ρίθυμνα. Ήταν πόλη σημαντική και κατά τους μεταγενέστερους μυκηναϊκούς και αρχαίους χρόνους, με το ιερό της Ροκκαίας Αρτέμιδος να παίζει κομβικό ρόλο στην Ιστορία της Μεγαλονήσου.  Κατά τους ρωμαϊκούς και τους βυζαντινούς χρόνους η πόλη δεν είχε τόσο μεγάλη σημασία, αφού μεγαλύτερη είχε η πόλη της Γόρτυνας στην Κρήτη. Κατελήφθη από τους Σαρακηνούς, Άραβες πειρατές, το 843. Οι πειρατές αυτοί ίδρυσαν εμιράτο στην Κρήτη και την κράτησαν υπό την κυριαρχία τους έως την απελευθέρωσή της από τον στρατηγό και μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου Νικηφόρο Φωκά το 969 μ.Χ.
 

Η σημασία του Ρεθύμνου αναβαθμίζεται μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς, στις αρχές δηλαδή του 13ου αιώνα. Μετά από την τέταρτη σταυροφορία, την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και τον διαμελισμό της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε πολλά φραγκικά κρατίδια, η Κρήτη περνάει στη δικαιοδοσία του αρχηγού της σταυροφορίας Βονιφάτιου Μομφερατικού, ο οποίος όμως θα την πουλήσει στους Βενετούς για μόλις 1.000 αργυρά μάρκα. Οι Βενετοί θα κάνουν κάποια χρόνια για να την κατακτήσουν, αφού, όσο διαρκούσε η αγοραπωλησία, είχαν προλάβει να την αρπάξουν οι Γενουάτες.
 
Η βενετική κατοχή της Κρήτης και του Ρεθύμνου ξεκινά επισήμως λοιπόν το 1211. Κατά τη διάρκειά της το Ρέθυμνο ήταν δεύτερη σε σπουδαιότητα πόλη στο νησί μετά τον Χάνδακα –δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα Χανιά επανιδρύθηκαν στη θέση των αρχαίων Κυδωνιών μόλις το 1252 από τους Βενετούς. Σε όλη τη διάρκεια της βενετοκρατίας άκμασε εμπορικά και οικονομικά και ήταν πόλη σημαντική για τους Βενετούς εποίκους που άφησαν πολλά σημαντικά μνημεία, ευδιάκριτα μέχρι σήμερα στην πόλη. Τα πιο σημαντικά ήταν: η μονή του Αγίου Φραγκίσκου, το περίφημο βενετσιάνικο ρολόι, τα τείχη της πόλης και η Φορτέτζα. Από όλα αυτά σώζεται σήμερα εν μέρει το πρώτο και η Φορτέτζα, δηλαδή το κάστρο, στο σύνολό της.
 

Η Φορτέτζα χτίστηκε στα τέλη του 16ου αιώνα –συγκεκριμένα το 1573–, μετά από αλλεπάλληλες αιτήσεις των Ρεθυμνιωτών προς τη Βενετία για την κατασκευή ενός κάστρου το οποίο θα προστάτευε τον πληθυσμό της πόλης από πειρατικές επιδρομές που αφθονούσαν τότε στο Αιγαίο, όπως αυτή του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το 1538, του Ντραγούτ Ρέις το 1562 και του Ουλούτζ Αλή το 1571. Το κάστρο όμως έμελε να πέσει στα χέρια των Οθωμανών, οι οποίοι εποφθαλμιούσαν τη βενετική κτήση της Κρήτης το 1646. Τα Χανιά είχαν πέσει έναν χρόνο πρωτύτερα, το 1645, κατά το έτος όπου ξεκινούσε ο μακροχρόνιος Κρητικός Πόλεμος (1645-1669).
 
Όταν έπεσε και ο Χάνδακας στα χέρια των Οθωμανών το 1669, η Κρήτη είχε σχεδόν καταστραφεί από τόσα χρόνια συνεχούς πολέμου, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να εξισλαμιστούν εκούσια προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν. Το φαινόμενο αυτό έλαβε μεγάλη έκταση, κυρίως στον Χάνδακα, ο οποίος και είχε καταστραφεί περισσότερο ύστερα από είκοσι πέντε χρόνια πολιορκίας. Έτσι γεννήθηκαν οι περίφημοι Τουρκοκρητικοί, διαβόητοι για τη σκληρότητα και τον φανατισμό τους.
 
Η Κρήτη όμως γνώρισε πάμπολλες επαναστάσεις οι οποίες στρέφονταν κατά των κατακτητών, τόσο κατά των Βενετών, όσο και κατά των Οθωμανών. Ενάντια στους Βενετούς πιο γνωστή ήταν στο Ρέθυμνο η συνωμοσία του Σήφη Βλαστού το 1454 και των Ψαρομηλίγκων το 1347. Η πιο γνωστή επανάσταση κατά των Βενετών, η οποία αφορούσε ωστόσο όλη την Κρήτη και όχι μόνο το Ρέθυμνο, ήταν η επανάσταση του Αγίου Τίτου το 1363. Όλα αυτά τα κινήματα καταπνίγηκαν από τους Βενετούς, όπως και αυτά που έγιναν αργότερα κατά την τουρκοκρατία.
 

Η Κρήτη ξεσηκώνεται και αυτή το 1821 στη διάρκεια της Παλιγγενεσίας, χωρίς όμως να καταφέρει να συμπεριληφθεί στο πρώτο ελληνικό κράτος. Έκτοτε, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι επαναστάσεις πυκνώνουν σε ολόκληρο το νησί, αφού η Κρήτη αποζητά απεγνωσμένα την ένωση με την Ελλάδα. Η επανάσταση στη Μονή του Αρκαδίου και το ολοκαύτωμά της το 1866 ήταν από τους σημαντικότερους ξεσηκωμούς και συγκίνησε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως και οι βιαιοπραγίες των Τούρκων.
 
Τελικά οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν να επέμβουν και χάρισαν την αυτονομία στην Κρήτη το 1897, μετά από μία ακόμη μεγάλη επανάσταση. Τότε ιδρύθηκε η Κρητική Πολιτεία, και η Κρήτη χωρίστηκε σε τέσσερις ζώνες κατοχής με τους Ιταλούς να παίρνουν τα Χανιά, τους Άγγλους τον Χάνδακα και τους Γάλλους το Λασίθι. Το Ρέθυμνο δόθηκε στους Ρώσους και οι νέοι κατακτητές αναχώρησαν το 1907. Αξίζει να σημειωθεί ότι το καμπαναριό της Μητρόπολης του Ρεθύμνου χτίστηκε κατά την περίοδο της ρωσικής κατοχής. Εκείνη την περίοδο αναφύεται επίσης και η χαρισματική προσωπικότητα του Ελευθερίου Βενιζέλου που δεσπόζει σε ολόκληρη την Κρήτη και η οποία θα καταφέρει να επιτύχει τελικά την ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα το 1913, μετά το αίσιο τέλος για τη χώρα του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου.
 

Έκτοτε, η ιστορία της Κρήτης ταυτίζεται με εκείνη του ελληνικού κράτους. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα συνεισφέρει και το Ρέθυμνο στην πολύνεκρη Μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 1941 και κατόπιν θα γνωρίσει τη σκληρή γερμανική κατοχή καθώς και την απελευθέρωση του 1945. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε (1945-49) δεν έλαβε ευτυχώς μεγάλες διαστάσεις ούτε κόστισε πολλούς νεκρούς στο Ρέθυμνο και την Κρήτη γενικά. Σήμερα πλέον το Ρέθυμνο με τη Φορτέτζα του και τα μνημεία που άφησαν οι Οθωμανοί, κυρίως τζαμιά, αποτελεί έναν ελκυστικό τουριστικό προορισμό και αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής επικράτειας.
 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
—Γιάννης Γρυντάκης,  «Η κατάκτηση της δυτικής Κρήτης από τους Τούρκους», Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 1998.
—Θεοχάρης Δετοράκης, «Ιστορία της Κρήτης – Ηράκλειο 1990», αυτοέκδοση 1990.
—Λεύκη Σαραντινού, «Λέων και Ημισέληνος», εκδ. Historical Quest, Αθήνα 2015.
—Γεώργιος Τ. Τσερεβελάκης, «Κρητικές Επαναστάσεις – Οι αγώνες για την ελευθερία από το 1204 έως το 1898», περιοδική σειρά παγκόσμια ιστορία 19, εκδ. Περισκόπιο, Αθήνα 2009.
—Γιάννης Χρηστάκης – Γεώργιος Πατεράκης, «Η Κρήτη και η ιστορία της», εκδ. Καλέντης, Αθήνα 1995.
 
*Η Λεύκη Σαραντινού είναι φιλόλογος, ιστορικός και συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο η ιστορική μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία», Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα 2020.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.