Ημεις και οι αρχαιοι, μερος β΄

Την προηγούμενη εβδομάδα παρουσιάσαμε κάποιες από τις απόψεις του παιδαγωγού Αλέξανδρου Δελμούζου, ο οποίος, ως Διευθυντής του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου Βόλου το 1908, όχι μόνο εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα και τις αρχές του «Σχολείου εργασίας», αλλά καινοτόμησε στην προσέγγιση της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών.
 
Αν και μας χωρίζει ένας ολόκληρος αιώνας από την εποχή του Δελμούζου, σε γενικές γραμμές το περιεχόμενο της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στη μέση εκπαίδευση, τόσο στις αρχές του 20ου αιώνα όσο και σήμερα, κινείται γύρω από δύο άξονες: την «αρχαιογνωσία», με τη μορφή μετάδοσης πληροφοριών σχετικά με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο και την «αρχαιογλωσσία», που στοχεύει στη λεπτομερειακή εκμάθηση της αττικής διαλέκτου, σε βάρος όμως, κατά κανόνα, της ερμηνευτικής και αισθητικής προσέγγισης των έργων ως λογοτεχνικών κειμένων. Ο Δελμούζος αμφισβήτησε, γενικά, την αποτελεσματικότητα της μέχρι τότε διδασκαλίας του μαθήματος, καταδεικνύοντας μια κατάσταση που επικρατεί αναλλοίωτη μέχρι σήμερα: την πλήρη σύγχυση μέσων και σκοπού. Η γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, από μέσο για τη μελέτη κειμένων από το πρωτότυπο, και κατ’ επέκταση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, μετατρέπεται σε αυτοσκοπό, και μάλιστα πολύ δύσκολα επιτεύξιμο.
 
Ο Δελμούζος, έτσι, προτείνει έναν νέο προσανατολισμό για το μάθημα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας από το πρωτότυπο, καθώς και γενίκευση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γραμματείας από μετάφραση. Ως προς τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, προσανατόλισε το μάθημα σε «πρακτικούς», όπως τους χαρακτηρίζει, σκοπούς. Γράφει ο ίδιος για το μάθημα, έτσι όπως διδασκόταν στο Σχολείο του Βόλου: «Ο σκοπός [του μαθήματος] ήταν ανάλογος με τις ελάχιστες ώρες που διαθέταμε: Να πάρουν δηλαδή οι μαθήτριες κάποια ιδέα από τον πεζό λόγο των κλασικών, και κυρίως να ευκολυνθούν στην κατανόηση της Κ.[αινής]Δ.[ιαθήκης] και νεοελληνικών κειμένων σε αυστηρότερη καθαρεύουσα. Κι αυτό το προσπάθησα με τον ίδιο εμπειρικό και πραχτικό τρόπο που είχα διδάξει και την Κ.Δ.» Γενικά, καταβλήθηκε από τον Δελμούζο προσπάθεια να γίνεται σύνδεση στη δομή των διαφόρων μορφών της ελληνικής γλώσσας (δημοτική, καθαρεύουσα, ελληνιστική κοινή, αρχαία αττική) και συγκριτική κατανόηση των γλωσσικών φαινομένων και λειτουργιών.
 
Επιπλέον, ακόμη και στη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής από το πρωτότυπο, ο Δελμούζος τονίζει τη συμπληρωματική αξία της μετάφρασης στην κατανόηση και την αίσθηση του κειμένου. «Γιατί μετάφραση θα πη μετουσίωση και μετεμψύχωση που μονάχα ξεχωριστή δημιουργική ικανότητα μπορεί να την πετύχη. Και τέτοια ικανότητα, έστω και «δυνάμει» μετρημένοι αναγνώστες των κλασικών θα την έχουν, όσο και αν είναι μορφωμένοι». Στο σημείο αυτό ο Δελμούζος τονίζει τον καθοριστικό ρόλο του δασκάλου: «Φυσικά η διδασκαλία από μεταφράσεις θα είναι τόσο γονιμώτερη, όσο βαθύτερα ξέρει τους κλασικούς ο δάσκαλος. Γιατί έτσι εύκολα θα μπορή να καταφεύγει στο πρωτότυπο, να συγκρίνη, να διορθώνη, και να συμπληρώνη το μεταφραστή».

Σημαντική όμως είναι η γενικότερη προσέγγιση του αρχαίου κόσμου, η οποία γίνεται με όσο το δυνατό αντικειμενικό τρόπο, χωρίς κάποια διάθεση εξωραϊσμού, υπερβολικής απλούστευσης ή αυθαίρετης γενίκευσης της αξίας και της επίδρασής του στον σύγχρονο κόσμο. Από τη μια τονίζεται η διαχρονικότητα πολλών πλευρών και αξιών του, από την άλλη όμως προβάλλονται απόψεις του, οι οποίες είναι συνυφασμένες με τα συγκεκριμένα πολιτισμικά δεδομένα της εποχής και που δεν αφορούν τη σημερινή εποχή. Αξίες, θεσμοί, αντιλήψεις, κλπ. εξετάζονται με βάση τα συμφραζόμενα της εποχής τους, αντιμετωπίζονται κριτικά και κατόπιν, με σημείο εκκίνησης τη σύγχρονη εποχή, γίνεται προσπάθεια να αντληθούν πρότυπα σκέψης και δράσης από το παρελθόν. Αυτό που καθιστά τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας «κλασικά» και πανανθρώπινα είναι ακριβώς ο εντοπισμός των διαχρονικών αυτών στοιχείων, διότι εμπερικλείουν την ουσία της ανθρώπινης σκέψης και ψυχής, αποκρυσταλλωμένη σε μια μορφή υψηλής αισθητικής. Το παρελθόν λοιπόν δεν πρέπει να υιοθετείται άκριτα και σε όλες τις εκφάνσεις του. Η λάμψη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού πρέπει να φωτίζει και όχι να τυφλώνει.
 
Κάνοντας έναν απολογισμό του έργου του στο Παρθεναγωγείο του Βόλου, τέσσερις δεκαετίες μετά το απότομο και αναγκαστικό κλείσιμό του λόγω της αντίδρασης των συντηρητικών της εποχής, ο Δελμούζος αναφέρει: «ούτε ο Όμηρος και ο Σοφοκλής έμειναν για τα παιδιά μεγάλα μόνον ονόματα, ούτε και τα γλυπτά μονάχα σκαλισμένο μάρμαρο. Κάποια πνοή από τους μεγάλους άγγιξε την ψυχή τους, και ήταν μάλιστα και στιγμές, που στο έργο τους σα να ξαναζούσαν την ίδια τη ζωή τους».
 
Έγραφε ο Δελμούζος στον πρόλογο του βιβλίου του «Κρυφό Σκολειό» για τα κίνητρα της συγγραφής του βιβλίου: «Το βολιώτικο σχολείο, όσο και αν με τα λίγα δημοσιεύματα και το θόρυβο, που σήκωσαν το κλείσιμό του και οι σχετικές δίκες, είχε την επίδρασή του στην εκπαιδευτική μας γενικά κίνηση, δεν έχει εξαντλήσει τη δυναμικότητά του. Και αν πέρασαν σαράντα χρόνια από τότε, είναι και τώρα – και θάναι φοβούμαι για καιρό – χρήσιμο. Χρήσιμο όχι μόνον ως πνοή, αλλά και ως ιστορικό αντίκρισμα, και ως θετικότερη συνεισφορά, ακόμα και με τα λάθη του».
 
Πρέπει να υπογραμμίσουμε το ρήμα «φοβούμαι» (και όχι «ελπίζω») ότι το σχολείο και το παράδειγμά του θα είναι χρήσιμο για πολύ καιρό μετά. Ο Δελμούζος προβλέπει ότι οι γενικότερες κοινωνικές και εκπαιδευτικές συνθήκες για πολλά ακόμη χρόνια δεν θα έχουν ωριμάσει, ώστε η φιλοσοφία που διέκρινε τη λειτουργία του σχολείου και οι ειδικές διδακτικές πρακτικές του να αγκαλιάσουν το σύνολο της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Σήμερα, μισόν αιώνα μετά τη δημοσίευση του συγκεκριμένου βιβλίου και έναν ολόκληρο αιώνα από τη λειτουργία του Βολιώτικου σχολείου, το Παρθεναγωγείο εξακολουθεί πράγματι να παραμένει πρωτοποριακό στην εκπαιδευτική ιστορία του τόπου μας και η σκέψη του Δελμούζου ιδιαίτερα επίκαιρη. Το γεγονός αυτό λέει πολλά – τόσο για τον ίδιο, όσο (φοβούμαι) και για μας.

Διαβάστε περισσότερες «Ανα- γνώσεις» από τον Σπύρο Κιοσσέ εδώ
 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.