Τζενη Κατσαρη-Βαφειαδη, Ουσιαστικοποιωντας τη λειτουργια της μνημης ως οδοσημου προς το μελλον
«Η Συναγωγή» του κ. Μεσσίνα είναι πρωτίστως, κατά την άποψή μας, ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον αφήγημα μεταξύ ιστορίας, πολιτισμικής ιστορίας και λογοτεχνίας. Κι αυτό, γιατί ο κ. Μεσσίνας γράφει και με τη σκευή του επιστήμονα ιστορικού αρχιτέκτονα στις έξι αφηγήσεις του για τις Συναγωγές στην Ξάνθη, την Κομοτηνή, το Διδυμότειχο, τη Χαλκίδα, τη Βέροια και την Αίγινα, όταν καταγράφει την ιστορία των εβραϊκών κοινοτήτων που άνθισαν στις αντίστοιχες πόλεις, παρουσιάζοντας και την ερευνητική του κατά περίπτωση πορεία, τα «εργαλεία» του, τις σημειώσεις εργασίας του, εν παραλλήλω με τα συναισθήματά του, εντάσσοντας και τις αφηγήσεις των πληροφορητών του στο πλαίσιο της πολιτισμικής ιστορίας, και, συγχρόνως, αποπειράται να σκιαγραφήσει, συνθέτοντας με τους τρόπους της λογοτεχνίας, μυθιστορηματικά δηλαδή, την «πλαστή» αφήγηση-συνομιλία με τον αρχιτέκτονα της Συναγωγής της Ξάνθης που ανέλαβε την κατασκευή της το 1926 ή να ζωντανέψει την αμερικανίδα αρχαιολόγο Belle D. Mazur, που μελέτησε το ψηφιδωτό της Συναγωγής της Αίγινας και δημοσίευσε τη μελέτη της για τις αρχαίες Συναγωγές της Δήλου και της Αίγινας μαζί με μια ιστορική αναδρομή της παρουσίας των Εβραίων στην Ελλάδα το 1935, παραδίδοντάς μας το ημερολόγιό της, ημερολόγιο-κατασκευή του συγγραφέα για ένα νεαρό κορίτσι που «άλλαξε την ιστορία σιωπηλά».
Εν ολίγοις, με τον τρόπο που δουλεύει ο συγγραφέας μάς επιτρέπει να κατανοήσουμε με ποιον τρόπο η ιστορία μάς επιτρέπει να την κατανοήσουμε ή με άλλα λόγια να την κατανοήσουμε στο τετράγωνο.[1] Αφού ο Μεσσίνας προσκαλεί τον αναγνώστη να περάσει στην άλλη πλευρά του φράχτη του επιστημονικού του έργου για την καταγραφή και την ανάδειξη των συναγωγών του ελλαδικού χώρου[2] και να ανακαλύψει την αναζήτηση εν τω γίγνεσθαι, με τους ορισμούς, τους συνειρμούς της, τα κενά, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες, το παρασκήνιο εν ολίγοις του ίδιου του βιβλίου του. Η απόφασή του αυτή είναι λυτρωτική για την αλήθεια του τόσο ως ερευνητή όσο κυρίως ως αφηγητή της ιστορίας, αφού τη γραφή του φωτίζουν πλέον τα αποσιωπημένα συναισθήματα, οι αγώνες και η αγωνία του να ανακαλύψει σπέρματα του παρελθόντος της φυλής του σε πόλεις όπου οι άνθρωποί της είχαν ζήσει, να αναψηλαφίσει, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, σιωπές και ψιθύρους ερειπίων ξεχασμένων στον χρόνο, να λυπηθεί για τους τρόπους που αντιμετωπίζεται η πολιτισμική κληρονομιά των ανθρώπων όταν αυτοί «έχουν φτερουγίσει» από τον τόπο τους, όπως οι Εβραίοι των ομόλογων κοινοτήτων στην Ελλάδα με το Ολοκαύτωμα, να ανασύρει με τον προσωπικό του μόχθο από το σκοτάδι της ιστορίας στο φως τις ιστορίες ρωμανιωτών και σεφαρδιτών Εβραίων που έζησαν στη χώρα μας, προσδένοντάς τους ξανά στο παρόν μας, δωρίζοντάς τους τόπο και χρόνο.
Ο Μεσσίνας προσκαλεί τον αναγνώστη να περάσει στην άλλη πλευρά του φράχτη του επιστημονικού του έργου για την καταγραφή και την ανάδειξη των συναγωγών του ελλαδικού χώρου και να ανακαλύψει την αναζήτηση εν τω γίγνεσθαι, με τους ορισμούς, τους συνειρμούς της, τα κενά, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες, το παρασκήνιο εν ολίγοις του ίδιου του βιβλίου του. Η απόφασή του αυτή είναι λυτρωτική για την αλήθεια του τόσο ως ερευνητή όσο κυρίως ως αφηγητή της ιστορίας, αφού τη γραφή του φωτίζουν πλέον τα αποσιωπημένα συναισθήματα, οι αγώνες και η αγωνία του
«Η Συναγωγή» του Ηλία Μεσσίνα έχει επίσης ρητή, αρχιτεκτονική σχεδόν, δομή, αφού κάθε ένα από τα έξι κεφάλαια που αφιερώνονται στις Συναγωγές Ξάνθης, Κομοτηνής, Διδυμοτείχου, Χαλκίδας, Βέροιας και Αίγινας, αρχίζει με μια αφιέρωση σε ζώντες υποστηρικτές του έργου του, όπως ο Νίκος Βατόπουλος ή ζώντες εν τη μνήμη, όπως η γιαγιά του Eυτυχία Φόρνη Νεγρίν ή η αρχαιολόγος Βelle D. Mazur, η οποία και ακολουθείται από ένα δικό του σκίτσο της Συναγωγής στην οποία αναφέρεται το αφήγημα.
Η πιο σημαντική προσφορά της «Συναγωγής»του Η. Μεσσίνα κατά την προσωπική μου ανάγνωση είναι ότι με το σύμμεικτο αυτό υφολογικά αφήγημα μεταξύ ιστορίας, πολιτισμικής ιστορίας και λογοτεχνίας, ο συγγραφέας καταφέρνει όντως να συμβάλει, όπως εύχεται στον πρόλογό του, «στην προώθηση και εμβάθυνση της εκπαίδευσης, της μνήμης και της έρευνας για το Ολοκαύτωμα»[3] με τους τρόπους πλέον της δημόσιας ιστορίας. Σκιαγραφώντας, φτιάχνοντας με λέξεις, ζωντανούς ήρωες, περιγράφοντας καθημερινούς ανθρώπους, περπατώντας στα μονοπάτια της κοινής μας ιστορίας, στις αρχαίες και τις πρωτοχριστιανικές κοινότητες, στα βήματα του Αποστόλου Παύλου στις συναγωγές, οδηγώντας μας στον άγνωστό μας, ή παρανοημένο, ιουδαϊκό πολιτισμό με έξοχο τρόπο, κυριολεκτικά εισάγοντάς μας και εξηγώντας μας οικεία αλλά μη αφομοιωμένα ιστορικά δεδομένα, όπως ο Ιερός Ναός του Σολομώντα, οι συναγωγές και η ιερότητά τους, η μισνά, η μενορά, η επτάφωτη λυχνία, τα σέφερ τορά, η ιερότητα του Σαββάτου, όλα όσα ακούμε αλλά επί της ουσίας μας διαφεύγουν.
Φωτίζοντας την ιστορία των τόπων μας αλλά και τις ζωές μας με το φως τους, ουσιαστικοποιώντας τη λειτουργία της μνήμης ως οδόσημου προς το μέλλον.
*Η Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη είναι φιλόλογος και επιμελήτρια εκδόσεων. Το κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Ηλία Μεσσίνα, «Η Συναγωγή και άλλες ιστορίες» (εκδ. Ινφογνώμων, Αθήνα 2022), που διοργανώθηκε από τη Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτισμού, Παιδείας, Αθλητισμού Δήμου Κομοτηνής, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής στο πλαίσιο των δράσεών της με την ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», τις εκδόσεις Ινφογνώμων, το βιβλιοπωλείο Εκλογή και τον «Παρατηρητή της Θράκης», την Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2022, στο Τσανάκλειο Μέγαρο, στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής.
Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.
[1] Ivan Jablonka, «H ιστορία είναι μία χρήσιμη λογοτεχνία, Μανιφέστο στις κοινωνικές επιστήμες», Ρίκα Μπενβενίστε (μτφρ.), Άννα Μαραγκάκη (επιμ.), εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2017, σ. 333.
[2] Ηλίας Μεσσίνας, «Οι συναγωγές στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική τους και η σχέση τους με τον ιστό της πόλης και την εβραϊκή συνοικία: συγκριτική μελέτη της ιστορίας και αρχιτεκτονικής των συναγωγών της Βορείου Ελλάδος, η θέση τους στην εβραϊκή συνοικία και η παρουσία τους στον πολεοδομικό ιστό από τον 15ο στον 20ό αιώνα», Διδακτορική Διατριβή, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ), Αθήνα 1998.
[3] Ηλίας Μεσσίνας, «Η Συναγωγή και άλλες ιστορίες», Εκδόσεις Ινφογνώμων, Αθήνα 2022, σ. 17.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
