Ο ποιητικος λογος της Δεσποινας Καιτατζη Χουλιουμη

Κατά τα τελευταία χρόνια, στην προσπάθειά μου να αναδείξω τα θέματα ιστορίας και πολιτισμού της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, στην οποία συμπεριλαμβάνω και τας Σέρρας, μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω το λογοτεχνικό έργο πολλών αξιόλογων δημιουργών ανδρών και γυναικών που δραστηριοποιούνται στους 3+3 νομούς αυτής της περιοχής.

Το αποτέλεσμα της έρευνάς μου είναι μια σειρά άρθρων. Ανάμεσα στους εκ Σερρών δημιουργούς με τους οποίους ασχολήθηκα είναι η Δέσποινα Καϊτατζή Χουλιούμη στο κείμενο:  ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΣΕΡΡΑΣ – 6,  «Λογοτεχνικές φωνές: Δ. Καϊτατζή – Κ. Κοκκινοπούλου – Β. Τζανακάρη» (9 Οκτωβρίου 2021).

Από το κείμενό μου εκείνο παραθέτω μια δική της μετάφραση ποιήματος της σουηδέζας  Κάριν Μπόγιε (1900 – 1940) στο περιοδικό Χάρτης, 24/Δεκέμβριος 2020:

Αυτή τη στιγμή

Κανένας ουρανός καλοκαιρινής νύχτας δεν εισχωρεί
απνευστί τόσο βαθιά στην αιωνιότητα,
καμία λίμνη, όταν απαλύνει η ομίχλη,
δεν αντικατοπτρίζει τέτοια γαλήνη
όπως αυτή τη στιγμή –που τα όρια της μοναξιάς αφανίζονται
και τα μάτια γίνονται διάφανα
και οι φωνές γίνονται απαλές σαν τον άνεμο
και δεν υπάρχει τίπτε άλλο να κρύψεις.
Πώς μπορώ πλέον να φοβάμαι;
Ποτέ δε θα σε χάσω.

*

Να σημειώσουμε ότι η Δέσποινα Καϊτατζή Χουλιούμη είναι κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια (MSc) έζησε στη Σουηδία, όπου ολοκλήρωσε τις προ- και μεταπτυχιακές σπουδές της στη Σχολή Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιο Ουψάλα Σουηδίας και στην συνέχεια εργάσθηκε στην Ανοιχτή Μονάδα της Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του ίδιου πανεπιστημίου. Πλούσιο είναι το επιστημονικό έργο και η προσφορά της στον τομέα αυτό στην Ελλάδα.

Στο κείμενό μας αυτό θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε  την τελευταία ποιητική της συλλογή «Λιγοστεύουν οι λέξεις», Εκδόσεις Μελάνι (2017). Να σημειώσουμε ότι προηγήθηκαν οι συλλογές:

  – (2015) Διαδρομές, Εκδόσεις Γαβριηλίδης

  –  (2009) Συναισθηματικό αλφαβητάρι, Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS

 – (2006) Ο δρόμος,  Έκδοση Δήμου Σερρών

Πρόσφατα, είχα τη χαρά να συναντήσω τη Δέσποινα στην Ξάνθη, όπου βρέθηκε για την παρουσίαση του νέου βιβλίου της «Ο τόπος μέσα μας». Πρόκειται – όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο – για «Πενήντα αφηγήσεις που εκτυλίσσονται στο σήμερα με αναδρομές στο παρελθόν. Μέσα από ιστορίες έρωτα κι αποχωρισμού αναδύονται οι εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων στην προσπάθεια αυτοσυνείδησης, αυτοπροσδιορισμού, αναζήτησης συνοχής και συνέχειας, αίσθησης του ανήκειν κι αυτοπραγμάτωσης».

*

Η ποιητική συλλογή «Λιγοστεύουν οι λέξεις» διαιρείται σε δύο μέρη. Το πρώτο ομότιτλο αποτελείται από 35 ποιήματα, ενώ το δεύτερο μέρος έχει τον τίτλο «Γίνομαι γιαλός» και περιλαμβάνει 23 ποιήματα.

Μελετώντας και απολαμβάνοντας τα ποιήματα της συλλογής, πέρα από την ενδιαφέρουσα θεματολογία – ιδίως του πρώτου μέρους – βλέπουμε αντιθέσεις ανάμεσα στο άλλοτε και το τώρα, το έξω και το μέσα, το εσείς και το εμείς, άνθρωπος και φύση, συναίσθημα και λογική:

Ήρθε το νέο με το παλιό του φόρεμα

μ’ ασπρόμαυρες φωτογραφίες

ψιθυριστά να χαιρετούν από το μέλλον

[…] Ήρθε το νέο με το παλιό του φόρεμα

κρατούσε στην παλάμη χρυσό πουλί ολόφωτο.

Θα αξιοποιήσω τις ενδιαφέρουσες αναλύσεις και παρατηρήσεις δύο μελετητριών της ποίησης της Δέσποινας.

Η Χριστίνα Λιναρδάκη σημειώνει: «Το βιβλίο περιέχει μια σειρά από θέματα που έχουν προσλάβει αυξημένη επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια: μιλά για τον μετανάστη, τον απόκληρο, τον περιθωριοποιημένο («αθώο αίμα παφλάζει/ σε μετρό και σε πλατείες», «ο ένας πλάι στον άλλον σχεδίες τσακισμένες»), την παιδική ηλικία και την εστία («τα σπίτια μιλάνε/ μιλάνε και περιμένουν […] χάσκουν οι πόρτες και τα παράθυρα/ οι ξεφτισμένοι σοβάδες»), μεταξύ άλλων […] Το πιο σημαντικό είναι ότι σε αυτό το, χωρισμένο σε δύο τμήματα («Λιγοστεύουν οι λέξεις» και «Γίνομαι γιαλός»), βιβλίο της, η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη δοκίμασε – και είναι προς τιμήν της που το προσπάθησε κατ’ αρχάς – έναν διαφορετικό τρόπο έκφρασης συγκριτικά με τα προηγούμενα δείγματα γραφής της, έναν τρόπο περισσότερο πραγματιστικό και λιγότερο κοντά στον λυρισμό που της είναι οικείος […] Το αποτέλεσμα είναι μια πολύ καλή και κυρίως σύγχρονη και επίκαιρη ποιητική συλλογή».

Αλλά και η Despina Lala Crist  με τις αναλύσεις της  φωτίζει με ανάλογο τρόπο την ποίηση  της  Δέσπ. Καϊτατζή-Χουλιούμη: «Το θέμα μιας κρίσιμης Ιστορικής αναφοράς δεν θα μπορούσε να αποδοθεί τόσο βαθιά, αναλυτικά και τόσο, ποιητικά παρά μόνο από μία ποιήτρια που έχει σπουδάσει την ανθρώπινη ψυχή και κάτι ακόμα: έχει εμπειρία του θέματος […] Η ποιήτρια έχει ζήσει το συναίσθημα του πρόσφυγα στις πολλαπλές μορφές του. Το παρελθόν συνδεδεμένο με γονείς πρόσφυγες του 1922, η ίδια φευγάτη για σπουδές στη Σουηδία και η συνθήκη της αποκοπής να συνεχίζεται και στην τρίτη γενιά […] Ποιητικό έργο η ιστορική κατάθεση της εποχής μας. Η προσφυγιά σε όλες τις μορφές της. Ο πρόσφυγας που ήρθε στην Ελλάδα και ο Έλληνας που έφυγε πρόσφυγας. Όλοι στην ίδια μοίρα».

Θα ολοκληρώσω την παρουσίαση της συλλογής παραθέτοντας κάποια ποιητικά fragmenta:

Λιγοστεύουν οι λέξεις

Λιγοστεύουν οι λέξεις / Μουδιασμένες / λιώνουν στο στόμα
χάπι πικρό / Κόμπος στο λαιμό
με πνίγουν / […] Θρηνούν / Θρήνος που λέξεις δεν γίνεται
Φρίκη που δεν τη φτάνουν λέξεις

Φάλαινες πληγωμένες

Μέρες πολλές φάλαινες πληγωμένες /κολύμπαγαν στο πέλαγος […] Αρχαίος πόνος βρέφους άνθισε
σ’ όστρακο θεϊκό / κι η θάλασσα γαλήνη απύθμενη

Άγνωστες λέξεις

Βρέφος της Άρνισσας κόρη αντάρτη / Χαμένο νήπιο σε οικοτροφείο της Πράγας / Μαθήτρια στο χωριό του Μπελογιάννη / Έφηβη φυγάς στην Ιταλία / Παράνομη πρόσφυγας σε στρατόπεδο στη Ρώμη / Άπατρις δίχως ιθαγένεια στο Μάλμε / Πολίτης του κόσμου πλέον στη Στοκχόλμη / Ζωή εφτά φορές κομματιασμένη
θρυμματισμοί θαμπού καθρέφτη / Εφτά θρυμματισμένα προσωπεία / Με τόσα θρύψαλα / θαμπά γυαλιά καρφιά
πού φως κουράγιο πού / να δέσεις την κοτσίδα μ’ ηλιαχτίδα
Καθρέφτες καθρεφτίσματα / λάμψεις φωταγωγίες
χαμένη υπόθεση / άγνωστες λέξεις.

Τα αποσπάσματα που προηγήθηκαν είναι από το πρώτο μέρος του βιβλίου. Θα παραθέσουμε κλείνοντας ένα ποίημα από το δεύτερο μέρος, το τελευταίο του βιβλίου:

Γίνομαι Γιαλός

γίνομαι γιαλός / γιρλάντες γεμάτο γιασεμιά
γόνος γης γόνιμης / γαμέτης γαλήνης
γαζία γίνομαι γενέθλιας γης / γαλαξιών γεωμέτρης
γεννώ γαλουχώ / γη γεράνια γεμάτη
γιαλός γεμάτος γιασεμιά

*

Ολοκληρώνοντας τον περίπατό μας στον ποιητικό λόγο της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη με λίγους στίχους της από ένα ποίημα δημοσιευμένο στο περιοδικό Χάρτης 34 (Οκτώβριος 2021):

Η ιδιότυπη μοναξιά του Τζορντάνο Μπρούνο:

Είμαι ο Τζορντάνο Μπρούνο εδώ στην «Campo de’ Fiori»
με έριξαν ιεροεξεταστές στη φωτιά 17 Φλεβάρη του 1600
ακόμη φλέγομαι… πώς να κάψεις το φως…
[…] ο όχλος αλαλάζει αλαφιασμένος «στην πυρά, στην πυρά»…
γράφω ποιήματα με το καψαλισμένο αίμα μου
ακόμα να γραφεί το μέγα ποίημα… τι σου είναι η ποίηση…
αναζητώ τη μαγεία… νιώθω μοναξιά… είδα ή το κενό… […]

Ξάνθη, Φεβρουάριος 2023

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.