Το «Μουσειο» ως χωρος βιωματικης διαδρασης και λογοτεχνικης μεταπλασης

Με ομιλητές τους κ. Άρη Ασσαριωτάκη, Ζωή Γαβριηλίδου, Κική Χριστοδούλου

Ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων η σχέση λογοτεχνίας και τεχνών υπήρξε αντικείμενο σχολιασμού. Έχοντας κατά νου τη ρήση του Σιμωνίδη του Κείου «Την μεν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν, την δε ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν» (Η ζωγραφική είναι ποίηση που σωπαίνει και η ποίηση είναι ζωγραφική που μιλάει), μπορεί να γίνει αμέσως αντιληπτό το πλαίσιο της συνεργασίας των Σπύρου Κιοσσέ, Μέλους ΕΔΙΠ του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ, και της Νάγιας Δαλακούρα, αρχαιολόγου-μουσειολόγου του ΥΠΠΟ, καθώς και η πρωτοτυπία του εγχειρήματός τους. Συνδύασαν από τη μία ο ένας την αγάπη του για τη δημιουργική γραφή και τον «λόγο» και η άλλη το πάθος της για τις τέχνες, τα μουσεία και την πολιτιστική κληρονομιά και γεννήθηκε το εγχειρίδιο με τίτλο «Μετα-γράφοντας την τέχνη: Μουσεία, πινακοθήκες και χώροι πολιτισμικής κληρονομιάς ως τόποι δημιουργικής γραφής», το οποίο κυκλοφόρησε το 2021 από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Το εγχειρίδιο αυτό, που δεν απευθύνεται μόνο σε εν ενεργεία και εν δυνάμει εκπαιδευτικούς αλλά και σε γονείς και επισκέπτες μουσείων που επιδιώκουν να καλλιεργήσουν μια αμφίδρομη και διαλεκτική σχέση με τους χώρους της πολιτιστικής κληρονομιάς, παρουσιάστηκε το απόγευμα της Παρασκευής 5 Νοεμβρίου στον φιλόξενο και ζεστό χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κομοτηνής. Διοργανωτές της εκδήλωσης ήταν η βιβλιοθήκη της πόλης, στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιούνται με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή εν δράσει», οι εκδόσεις Κλειδάριθμος, το Δημοκρίτειο Βιβλιοχαρτοπωλείο και το Εργαστήριο Γλωσσολογίας «+ΜόρΦωΣη».

Την έναρξη της παρουσίασης κήρυξε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μαρωνείας και Κομοτηνής κ. Παντελεήμων, ο οποίος αρχικά συνεχάρη τους δύο επιστήμονες για τη νέα αυτή έκδοση, που οσμίζεται εντός των σελίδων της και τον τόπο μας, ενώ δεν παρέλειψε να σχολιάσει το ακάματο και το ανήσυχο του χαρακτήρα τους. Χαιρετισμό απηύθυνε ακόμη και ο Αντιδήμαρχος για τα τμήματα παιδείας, πληροφορικής και διαφάνειας του Δήμου Κομοτηνής κ. Ιωάννης Κυριαζής, ο οποίος, εκτός του ότι συνεχάρη τους συγγραφείς, μετέφερε τη χαρά του για τις ποικίλες δράσεις που πραγματοποιούνται στον εμβληματικό χώρο της Τσανακλείου και διαπίστωσε παράλληλα την αλλαγή που έχει συντελεστεί στον χαρακτήρα της βιβλιοθήκης
–και χάρη στα άξια στελέχη της– διότι, εκτός από δανειστικό χώρο, παράγει και πολιτισμό.  

Μετά τους χαιρετισμούς, τον λόγο έλαβαν οι κύριοι ομιλητές της εκδήλωσης, ήτοι οι κ. Άρης Ασσαριωτάκης, Εικαστικός και Πρόεδρος του Συλλόγου Καλλιτεχνών Ν. Ροδόπης «Ο Αθηνίων», ο οποίος, από την πλευρά του δημιουργού, σκιαγράφησε τη δημιουργική διαδικασία παραγωγής ενός εικαστικού έργου, ενώ τόνισε ιδιαίτερα και τη σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και εικαστικότητας. Η κ. Ζωή Γαβριηλίδου, Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας του ΔΠΘ, απέδειξε, μεταξύ άλλων, με την εισήγησή της την πρακτικότητα του εγχειριδίου, χάρη στο οποίο δύναται να ενδυναμωθεί η σχέση μουσείου-επισκέπτη. Στη συνέχεια, η κ. Κική Χριστοδούλου, Ιστορικός Τέχνης και Μουσειολόγος κατατόπισε το κοινό ως προς τους όρους Μουσείο, Μουσειογραφία, κ.ά., τους στόχους και τους σκοπούς τους, αναδεικνύοντας παράλληλα την εντοπιότητα των παραδειγμάτων που φιλοξενούνται στην έκδοση.

Φυσικά δεν θα μπορούσαν οι συγγραφείς να απουσιάζουν από τη «συζήτηση». Ο κ. Κιοσσές, με το πέρας των εισηγήσεων, ευχαρίστησε θερμά όλους όσοι συνέδραμαν για να γίνει πραγματικότητα αυτή η έκδοση, ενώ μοιράστηκε και τη χαρά του για τη συνεργασία του με την κ. Δαλακούρα. Η ίδια, από την πλευρά της, εξιστόρησε την πορεία της συνεργασίας τους, την έναρξής της το 2019, την επιθυμία της να αξιοποιήσουν την Παπαδριέλλειο Δημοτική Πινακοθήκη και τις αγωνίες που μοιράστηκαν, με βασικό τους στόχο οι «επισκέψεις σε χώρους πολιτιστικής κληρονομιάς να αποτελέσουν πέρα από ευκαιρία ψυχαγωγίας αφορμή και κίνητρο δημιουργικής επικοινωνίας και συνδιαλλαγής του επισκέπτη με τον υλικό και άυλο πολιτισμό».

Άρης Ασσαριωτάκης, «Η λογοτεχνία και τα εικαστικά είναι δύο συγκοινωνούντα δοχεία, το ένα δανείζεται και δανείζει προς το άλλο»

«Μελετώντας αυτό το βιβλίο, μου δόθηκε η ευκαιρία να ανακαλύψω πολλά από τα πράγματα που είναι στην καθημερινότητά μου, στο εργαστήριό μου, και βέβαια να ταυτιστώ σε πολλά του σημεία. Συνειδητοποίησα για μια ακόμη φορά πως η λογοτεχνία και τα εικαστικά είναι δύο συγκοινωνούντα δοχεία, το ένα δανείζεται και δανείζει προς το άλλο. Όμως, παρόλο που υπάρχει αυτός ο αλληλοδανεισμός, καταφέρνουν ταυτόχρονα να διατηρούν τη “λάμψη” τους και την αυτονομία τους. Για παράδειγμα από ένα καλό εικαστικό έργο μπορούμε θαυμάσια παρατηρώντας το να ανακαλύψουμε έννοιες, περιεχόμενο, ικανό να πραγματώσει δημιουργική γραφή. […]

Συνηθίζω να προτρέπω τους μαθητές μου να φαντάζονται ένα νόμισμα με δύο όψεις, αν πούμε ότι η μία αποτυπώνει τα εικαστικά και η άλλη τη λογοτεχνία, τότε το βιβλίο αυτό του Σπύρου Κιοσσέ και της Νάγιας Δαλακούρα είναι αυτό ακριβώς. Είναι δύο όψεις ξεχωριστές, που συνυπάρχουν και τιμούν παράλληλα τη σχέση λογοτεχνίας και εικαστικών. […] Είναι ένα βιβλίο εύστοχο και μοναδικό καθώς δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο».

Εκτός όμως από τις δύο αυτές όψεις που υπηρετεί η έκδοση, ο κ. Ασσαριωτάκης άνοιξε και ένα παράθυρο στον κόσμο των εικαστικών, κατά την ώρα της δημιουργίας, σχολιάζοντας την άποψη πως: «Οι εικαστικοί όταν είναι στα εργαστήριά τους είναι μόνοι τους. Μέγα λάθος. Έχουν συντροφιά μια τεράστια τράπεζα πληροφοριών που τους συνοδεύει και τους στηρίζει. Είναι τα συναισθήματά τους, η εμπειρία τους, οι σκέψεις τους, οι μύχιες επιθυμίες τους, η ιδεολογίας τους, μια σειρά πραγμάτων που του υπαγορεύουν το ασυνείδητο και το συνειδητό του για να παραχθεί το αποτέλεσμα».

Ζωή Γαβριηλίδου, «Το βιβλίο αυτό μας δίνει μια εναλλακτική προσέγγιση του μουσείου ως χώρου ψυχαγωγίας και δημιουργικής ενασχόλησης»

«Μουσειακό είδος! Μια έκφραση με αρνητικές συνδηλώσεις, παρόμοια του μυρίζει ναφθαλίνη. Υποδηλώνει τη στερεοτυπική αντίληψη που επικρατεί για τα μουσεία ως χώρους συνήθως καθόλου ελκυστικούς ή λειτουργικούς που συνδέονται στενά με το παρελθόν και διασώζουν παλαιά είδη. Το βιβλίο “Μεταγράφοντας την τέχνη” έρχεται να σπάσει αυτά τα στερεότυπα και να μας δείξει πόσο δημιουργική μπορεί να είναι μια επίσκεψη σε ένα μουσείο και παράλληλα πόσο εκπαιδευτική. Μας δίνει μια εναλλακτική προσέγγιση του μουσείου ως χώρου ψυχαγωγίας και δημιουργικής ενασχόλησης, αλλά και το κλειδί τού πώς να μάθουμε στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικους, να “διαβάζουν” τα εκθέματα, να ακούν τις ιστορίες που έχουν να μας αφηγηθούν και κατόπιν να τις αναπλάθουν δημιουργικά μέσα από μια βιωματική διαδικασία.

«Το βιβλίο “Μεταγράφοντας την τέχνη” έρχεται να σπάσει τα στερεότυπα και να μας δείξει πόσο δημιουργική μπορεί να είναι μια επίσκεψη σε ένα μουσείο και παράλληλα πόσο εκπαιδευτική. Μας δίνει μια εναλλακτική προσέγγιση του μουσείου ως χώρου ψυχαγωγίας και δημιουργικής ενασχόλησης, αλλά και το κλειδί τού πώς να μάθουμε στα παιδιά, αλλά και στους ενήλικους, να “διαβάζουν” τα εκθέματα, να ακούν τις ιστορίες που έχουν να μας αφηγηθούν και κατόπιν να τις αναπλάθουν δημιουργικά μέσα από μια βιωματική διαδικασία»

Μας δείχνει τα βήματα του πώς να τα βοηθήσουμε να προσεγγίσουν τα εκθέματα, να γίνουν κριτικοί “αναγνώστες” των εκθεμάτων και πώς να δομούν διαφορετικές ερμηνείες  τους. Έτσι, μας βοηθά να δούμε τα μουσεία ως πολυλειτουργικούς χώρους, όπου οι μαθητές βιώνουν έντονα συναισθήματα, συζητούν, διεπιδρούν, διασκεδάζουν, ψυχαγωγούνται, μαθαίνουν και έρχονται σε επαφή με την πολιτισμική κληρονομιά. Μας προτείνει να παντρέψουμε τις εικόνες και τα εκθέματα με τις λέξεις, για την ακρίβεια να χρησιμοποιήσουμε δημιουργικά το πρωτογενές υλικό, τις λέξεις με αφορμή τα αντικείμενα που υπάρχουν σε ένα βιβλίο. […]

Παράλληλα αυτό το βιβλίο ενδυναμώνει τη σχέση μουσείου-επισκέπτη και μας δείχνει πώς να αξιοποιήσουμε το μουσείο για να οικοδομήσουμε γνώση μέσω της αλληλεπίδρασης με το πλαίσιο και πώς να παρακάμψουμε τη μονόδρομη, γραμμική κίνηση μηνυμάτων από τον πομπό στον δέκτη και να στραφούμε σε μια εποικοδομητική, επικοινωνιακή, δημιουργική αμφίδρομη εμπειρία».

Κική Χριστοδούλου, «Τα παραδείγματα που προτείνονται στο βιβλίο βρίσκονται στον τόπο μας, είναι άμεσα και εύκολα διαθέσιμα»

«Ένα μουσείο για να εκπληρώσει τους εξ ορισμού στόχους του: εκπαίδευση, μελέτη, ψυχαγωγία, υλοποιεί στους χώρους του εκπαιδευτικά προγράμματα. Σε αυτά οι συμμετέχοντες καλούνται με βιωματικό τρόπο να εξοικειωθούν με το μουσείο, να ερευνήσουν τα χαρακτηριστικά των εκθεμάτων, να γνωρίσουν τα υλικά και τις τεχνικές δημιουργίας μιας τέχνης, να συγκρίνουν πληροφορίες και στοιχεία πολιτισμών και εποχών και να αναπτύξουν τις δημιουργικές τους ικανότητες. Άρα τα μουσεία διαθέτουν αντικείμενα που διηγούνται την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, η μουσειογραφική προσέγγιση προσφέρει οπτικές αφηγήσεις και τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν ένα μέσο μετάδοσης γνώσης. Ως φυσική απόρροια η κ. Δαλακούρα και ο κ. Κιοσσές βλέπουν στο υλικό αυτό ένα πολύ πρόσφορο έδαφος για δημιουργική γραφή και μας προτείνουν έναν πρωτότυπο και βιωματικό τρόπο για να υλοποιηθούν οι στόχοι και των μουσείων και της εκπαίδευσης.

«Εάν δεν έχουμε πιστεί ακόμη για τη σύνδεση του μουσείου και της δημιουργικής γραφής, τα παραδείγματα που προτείνονται στο κεφάλαιο της πρακτικής εφαρμογής την καθιστούν ξεκάθαρη και μάλιστα να υπογραμμίσουμε πως τα παραδείγματα αυτά βρίσκονται στον τόπο μας, που σημαίνει πως μας είναι άμεσα και εύκολα διαθέσιμα»

Εάν δεν έχουμε πειστεί ακόμη για τη σύνδεση του μουσείου και της δημιουργικής γραφής, τα παραδείγματα που προτείνονται στο κεφάλαιο της πρακτικής εφαρμογής την καθιστούν ξεκάθαρη και μάλιστα να υπογραμμίσουμε πως τα παραδείγματα αυτά βρίσκονται στον τόπο μας, που σημαίνει πως μας είναι άμεσα και εύκολα διαθέσιμα».  

Οι παρουσίες…

Η Κομοτηνή, κατ’ εξοχήν πόλη που αγαπά το βιβλίο, και δη το καλό, απέδειξε πως τις έλειψαν αυτές οι εκδηλώσεις παρουσίασης και δήλωσε για ακόμη μια φορά το «παρών». Να σημειωθεί δε πως παρά τον αρκετό κόσμο, τηρήθηκαν κάθε λεπτό τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας από τον COVID-19. Στην εκδήλωση αυτή λοιπόν παρέστησαν ο Δήμαρχος Κομοτηνής κ. Γιάννης Γκαράνης, η πρόεδρος της ΔΚΕΠΠΑΚ κ. Νατάσα Λιβεριάδου, η πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Κλεοπάτρα Στογιαννίδου, η πρόεδρος της Επιτροπής για τα Εκατόχρονα κ. Σοφία Μενεσελίδου, το μέλος ΕΔΙΠ του ΤΙΕ/ΔΠΘ κ. Θανάσης Β. Κούγκουλος, ο Καθηγητής του ΤΕΦ/ΔΠΘ Γεώργιος Τσομής, οι συγγραφείς κ. Ρένα Σαμαρά-Μάινα και Χρήστος Χαρτοματσίδης, η δημοσιογράφος Μελαχροινή Μαρτίδου, η νομικός Έλπη Μπλεκάτση, ο Γιώργος Παπαλεξάνδρου, η Θεανώ Πασχάλη, η Ελένη Βαγγαία και πολλοί πολλοί άλλοι συνεργάτες, φίλοι και «συνταξιδιώτες» στη συγγραφική πορεία των δύο Κομοτηναίων.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.