Τα αντάρτικα γραμματόσημα του Έβρου (1945)

Η αποχώρηση των δυνάμεων των κατακτητών από την Ελλάδα το φθινόπωρο του 1944, σε συνδυασμό με τη σταδιακή κατάληψη της εξουσίας από τοπικές ομάδων ανταρτών, προκάλεσε την έκδοση των κατά τόπους γνωστών αντάρτικων γραμματοσήμων. Για τα γραμματόσημα αυτά έχει δημοσιευθεί προ ετών λεπτομερής αναφορά και αναλυτικός σχολιασμός ως προς την προέλευση των εκδόσεων, τη σκοπιμότητά τους, τη νομιμότητα κτλ. Το σημερινό σημείωμα αναφέρεται αποκλειστικά στην έκδοση του Έβρου, βασισμένο σε ανεξερεύνητο υλικό, το οποίο ήλθε στο φως από το Φιλοτελικό και Ταχυδρομικό Μουσείο.

Αποτελείται από τμήμα της προσωπικής αλληλογραφίας του Παναγιώτη Τσιτιρίδη, δύο υπηρεσιακά έγγραφα και αρκετά γραμματόσημα όλων των κλάσεων, μερικές μόλις ημέρες αφότου είχαν τεθεί σε κυκλοφορία.

Η ροή των γεγονότων

Στις 16 Ιανουαρίου 1945, η πολιτική ηγεσία των ανταρτών διέταξε να επισημανθούν 43.000 γραμματόσημα από το απόθεμα τουΤαμείου της Αλεξανδρούπολης με ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΒΡΟΥ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ΛΕΒΑ 52. Μετά την αποχώρηση των βουλγαρικών και γερμανικών δυνάμεων, στην πρωτεύουσα του νομού πιθανολογείται ότι είχε μεταφερθεί το απόθεμα τωνΤοπίων Γ ́ (500, 1000, 2000 Δ.) και Τοπίων Δ ́(5000, 15000, 25000 Δ.), τα οποία βρίσκονταν τότε στο ταχυδρομικό γραφείο του Διδυμοτείχου, το μοναδικό σε λειτουργία γραφείο του Έβρου κατά την περίοδο της Κατοχής. Τα Τοπία Ε ́ (500.000, 2.000.000, 5.000.000 Δ) δεν είχαν φθάσει ποτέ στον Έβρο, διότι όταν κυκλοφόρησαν στην Αθήνα, ολόκληρη η Θράκη ήταν ήδη υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ, οι γερμανικές δυνάμεις αποχωρούσαν προς βορρά και η επικοινωνία της Αθήνας με τη Βόρεια Ελλάδα ήταν πρακτικά ανύπαρκτη.

Πράγματι, τα γραμματόσημα επισημάνθηκαν σύμφωνα με τη διαταγή και στις 22 Ιανουαρίου κυκλοφόρησαν από τα γραφεία Αλεξανδρούπολης, Διδυμοτείχου, Σουφλίου, Ορεστιάδας και Φερών.

Λίγες ημέρες αργότερα, ο Παναγιώτης Τσιτιρίδης άρχισε να στέλνει επιστολές με τα γραμματόσημα του Έβρου προς διάφορες διευθύνσεις. Δεκαοκτώ συστημένες επιστολές από αυτή την αλληλογραφία έφθασαν στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1945, κρατήθηκαν από τις υπηρεσίες της λογοκρισίας για έναν χρόνο, τον Μάρτιο του 1946 διαβιβάστηκαν και πάλι στην Ταχυδρομική Υπηρεσία με το περιεχόμενό τους, κάποια στιγμή αρχειοθετήθηκαν και, για καλή μας τύχη, κατέληξαν στο Φιλοτελικό και Ταχυδρομικό Μουσείο. Αυτό το υλικό θα μας απασχολήσει στις επόμενες σελίδες.

Επιστολήπρος l’Écho de la Timbrologie

Η δισέλιδη συστημένη επιστολή (αρ. σύστασης 24) είναι γραμμένη σε καλής ποιότητας γαλλικά .

Ακολουθεί μετάφρασή της:

Αλεξανδρούπολη, 4 Φεβρουαρίου 1945

Προς τη Διεύθυνση του l’Echo de Timbrologie

Αμιένη (Γαλλία)

Κύριε Διευθυντά,

Έχω την τιμή να σας αποστείλω μία σειρά δειγμάτων ελληνικών γραμματοσήμων επισημασμένα με αξία 5 λέβα ανά τεμάχιο πουτέθηκαν σε κυκλοφορία για τις ταχυδρομικές ανάγκες των περιοχών της Δυτικής Θράκης κατεχόμενες από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, δηλαδή τις πόλεις της Αλεξανδρούπολης (Δεδέαγατς), των Φερών, του Σουφλίου, του Ντιμότικα [Διδυμοτείχου], της Νέας Ορεστιάδας (Κάραγατς) κτλ.

Ιδού το ιστορικό της κυκλοφορίας που είναι και το θέμα: Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους, ένα μεγάλο τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας και όλης της Δυτικής Θράκης που απελευθερώθηκαν και κατελήφθησαν από το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και από τον στρατό του τον ΕΛΑΣ, ανακηρύχθηκαν (όλη η Δυτική Θράκη) αυτοδιοικούμενες.

Δεδομένου ότι οι εκπρόσωποι του Κέντρου (Αθήνα) δεν μπόρεσαν να φτάσουν στις περιοχές μας για να επιβληθούν, με συνέπεια την κυκλοφορία ως επίσημο νόμισμα της δραχμής, τοπικά όλες οι συναλλαγές, όπως και στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής να γίνονται σε βουλγαρικά λέβα.

Τα γραμματόσημα αυτά (μία τετράδα έκαστο) είναι υποδείγματα της κυκλοφορίας από τις 22.1.45 για τις ανάγκες των ταχυδρομικών γραφείων που αναφέρονται ανωτέρω. Σε κάθε τετράδα γίνονται σαφή η ποσότητα εκτύπωσης του κάθε είδους γραμματοσήμου και η διαφοροποίηση κατά την εκτύπωση.

Σας παρακαλώ πολύ να με εγγράψετε ως συνδρομητή στην Echo de Timbrologie για ένα έτος, το δε ποσό θα σας στείλω το ταχύτερο, μόλις είναι εφικτό με ασφαλές έμβασμα.

Παρακαλώ να δεχθείτε, κύριε Διευθυντά, την έκφραση των καλυτέρων αισθημάτων μου.

(Υπογραφή) Π. Τσιτιρίδης

Η διεύθυνσή μου είναι: Παναγιώτης Τσιτιρίδης,

Αλεξανδρούπολις, Ελλάς

Η επιστολή έφθασε στην Αθήνα στις 17 Φεβρουαρίου

Φέρει σφραγίδα λογοκρισίας, που σημαίνει ότι κρατήθηκε στο ταχυδρομείο για ένα διάστημα, διότι η Υπηρεσία Λογοκρισίας άρχισε να λειτουργεί μετά τις 20 Φεβρουαρίου. Πιθανολογείται ότι κρατήθηκε για τους εξής λόγους:

(α) Κατά την άφιξή του, αλληλογραφία προς το εξωτερικό επιτρεπόταν μόνο με ταχυδρομικά δελτάρια. Η λειτουργία του επιστολικού ταχυδρομείου επετράπη στις 6 Μαρτίου. Ηεπικείμενη λειτουργία της λογοκρισίας προμήνυε το άνοιγμα του επιστολικού ταχυδρομείου, επομένως εντολή για προσωρινή κράτηση της αλληλογραφίας είναι πολύ πιθανή.

(β) Η εμφάνιση των γραμματοσήμων του Έβρου στην Αθήνα, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου), επομένως τη λήξη του Δεύτερου Γύρου, αν δεν είχαν ήδη κινήσει υποψίες, είναι βέβαιο ότι κίνησαν με την αλληλογραφία Τσιτιρίδη, η οποία, όπως θα φανεί στη συνέχεια, ήταν μαζική. Λογοκρισία και κράτηση αλληλογραφίας προερχόμενη από «εχθρική» περιοχή δεν αποτελεί απίθανο σενάριο.

Ο φάκελος, πλην της δισέλιδης επιστολής, περιλαμβάνει δεκαεπτά τετράδες γραμματοσήμων (εικ. 3a, 3b), τοποθετημένες με σαρνιέρα σε δύο φύλλα χαρτιού, προσεκτικά διπλωμένα.

Στα γραμματόσημα του φακέλου, όσο και στα εσώκλειστα, ο αποστολέας δεν παρέλειψε να περιλάβει και κάποιες ποικιλίες, όπως λ.χ.:

(a) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ ανεστραμμένη (1.000 Δ.)

(b) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ αχνή εκτύπωση (500 Δ.)

(d) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΒΡΟΥ, το ΕΒΡΟΥ με Times

γραμματοσειρά (25.000 Δ.)

(e) ΑΥΤΟΔΙΙΚΗSΗ ανεστραμμένη (500 Δ.)

(f) ΑΥΤΟΔΙΙΚΗSΗ (5.000 Δ.)

(g) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ ΕΒΡΟΥ ανεστραμμένη, το ΕΒΡΟΥ

με Times γραμματοσειρά (5.000 Δ.)

(h) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ ΕΒΡΟΥ, το ΕΒΡΟΥ με Times

γραμματοσειρά (2.000 Δ.)

(i) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ ΕΒΡΟΥ, το ΕΒΡΟΥ με Times

γραμματοσειρά (1.000 Δ.)

Η επιστολή προς ΕΦΕ

Η συστημένη αυτή επιστολή αρ. σύστασης 28,

γράφτηκε στις 13 Φεβρουαρίου, έφθασε στην Αθήνα στις 25 Φεβρουαρίου και στη συνέχεια λογοκρίθηκε. Εδώ η αφορμή για τη λογοκρισία είναι μάλλον προφανής: Ο φάκελος ανοίχθηκε όχι γιατί προοριζόταν προς το εξωτερικό, αλλά γιατί προερχόταν από το εχθρικό στρατόπεδο και φυσικά δεν προωθήθηκε ποτέ στον παραλήπτη.

Στην εσώκλειστη κάρτα

, ο Τσιτιρίδης αναφέρει ότι στέλνει δύο πλήρεις σειρές (μία με ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ και μία με ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ) πάνω στον φάκελο, ότι τα γραμματόσημαεξυπηρετούν ταχυδρομικές ανάγκες και ότι η επισήμανση έγινε σε λέβα, διότι αυτό είναι το νόμισμα που χρησιμοποιείται στις τρέχουσες συναλλαγές.

Στην ίδια κάρτα αναφέρει αναλυτικά τις ποσότητες έκδοσης για κάθε κλάση ξεχωριστά. Ο αποστολέας δεν κάνει καμία αναφορά σε λάθη ή ποικιλίες, φαίνεται όμως ότι είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, αφού τα γραμματόσημα του φακέλου δεν παρουσιάζουν καμία απολύτως ιδιαιτερότητα.

Η επιστολή προς Πατσούκα

Η επιστολή προς Πατσούκα είναι γραμμένη την επομένη της επιστολής προς ΕΦΕ, στις 14 Φεβρουαρίου, έχει αριθμό σύστασης 42 και φθάνει στην Αθήνα επίσης στις 25 Φεβρουαρίου

. Περιέχει μικρή κάρτα με γραπτό μήνυμα στις δύο όψεις ,

οπότε για τους ίδιους ακριβώς λόγους με την επιστολή της ΕΦΕ, ανοίγεται, λογοκρίνεται και κρατείται. Ο Τσιτιρίδης αποκαλύπτεται ως αποστολέας αυτής της επιστολής από την υπογραφή του, η οποία είναι όμοια με εκείνη της επιστολής προς ΕΦΕ. Το περιεχόμενό της κάρτας είναι αρκετά ενδιαφέρον:

Αγαπητέ Ναπολέων […] προ μηνός μόλιςέφθασα εις Αλεξ)πολιν εκ Θ)νίκης ύστερον από απουσίαν 2 ετών μόνος με τον γέρο μου. Σας στέλνω πλήρη σειρά γραμ. επί του φακέλλου υπάρχουν και πολλαί ποικιλίαι θα σε έχω υπόψιν […] Καταλαβαίνεις σὲ πιόνα οφείλεται η έμπνευσιςτούτων […]

Με αγάπην…

Υ.Γ. Ναπολέων, απηύθυνα προς την φιλοτελικήν εταιρίαν φακέλους με πλήρεις εις αυτούς γραμ[ματόσημα] κλπ. Επειδή αυτού πέρα ιδρύθη και άλλη φιλοτελική εταιρία μην διευθύνεται (sic) σε ξένας προς υμάς οργανώσειςπαρά στην παληά ιδικήν μας του Μακρυμιχάλη (sic) κλπ. Φρόντισε σχετικώς. Γράφω λεπτομερείς αριθμούς επισημάνσεως εκάστου τύπου.

Η διετής απουσία του Τσιτιρίδη στη Θεσσαλονίκη τον απαλλάσσει κατά κάποιον τρόπο από την υποψία για πιθανή μακρόχρονη οικειότητα, άρα πιθανή άμεση εμπλοκή με την ηγεσία του ΕΑΜ, κατά συνέπεια και με τη γραπτή διαταγή για την επισήμανση. Η φράση «…καταλαβαίνεις σε ποιον οφείλεται η έμπνευσις τούτων…» είναι επίσης ενδεικτική, ότι σε άλλον οφείλονται τα αντάρτικατου Έβρου, του οποίου τα κίνητρα είναι τελείωςάγνωστα. Το αν ο Τσιτιρίδης και ο Πατσούκαςείναι γνωστοί στη φιλοτελική κοινότητα από τη γενικότερη εμπορική δραστηριότητά τους είναι μια άλλη υπόθεση.

Ο Τσιτιρίδης αναφέρει επίσης ότι υπάρχουν και πολλές ποικιλίες, τονίζει ότι θα έχει υπόψη τον φίλο του, ενώ στο μεταξύ του στέλνει ήδη δύο πάνω στον φάκελο:

(a) ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ανεστραμμένη (25.000 Δ.)

(b) ΑΥΤΟΔΙΟΚΗΣΗ (25.000 Δ.)

Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι στο υστερόγραφο μνημονεύει την «άλλη» φιλοτελική εταιρεία που μόλις ιδρύθηκε στην Αθήνα, την ξένη, προτρέπει τον Πατσούκα να ασχοληθεί μόνο με την παλιά, τη «δική μας». Την αποκαλεί του Μακρυμιχάλη! Με σκωπτική διάθεση άραγε;

Ποιος ξέρει; Μια ημέρα νωρίτερα, όταν έγραφε τη διεύθυνση της ΕΦΕ στον φάκελο, σημείωνε το όνομα του Μακρυμίχαλου σωστά

Η πίσω όψη της κάρτας με το υπόλειμμα της βουλγαρικής ετικέτας είναι ένα ακόμη τεκμήριο της πολύ μεγάλης ανάγκης για κάθε είδους, ποιότητας και μεγέθους χαρτί για κάθε χρήση που είχαν οι κάτοικοι της περιοχής εκείνη τη φοβερή περίοδο.

Οι επιστολές προς Καπετανστρατάκη

Οι δεκαπέντε επιστολές προς Καπετανστρατάκη, με αρ. σύστασης 58-72, φαίνεται ότι ήταν όλες κενές περιεχομένου, ταχυδρομήθηκαν ανοικτές, φέρουν δύο γραμματόσημα, πλην μιας που φέρει τρία. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι σε κάθε επιστολή ένα τουλάχιστον από τα γραμματόσημα έχει σφάλμα ή ποικιλία επισήμανσης. Το όνομα Καπετανστρατάκης δεν είναι γνωστό, ως παραλήπτης φιλοτελικού υλικού. Δεν είναι απίθανο, να το είχε εφεύρει ο Τσιτιρίδης, ώστε οι φάκελοι αυτοί, σταλμένοι σε έναν κατά τεκμήριο σοβαρό και αξιόπιστο οργανισμό (Εθνική Τράπεζα), να είχαν (κατά τον Τσιτιρίδη) αυξημένες πιθανότητες να επιστρα-φούν στον αποστολέα. Οι επιστολές Καπετανστρατάκη αποτελούν μια εξαιρετική πρωτογενή καταγραφή σφαλμάτων και ποικιλιών της επισήμανσης Έβρου. Τα πιο εντυπωσιακά είναι μια διπλή επισήμανση (εικ. 8) και ένα αντίποδο ζεύγος (tête-bêche) (εικ. 9).

Από το Ταχυδρομείο στη Λογοκρισία και επιστροφή στο Ταχυδρομείο

Από τον Φεβρουάριο του 1945, η διήγησή μας κάνει ένα άλμα ενός περίπου έτους, χάρη σε ένα έγγραφο εσωτερικής αλληλογραφίας του Ταχυδρομείου, με ημερομηνία 13 Μαρτίου 1946

Η ημερομηνία αυτή επιβεβαιώνεται από δεύτερο έγγραφο, στο οποίο το πρώτο αναφέρεται εμμέσως, με ημερομηνία

26 Φεβρουαρίου 1946.

Στο έγγραφο του Ταχυδρομείου της 13^ηςΜαρτίου διαβάζουμε τα εξής:

Διαβιβάζομεν συνημμένως 18 συστημένας επιστολάς κατακρατηθείσας υπό της μέχρι τινόςλειτουργούσης Λογοκρισίας και επιστραφείσαςημίν διά του υπ’ αριθμ[όν] 13957 εγγράφου του Γενικού Επιτελείου Στρατού, συνεπεία του υπ’ αριθμ[όν] 18329 ε[νεστώτος] έ[τους] εγγράφου μας, δι’ ου εζητούντο πληροφορίαι περί της τύχης των εν λόγω επιστολών και ετέρων 77 τοιούτων.

Επί των επιστολών τούτων έχουσιν επικολληθεί γραμματόσημα φέροντα την επισήμανσιν

«Αυτοδιοίκηση Έβρου ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Λέβα 5».

Εις τον συνημμένον πίνακα αναγράφονται λεπτομερώς αι ως άνω επιστολαί καθώς και τα επ’ αυτών επικολλημένα γραμματόσημα.

Η εκ τούτων υπ’ αριθμ[όν] 24 απευθυνομένηπρος «Directiondel’EchodetimbrologieAmiens» περιέχει ως γνωρίζει ημίν το Γενικόν Επιτελείον τα κατωτέρω επισημασμένα ταχ[υδρομικά] ένσημα με την ένδειξιν ΕΑΜ-

ΕΛΑΣ Λέβα 5» «Αυτοδιοίκηση Έβρου ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Λέβα 5».

(Ακολουθεί αναλυτικός πίνακας με τις δεκαεπτά τετράδες, οι οποίες παρουσιάζονται στην εικ. 3 του παρόντος).

Φαίνεται ότι η Διεύθυνση Ταχυδρομικής Εκμεταλλεύσεως, Τμήμα ΙΙ, παρακολουθούσε το θέμα της κράτησης των 18 επιστολών Τσιτιρίδη, αλλά και άλλων 77, όπως αναφέρει, και ενδεχομένως πίεζε τις στρατιωτικές Αρχές για την επιστροφή τους στο Ταχυδρομείο. Το έγγραφο αυτό αποκαλύπτει εύγλωττα τη διαδρομή Ταχυδρομείο – Λογοκρισία – Ταχυδρομείο και το γεγονός ότι η Λογοκρισία το 1945-46 ήταν ενταγμένη στο Γενικό Επιτελείο Στρατού.

Ποσότητες έκδοσης

(α) Επισήμανση ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ. Οι ποσότητες, αναφερόμενες στις δύο επιστολές προς l’Écho και ΕΦΕ συμπίπτουν πλήρως και για τις έξι κλάσεις.

(β) Επισήμανση ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ. Οι ποσότητες για την ορθή και την ανεστραμμένη επισήμανση, αναφερόμενες στις δύο επιστολές προς l’Écho και ΕΦΕ, αλλά και στην κάρτα Τσιτιρίδη προς Καλλίτση3, συμπίπτουν πλήρως και για τις έξι κλάσεις.

Οι συνολικές ποσότητες Τσιτιρίδη φθάνουντα 72.000 τεμάχια, αντί των 43.000 που αναφέρει η διαταγή του ΕΑΜ.

Συμπεράσματα

Τα σφάλματα και οι ποικιλίες που εμφανίζονται στο σημείωμα αυτό είναι σαφώς λιγότερο «θορυβώδη» από όσα περιλαμβάνουν οι κατάλογοι ή όσα διακινούνται στη φιλοτελική αγορά. Όσα γνωρίσαμε με την αλληλογραφία Τσιτιρίδη, πρέπει να ήταν προϊόντα της επίσημης έκδοσης της 22 Ιανουαρίου και όχι μεταγενέστερα κατασκευάσματα. Έχουν, επομένως, αυξημένες πιθανότητες να πρόκειται για σφάλματα και ποικιλίες που έχουν προκύψει χωρίς δόλο. Δόλος, με την έννοια που όλοι αντιλαμβανόμαστε, ασφαλώς υπάρχει στην ανεστραμμένη επισήμανση ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗSΗ.

Αν αποδεχθούμε τον παραπάνω συλλογισμό, τότε τα γραμματόσημα της αλληλογραφίας Τσιτιρίδη αποτελούν ανεκτίμητο πρωτογενή πίνακα αναγνώρισης της γνήσιας επισήμανσης της έκδοσης Έβρου, καθώς και της πλειονότητας των σφαλμάτων και ποικιλιών της.

Κλείνοντας, ανάμεσα στα σημαντικά και ασήμαντα στοιχεία-τεκμήρια αυτής της ιστορίας, θα πρέπει να τονιστεί ότι οι ρόλοι Τσιτιρίδη και Πατσούκα μέχρι σήμερα ήταν υπερτιμημένοι σε ό,τι αφορά τη άμεση σχέση τους με την πρωτοβουλία για την έκδοση του Έβρου.

Ευχαριστίες

Οφείλονται ευχαριστίες στο Φιλοτελικό καιΤαχυδρομικό Μουσείο και ιδιαιτέρως στον Εμμανουήλ Γεωργουδάκη για την παραχώρηση του υλικού προς μελέτη και δημοσίευση.

Το άρθρο αυτό περιλαμβάνεται φύλλο 7362, του τόμου 2022 του φιλοτελικού περιοδικού ΦΙΛΟΤΕΛΕΙΑ, που συμπλήρωσε ένα αιώνα ζωής κι αποτελεί έκδοση της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΤΕΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ, Ακαδημίας 57, 10679 Αθήνα.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Τα ανταρτικα γραμματοσημα του Εβρου (1945)