«Το ακυρο αυριο» μεσα απο ενα διαρκες αριστοτεχνικο αφηγηματικο περασμα απο τη συγχρονια στη διαχρονια φερνει την ελληνικη κοινωνια αντιμετωπη με τις συνεπειες των ταπεινων της ενστικτων»
Στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας έχουμε μια ιδιαίτερη αγάπη στη μελέτη του Διαφωτισμού. Έτσι καθώς πλοηγούμουν τις προάλλες στην Encyclopedie, στο λήμμα Patrie της Εγκυκλοπαίδειας διάβασα μεταξύ άλλων το εξής: «Πατρίδα δεν σημαίνει τον τόπο στον οποίο γεννηθήκαμε, όπως νομίζει μια αγοραία αντίληψη, αλλά σημαίνει ένα ελεύθερο κράτος (etat libre) του οποίου είμαστε μέλη και του οποίου οι νόμοι προστατεύουν τις ελευθερίες μας και την ευτυχία μας».
Πολύ θα ήθελα αυτός ο ορισμός της λέξης πατρίδα να είναι ο επικρατέστερος. Ο Κοσμάς Χαρπαντίδης όμως, στο μυθιστόρημά του «Το άκυρο αύριο» μας προσγειώνει απότομα. Μέσα από τον ήρωά του Πρόδρομο Αρσλάνογλου ή Αρλάν αγά με το φοβερό προσωνύμιο Καπετάν Θάνατος διαχειρίζεται λογοτεχνικά με παρρησία ένα επίκαιρο θέμα, τον πατριωτισμό, σε μια συγκεκριμένη συγχρονία που τα ταμπλόιντ μιλούν για βάρος του προσφυγικού, κύμα ή βόμβα ή εισβολή προσφύγων, (οι μεταφορές δεν είναι ποτέ αθώες), και τη στιγμή που φράχτες στήνονται, μάλιστα όχι μακριά από εδώ, ή μέχρι πρότινος γινόταν εθνοκαθάρσεις στο όνομα της εθνικής ομοιογένειας.
Μας το δηλώνει εύγλωττα ο συγγραφέας: «Ο Πατριωτισμός παραμένει μια έννοια λάστιχο, επανέρχεται κάθε τόσο επίκαιρος και τον επικαλούνται και τα δύο άκρα, με διαφορετικό τρόπο». Ο Χαρπαντίδης μας μιλά για έναν πατριωτισμό που ξεγλιστρά προς την πατριδοκαπηλία και τον εθνικισμό. Έναν πατριωτισμό που καλεί τα δρώντα υποκείμενα να θυσιάσουν τη ζωή τους για μια «φαντασιακή κοινότητα» όπως το έθνος ή φυλή. Έναν πατριωτισμό που μεταλλάσσεται στη διαχρονία, μα κατά βάθος παραμένει ίδιος. Και εκφάνσεις του αποτελούν τόσο ο Αρσλάνογλου, αρχηγός μιας εθνικιστικής αντάρτικης ομάδας, που αρχικά πολεμά εναντίον των Γερμανών και των Βουλγάρων στα βορειοελλαδικά σύνορα, αλλά μετά κατά των κομμουνιστών και καμαρώνει φωτογραφιζόμενος με τα κεφάλια των εαμιτών, όσο και, στη σύγχρονη εποχή, οι επίγονοί του, η ακροδεξιά οργάνωση Σπαρτιατική Λάβρυς» με απόψεις για την καθαρότητα και την προστασία της ελληνικής φυλής, οι οποίοι διατρέχουν τα περάσματα ανακαλύπτοντας λαθρομετανάστες, ενώ συχνά υποβοηθούν το έργο της αστυνομίας.
Και οι δυο περιπτώσεις χρησιμοποιούν θεοποιημένα σύμβολα, που σχετίζονται με τον τόπο-χώρο, τη γλώσσα, το αίμα! Είναι απολύτως φυσικό, το δηλώνει και ο συγγραφέας «Όταν ο ορίζοντας δεν διευρύνεται, ο πρόγονος θεοποιείται». Διαβάζω:
«Ένα λάθος της Ξένιας ήταν ότι υποτίμησε τις προσλαμβάνουσες του Σίμου –από μια κοινωνία κλειστή, ιδιαίτερα δεμένη με τους προγόνους–, που ήταν τόσο διαφορετικές από τις δικές της. Γιατί, όταν ο ορίζοντας δεν διευρύνεται, ο πρόγονος θεοποιείται. Όσο κι αν στράγγιζε τον εαυτό του, το μόνο που είχε να της προσφέρει ήταν το γυμνασμένο σώμα του και το άδειο παρελθόν του, χωρίς νέα ερεθίσματα, με επίκεντρο τις παραδόσεις της κοινότητάς του. Και βεβαίως, σαν γνήσιος Ρωμιός, υπερασπιζόταν την φύτρα του σαν κάτι το ιερό. Για την οικογένεια αυτή συγκρουόταν με την Ξένια σχεδόν καθημερινά.» (σελ.37).
Έτσι ακριβώς η Λάβρυς με μέλη στενόμυαλα που δεν έφυγαν σχεδόν ποτέ από το στενό περιβάλλον της Μικρόπολης, με προθυμία θεοποιεί, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τον Αρσλάνογλου, τον ανάγει σε σύμβολο, αποσιωπά τη βαρβαρότητά του και αναδεικνύει μέσα από έναν παραμορφωτικό καθρέφτη την υποτιθέμενη προσφορά του στη διατήρηση της καθαρότητας του έθνους στην περιοχή. Τι ειρωνεία όμως! Ο ίδιος ο Αρσλάνογλου, που τόσο περηφανευόταν για την ατόφια καταγωγή του, προσβάλλεται από το αυτοάνοσο σύνδρομο Αδαμαντιάδη-Μπεχτσέ, το οποίο προσβάλει άτομα προσφυγικής καταγωγής και οφείλεται σε μίξεις γενετικού υλικού διαφορετικών φύλων.
Ενδιαφέρον θα είχε να σχολιάσουμε ακόμη τη μαεστρία με την οποία χτίζει λογοτεχνικά ο Χαρπαντίδης το προφίλ των ανθρώπων αυτών. Αμόρφωτοι και ακαλλιέργητοι, ανορθολογιστές και δεισιδαίμονες, στενόμυαλοι, και βίαιοι. Δεν αντέχουν την αυθυπαρξία, κρύβονται στην αγέλη. Η δύναμή τους είναι η αγέλη, όπως οι λύκοι. Και όταν μείνουν μόνοι είναι μια ασήμαντη μονάδα απογυμνωμένη από κάθε ισχύ.
«Χωρίς την οργάνωση η ζωή του Σίμου έχανε το νόημά της. Απογυμνωμένος. Με την οργάνωση αισθανόταν καλυμμένος, σαν να είχε οικογένεια, σαν να είχε αποκτήσει πάλι πατέρα, που τον κηδεμόνευε και ασκούσε έλεγχο στις πράξεις του. Αυτό τον στένευε λιγάκι, αλλά του έδινε τη σιγουριά της αγέλης. Και χωρίς αγέλη τον καταπλάκωνε μια μοναξιά θεόρατη σαν βουνό. Στην οργάνωση ερμήνευαν την απομάκρυνσή του σαν επιρροή της Ξένιας, που τη θεωρούσαν γεννημένη αριστερή.»(σελ.211).
Οι πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος τοποθετούνται σε ένα σκηνικό μισαλλόδοξο: πρόκειται για το τοπίο μιας μικρής επαρχιακής πόλης, νοσηρό και παρακμιακό! Είναι η βόρεια μεθοριακή γραμμή, τόσο οικεία σε μένα, η Μικρόπολη Δράμας, εκεί στο οροπέδιο, με τον στενόμυαλο εθνικισμό της, την οπισθοδρομικότητά της και τη διαφθορά της. Ο αναγνώστης παρακολουθεί με αμείωτο ενδιαφέρον την κατίσχυση των πιο αντιδραστικών πρακτικών, στο προβάδισμα ενός γκρίζου θυμικού έναντι της πολυπρισματικής λογικής, στην πρωτοκαθεδρία του μηχανισμού της άλογης βίας, όπως αυτή που οδήγησε στη σφαγή ‘ελασιτών’ από τον Αρλάνογλου, ή στον εμπρησμό του ξενοδοχείου «το Κουρδιστό Αρκούδι» και τον ξυλοδαρμό της αφηγήτριας, της φίλης της και της μητέρας της από την Σπαρτιατική Λάβρυ.
Για κάποιο λόγο διαβάζοντάς το βιβλίο μου ήρθε στο νου το «Άσπρο, μπλε, μαύρο» του Καρίμ Αμελάλ και νομίζω θα είχε νόημα μια παράλληλη ανάγνωση των δύο βιβλίων στο μέλλον. Μέσα από δύο διαφορετικές σκοπιές τα δύο βιβλία μου άφησαν την ίδια επίγευση.
Ένα τελευταίο ζήτημα που θα ήθελα να θίξω είναι το δίπολο μνήμη-λήθη, ή η χρήση αλλιώς της επιλεκτικής μνήμης που οδηγεί στην αποσιώπηση. Φαίνεται βασική έγνοια του Χαρπαντίδη στο βιβλίο και απαντά σε πολλά του χωρία. Μνήμη που είναι άλλοτε καθηλωτική και δεν επιτρέπει τη λύτρωση: «Ζούμε σε μια κοινωνία που δεν μπορούσε να εκτιναχθεί προς τα εμπρός γιατί πάλευε με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Οι λαβωματιές ήταν ακόμη ανοικτές και κανείς δεν έπαιρνε το ρίσκο να τις κλείσει.»
Μνήμη που απαλείφει επιλεκτικά τα γεγονότα και αποσιωπά:
«Μια 21η Απριλίου ο βουλγαρικός στρατός θα εισέλθει πρώτα στη Δράμα και μετέπειτα στην Καβάλα, θα καταργήσει ελληνικές μητροπόλεις, σχολεία, κλινικές, επιχειρήσεις, ακόμη και τις πινακίδες στα καταστήματα. Στην αιματηρή εξέγερση της 28ης Σεπτεμβρίου 1941 στο Δοξάτο, οι Βούλγαροι θα απαντήσουν με 2.142 νεκρούς, ταχύ εποικισμό και αποστολή των ελληνικών κλάσεων σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία, δημεύσεις των ελληνικών ιδιοκτησιών και εκδίωξη του ελληνικού πληθυσμού.
Ακολούθησε μια πολύ σκληρή και αιματοβαμμένη κατοχή, που ατυχώς για τους Έλληνες κανείς δεν την αξιολόγησε ως την πιο άγρια και βάρβαρη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Αναρωτιέμαι γιατί. Πώς επιβλήθηκε αυτή η αποσιώπηση; Μήπως συνέβαλε σε αυτήν και η ελληνική αριστερά που εξιλέωσε τους κατακτητές, επειδή από τη μια μέρα στην άλλη άλλαξαν στρατόπεδο και από φασίστες έγιναν κομμουνιστές; Τόσες βίαιες ανατροπές και, χαμένο μέσα σ’ αυτές, το πρόσωπο του πατέρα μου περίμενε τη δικαίωσή του.»(σελ.157)
Φαίνεται πάντως μέσα από τη χρήση μέσα στο κείμενο του ζεύγους μνήμης-λήθης και επιλογών ότι ο Χαρπαντίδης στηλιτεύει την κατά τον Φ. Ηλιού «ιδεολογική χρήση της ιστορίας» και προσπαθεί να προσεγγίσει το γεγονός του εμφύλιου διχασμού νηφάλια, χωρίς στράτευση αλλά δίνοντας σαφές ιδεολογικό στίγμα.
Σε σχέση με τη μνήμη, μου έρχεται στο νου μια φράση από το βιβλίο του Ευ. Αυδίκου «Οι τελευταίες πεντάρες». «Οι μνήμες είναι σαν το παζλ. Η τελική εικόνα που προκύπτει από την ολοκλήρωση του παζλ εξαρτιέται από τα κομμάτια που επιλέγονται».
Εν κατακλείδι, «Το άκυρο αύριο» πάντως μέσα από ένα διαρκές αριστοτεχνικό αφηγηματικό πέρασμα από τη συγχρονία στη διαχρονία φέρνει την ελληνική κοινωνία αντιμέτωπη με τις συνέπειες των ταπεινών της ενστίκτων και μας προτρέπει να διαβάσουμε τα προειδοποιητικά σημάδια μιας καταστροφής.
Ας είναι καλοτάξιδο το βιβλίο!
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
