Προβλεψεις για το Νεον Ετος

Διάβαζα πρόσφατα ένα από τα απολαυστικά κείμενα της Γλυκερίας Μπασδέκη στο LiFO, με τίτλο «ξέρεις τίποτα – {είσαι η άγνωστη καινούρια χρονιά σου}», όπου εκφράζονται κάποιες αυτονόητες πλην παραγνωρισμένες αλήθειες. Είναι απλό. Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτε για το μέλλον. Για το τι μας επιφυλάσσει η χρονιά που έρχεται και κάθε καινούργια χρονιά. Μπορούν να συμβούν τα πάντα. Από τα πιο συνταρακτικά κι απρόσμενα μέχρι τα πιο συνηθισμένα. Γι’ αυτό και πιάνονται, κατά την Μπασδέκη, «όλοι αδιάβαστοι, με τον κηδεμόνα τους στη δασκάλα.». Ίσως, σκέφτομαι, για να αποφύγουν ακριβώς αυτό, να μην πιαστούν «αδιάβαστοι», οι άνθρωποι καταφεύγουν ανά τους αιώνες σε κάθε λογής προφήτες: μάντεις, οιωνοσκόπους, χρησμολόγους, αστρολόγους, χαρτορίχτρες, καφετζούδες, χειρομάντεις, αριθμολόγους, μέντιουμ, ωροσκόπια, καζαμίες κι ονειροκρίτες. Μεταξύ άλλων.
 
Φαίνεται ότι πάντα μας γοήτευε η πρό-γνωση. Η εκ των προτέρων γνώση γεγονότων που επίκεινται. Είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό; Κι αν είναι, σε τι θα μπορούσε να μας χρησιμεύσει μια τέτοια γνώση; Μήπως για να αλλάξουμε τα καταστροφικά ή τα απλώς δυσάρεστα γεγονότα; Αν, όμως, πιστεύουμε στη δυνατότητα γνώσης των μελλούμενων, τότε πιστεύουμε στη μοίρα. Στα προδιαγεγραμμένα. Κι αν πιστεύουμε στη μοίρα, στην «ειμαρμένη», δεν μπορούμε να αλλάξουμε όσα αυτή η ίδια «μοίρασε», σωστά; Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον. Ακόμη και οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων υποτάσσονταν στις βουλές της μοίρας, στην Ανάγκη. Αντίστροφα, αν πιστεύαμε στη δυνατότητα της ελεύθερης ανθρώπινης επιλογής, της δυνατότητας του ανθρώπου να φτιάξει μόνος του το παρόν και το μέλλον του, τότε δεν θα εμπιστευόμασταν κανενός είδους προφητεία κι ούτε θα πιστεύαμε στην ύπαρξή τους.
 
Τι συνιστά λοιπόν τη σαγήνη της πρόγνωσης; Πού οφείλεται η ακαταμάχητη περιέργειά μας να μάθουμε από πριν τι θα μας συμβεί σε … τρία τέρμινα; Μήπως μας ελκύει ακριβώς η αίσθηση ότι τα πράγματα είναι προκαθορισμένα και ότι δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε, όσο κι αν προσπαθήσουμε; Μήπως η ιδέα αυτή λειτουργεί εφησυχαστικά ή και λυτρωτικά; Σα να νιώθουμε ότι αποσείεται από πάνω μας η ευθύνη και το βάρος των επιλογών μας; Διότι, ό,τι κι αν κάνουμε … το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον; Είναι ίσως πιο βολικό να νιώθουμε ότι κάποια πράγματα είναι εκεί και μας «περιμένουν», αντί να καταβάλουμε εμείς κόπο να τα δημιουργήσουμε, και να αποδεχτούμε τις συνέπειες για τα δικά μας δημιουργήματα.
 
Κοντά στην έννοια της «μοίρας», κάποτε συνδυαστικά και κάποτε σε αντιδιαστολή προς αυτήν, τίθεται συχνά η έννοια της «τύχης». Με αυτήν σχετίζονται εξάλλου πλήθος εθίμων και συνηθειών που έχουμε τις ημέρες αυτές: η χαρτοπαιξία, το «ποδαρικό», το πρωτοχρονιάτικο «γούρι», οι λαχνοί, ακόμη και το νόμισμα στη Βασιλόπιτα θεωρούνται ενδεικτικά ή ευεπίφορα της τύχης.
 
Η τύχη, ωστόσο, όπως και η μοίρα, θεωρείται, ήδη από την ελληνική αρχαιότητα, τόσο δυνατή όσο και αβέβαιη ή ευμετάβολη. Κι η συμβουλή του λυρικού – ελεγειακού ποιητή Σιμωνίδη ακούγεται επίκαιρη πάντα:
 

 
Πρόκειται για αντίληψη παρόμοια με αυτήν που διατυπώνεται στην πασίγνωστη και διαχρονικά αγαπημένη αρχή του «Ερωτόκριτου» του Β. Κορνάρου:

 
Δεν μπορούμε να προδικάσουμε τη μοίρα ή να προσδιορίσουμε επακριβώς την τύχη, τα γυρίσματα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής. Η (κάθε) νέα χρονιά είναι αξιωματικά άγνωστη. Όμως, όπως συνηγορεί εύστοχα η Μπασδέκη, «Κι αυτό είναι το ωραίο με τις καινούριες χρονιές. Ξέρεις τίποτα, αλλά θα μάθεις.» Κι αυτό είναι μάλλον το ωραίο σε κάθε τι νέο. Η αγωνία του να μην ξέρεις τι θα συμβεί. Ούτε το πώς και πότε θα γίνει. Κι αν αυτό που θα γίνει θα είναι μακροπρόθεσμα ωφέλιμο ή όχι για μας.
 
Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι ο ίδιος ο όρος «τύχη» είναι «media vox», μέση λέξη, λέξη με περιεχόμενο ούτε θετικό ούτε αρνητικό καθαυτό. Τύχη είναι αυτό που απλά τυχαίνει, κι αυτό μπορεί να είναι (ή να εκληφθεί ως) είτε θετικό είτε αρνητικό. Στον προσδιορισμό της «τύχης», έτσι, δεν αποκλείεται, τουλάχιστον βάσει της (ετυμο)λογικής κατασκευής της λέξης, ο ρόλος της ανθρώπινης ερμηνείας: κάτι που θα μας συμβεί μπορεί να ερμηνευτεί είτε ως καλό είτε ως κακό. Μπορεί να λειτουργήσει είτε ως κατάρα είτε ως ευλογία. Εξαρτάται από τις περιστάσεις. Από την προσέγγιση και τη διαχείρισή του από εμάς τους ίδιους. Όσο κι αν προσπαθούμε να αποφύγουμε την ευθύνη, αυτή φαίνεται να βρίσκεται αναπόφευκτα εκεί, κρυμμένη στις λέξεις και στις ρίζες τους.
 
Ίσως, τελικά, αν κάτι μας περιμένει στο μέλλον, να είναι αυτό: η ευθύνη μας. Κι η ευθύνη έχει να κάνει με τις επιλογές, την κρίση, τη γνώση, την αγωγή και τον χαρακτήρα μας. Ο Δημόκριτος το είχε πει ξεκάθαρα: «Ήθος ανθρώπω δαίμων». Η τύχη ή η μοίρα για τον άνθρωπο δεν είναι παρά ο χαρακτήρας του. Ο χαρακτήρας και το ήθος μας είναι το μόνο «ασφαλές» – αν υποθέσουμε ότι υφίσταται κάτι τέτοιο – προγνωστικό του μέλλοντός μας. Κι εκεί θα πρέπει ίσως να αναζητήσουμε τι μας «περιμένει» τη χρονιά που έρχεται. Όχι έξω από εμάς, στα άστρα ή στα χαρτιά, αλλά μέσα μας. Γιατί σε μας εν τέλει επαφίεται το πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτά που συμβαίνουν στο παρόν και όσα θα μας τύχουν στο μέλλον, ευχάριστα ή μη, συνηθισμένα ή πρωτόγνωρα. Και, σε κάθε περίπτωση, γοητευτικώς άγνωστα.
 
*Ανα-γνώσεις στη θέση του εκδοτικού σημειώματος στο τελευταίο φύλλο της χρονιάς. Γιατί «ήθος ανθρώπω δαίμων». Καλή χρονιά λοιπόν!!! Με υγεία, δύναμη και προκοπή!!! Αφού «σε μας επαφίεται το πώς θα αντιμετωπίσουμε αυτά που συμβαίνουν στο παρόν και όσα θα μας τύχουν στο μέλλον, ευχάριστα ή μη, συνηθισμένα ή πρωτόγνωρα. Και, σε κάθε περίπτωση, γοητευτικώς άγνωστα.»

Περισσότερες ανα-γνώσεις από τον Σπύρο Κιοσσέ εδώ
 
**Ο Σπύρος Κιοσσές είναι φιλόλογος.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.