Έφυγε από τη ζωή ο μεγάλος γλωσσολόγος και σπουδαίος δάσκαλος Μιχάλης Σετάτος

Έφυγε τη Δευτέρα, 3/7/2017, από τη ζωή ο δάσκαλος πολλών φιλολόγων -και της περιοχής μας- γλωσσολόγος Μιχάλης Σετάτος.

Ενας σπουδαίος επιστήμονας και καλός δάσκαλος που εισήγαγε τους φοιτητές του στον δύσκολο κόσμο της γλωσσολογίας καθώς και των τροπών των γλωσσών που κατάγονται από την ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια. Για τους μη γλωσσολόγους το μάθημά του ήταν δύσκολο, ιδιαίτερα όμως γοητευτικό και εξωστρεφές. Γοητευτικό γιατί με τα παραδείγματά του που αφορούσαν στην προέλευση φθόγγων και τους μετασχηματισμούς τους αποδείκνυε πόσο λογικοί και κεκανονισμένοι -με μαθηματικό σχεδόν τρόπο- ήταν αυτοί οι μετασχηματισμοί, και εξωστρεφές γιατί ακόμη και με το εισαγωγικό στη γλωσσολογία μάθημά του είχε καταφέρει να μεταδώσει στους φοιτητές τους ότι η εκμάθηση γλωσσών με τη λογική και βάσει της ριζικής τους ιστορίας, της ιστορίας καταγωγής τους, δεν ήταν ζήτημα παπαγαλίας αλλά κατανόησης.

Ο αείμνηστος Μιχάλης Σετάτος γεννήθηκε το 1929 στη Θεσσαλονίκη. Τις εγκύκλιες σπουδές του τις πραγματοποίησε στο Πειραματικό Σχολείο της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. κατά τα έτη 1947-1951. Με υποτροφία πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι από το 1959 ως το 1965. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εκλέχθηκε το 1970 έκτακτος και στη συνέχεια το 1975 τακτικός καθηγητής Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ.

Μέχρι την αφυπηρέτησή του το 1995 δίδαξε μεγάλο αριθμό γλωσσολογικών μαθημάτων, όπως Γενική Γλωσσολογία, Σημειολογία, Ινδοευρωπαϊκή γλωσσολογία, Σανσκριτικά και Σημιτικές γλώσσες. Με τη δραστηριότητά του συνετέλεσε ώστε να αναπτυχθεί ο Τομέας Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και να εμπλουτισθεί με πολλές ειδικοτήτων και επιστημονικά αντικείμενα.

Το 1973 ο Μιχάλης Σετάτος εκλέχθηκε μέλος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών και υπηρέτησε το Ίδρυμα για 44 χρόνια, από τη θέση του Προέδρου, του Αντιπροέδρου και του απλού μέλους. Υπήρξε, επίσης, μέλος και πρόεδρος (1978-1981) της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρείας[3], μέλος της Εταιρείας Σλαβικών Μελετών, της Συντακτικής Επιτροπής του Περιοδικού «Φιλόλογος» και άλλων φορέων με αντικείμενο την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό

Ο Μιχάλης Σετάτος δημοσίευσε πλήθος μελετών για την ελληνική γλώσσα και δεκάδες άρθρα σε περιοδικά, πρακτικά συνεδρίων, συλλογικά έργα κτλ. Πολλά άρθρα του φιλοξενούνται στις «Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα», την περιοδική έκδοση στην οποία δημοσιεύονται τα Πρακτικά των Ετήσιων Συναντήσεων του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ., αλλά και σε διάφορα άλλα επιστημονικά περιοδικά, τιμητικούς τόμους, πρακτικά συνεδρίων και συλλογικά έργα.

Καλό ταξίδι, Δάσκαλε!Τ.Ν.

Ο μέγας γλωσσολόγος Μιχάλης Σετάτος

Αποχαιρετισμός του γλωσσολόγου Γιάννη Οικονόμου στον δάσκαλό του*

Είχα πρωτοπάει στο μάθημά του της γλωσσολογίας εκείνο το Σεπτέμβριο του '82 με τον ενθουσιασμό του οπαδού που πηγαίνει να ακούσει το είδωλό του, τον μέγα γλωσσολόγο Μιχάλη Σετάτο.

Το αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής του ΑΠΘ ήταν γεμάτο πρωτοετείς, εγώ φρέσκος στη Θεσσαλονίκη δεν είχα κάνει ακόμα παρέες. Είχα περάσει χρόνια προετοιμαζόμενος για τις πανελλήνιες με ένα και μοναδικό στόχο: να σπουδάσω γλωσσολογία. Όχι φιλολογία, όχι ιστορία, όχι νέα ελληνικά ή φιλοσοφία. Γλωσσολογία ήθελα να σπουδάσω.

Και να 'μαι λοιπόν επιτέλους στη Θεσσαλονίκη να απολαμβάνω τη νεοαποκτηθείσα ελευθερία από το σπίτι στην Αθήνα, να ζω το όνειρο, να βρίσκομαι στο πρώτο μάθημα του Σετάτου.

Τον άκουγα και δεν χόρταινα. Ήθελα να παρέμβω σε κάθε φράση που έλεγε όπως όταν το είδωλό σου τραγουδάει αριστοτεχνικά το αγαπημένο σου τραγούδι κι εσύ επιμένεις να σιγοτραγουδήσεις μαζί του κι ας μην έχεις την τέχνη του ειδώλου σου. Λέγεται μέθεξη αυτό.

Τον θυμάμαι να μιλάει για γλώσσες με τις οποίες είχα ήδη αρχίσει να εξοικειώνομαι από τα μαθητικά μου χρόνια, για τα αραβικά, τα τουρκικά, τα κινέζικα.

Σε μία στιγμή άρχισε να γράφει μια φράση στα κινέζικα για να εξηγήσει πώς λειτουργούν τα ιδεογράμματα, έγραψε τη φράση “Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας”, 中华公和国， μόνο που δεν πίστευα στα μάτια μου: Ο μέγας Σετάτος είχε γράψει λάθος τον τρίτο χαρακτήρα της φράσης αυτής, έγραψε 公 αντί για το σωστό 共 (οι δύο αυτοί χαρακτήρες προφέρονται σχεδόν το ίδιο, αλλά σημαίνουν διαφορετικά πράγματα, η σωστή γραφή της φράσης είναι 中华共和国).

Σήκωσα ντροπαλά το χέρι μου μέσα στο γεμάτο αμφιθέατρο που άκουγε σιωπηλά τον Σετάτο. Του είπα ότι μάλλον έγραψε λάθος τον τρίτο χαρακτήρα της φράσης.

Με κοίταξε έκπληκτος, δεν ήταν αυτό που συνήθως θα τον ρωτούσε ένας φοιτητής και δη πρωτοετής. Ψέλλισε κάτι που δεν θυμάμαι και συνέχισε τη διάλεξή του.

Στο επόμενο μάθημά του δεν μπόρεσα να πάω, δεν θυμάμαι γιατί, από τη γλωσσολογία πάντως δεν έλειπα ποτέ στο πανεπιστήμιο, ενώ έλειπα συχνά στα άλλα μαθήματα. Όταν πήγα αργότερα για το επόμενο μάθημα, οι συμφοιτητές μου μου είπαν ότι με ανέφερε ο Σετάτος στο μάθημα. Είπε στους φοιτητές ότι είχε όντως γράψει λάθος το ιδεόγραμμα στα κινέζικα και ήθελε να συγχαρεί τον φοιτητή που τον διόρθωσε. Μα ο φοιτητής εκείνος ήταν απών.

Δεν έλειψαν όμως οι ευκαιρίες να έρθουμε σε επαφή. Στην πορεία των μαθημάτων του έγινα ο αγαπημένος του φοιτητής. Με καθοδηγούσε στις σπουδές μου, μου έδινε ιδιαίτερη προσοχή.

Πάντα σεμνός, πάντα συνεσταλμένος, φορώντας το ίδιο θαρρείς μπλε κουστούμι πάντα και με εκείνο το μεγάλο καρούμπαλο (λίπωμα) στο αριστερό μέρος του μετώπου του που τον έκανε να μοιάζει με εξωγήινο.

Αργότερα άρχισε να μου διδάσκει κατ' ιδίαν σανσκριτικά στο γραφείο του στη Φιλοσοφική. Ήταν για μένα η πύλη μου στην επιστημονική γλωσσολογία – ακριβώς όπως το ονειρευόμουν όλα εκείνα τα χρόνια που ήμουν στο λύκειο στην Αθήνα.

Δεν έμαθα τίποτα ποτέ για την προσωπική του ζωή ωστόσο, ούτε εκείνος για τη δική μου. Μετά τις νύχτες κραιπάλης στην Προξένου Κορομηλά ή όπου αλλού, πήγαινα με μάτια κόκκινα από την αϋπνία στο μάθημά του – και τότε η νύστα έφευγε από πάνω μου κι έμενα να ρουφάω τις λέξεις του και να ζηλεύω τις απέραντες γνώσεις του στο αντικείμενο που με γέμιζε πάθος.
Ο καθηγητής μου ήταν πάντα συνεσταλμένος και ντροπαλός. Σήμερα αναζήτησα μια φωτογραφία του στο google. Δεν βρήκα απολύτως καμία, κι ας είχε περάσει τόσες δεκαετίες διδάσκοντας γλωσσολογία στο ΑΠΘ.

Γράφω αυτές τις γραμμές ως φόρο τιμής και αγάπης στον άνθρωπο που μου έδειξε πρώτος τι σημαίνει επιστημονική γλωσσολογία, αυτό το αντικείμενο στο οποίο αφιέρωσα πάμπολλα χρόνια σπουδών.

Η είδηση του θανάτου του Δασκάλου μου ήρθε τυχαία: την είδα πριν από λίγα λεπτά στον τοίχο συμφοιτητή μου των χρόνων εκείνων.

Άκουσα ξανά το αμφιθέατρο να βοά κι ύστερα να απλώνεται πάνω του σιγή καθώς ο μέγας Σετάτος με το εξωγήινο καρούμπαλο άρχισε να μιλά. Έγραψε μια κινέζικη φράση στον πίνακα. Κάποιος πρωτοετής σήκωσε το χέρι δειλά…

Κι άρχισε εκείνη ακριβώς τη στιγμή ένα μεγάλο ταξίδι που, με την αρχική καθοδήγηση του Δασκάλου, τον πήγε στην Ινδία, στην Αραβία, στην αρχαία Ελλάδα, στην Κίνα και τον έφερε τελικά στις Βρυξέλλες.

Καληνύχτα Δάσκαλε.

Σ' ευχαριστώ για τις γνώσεις και για το πάθος που μου μετέδωσες.

Σ' ευχαριστώ που πίστεψες σ' εμένα.

中华共和国 μην το ξεχάσεις, ε;

Ο μαθητής σου.