«Νομισματικα» ταξιδια στη Θρακη των ρωμαικων χρονων

Στη νομισματοκοπία των πόλεων της Ρωμαϊκής Επαρχίας της Θράκης ήταν αφιερωμένη η έκτη εκδήλωση του επιμορφωτικού κύκλου ομιλιών για τη Ρωμαϊκή Κομοτηνή, που διοργανώνουν το ΔΗΠΕΘΕ Κομοτηνής, η Εφορεία Αρχαιοτήτων και το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, με ομιλήτρια την κ. Μαρίνα Τασακλάκη, αρχαιολόγο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ροδόπης. Αυτή ήταν και η τελευταία ομιλία πριν το «διάλειμμα» του καλοκαιριού, με τον κύκλο να συνεχίζεται από το φθινόπωρο, επιβραβεύοντας με αυτό τον τρόπο μια δράση που έχει αγκαλιάσει η πόλη της Κομοτηνής.
 
Οι κοπές της Ρωμαϊκής Επαρχίας της Θράκης, κατά κύριο λόγο χάλκινες, γίνονται από την πρώτη στιγμή της προσάρτησής της, και έχουν μια σημαντική εικονογραφία, η οποία έχει και Αρχαιοελληνικές όσο και Ρωμαϊκές επιρροές, με τη μία να φθίνει και την άλλη να ανεβαίνει με το πέρασμα του χρόνου, δείχνοντας τον εκρωμαϊσμό της επαρχίας. Τα νομίσματα αυτά έφεραν στην εμπρόσθια όψη την κεφαλή του Αυτοκράτορα, ενώ στην οπίσθια έχουν στοιχεία από την ρωμαϊκή εξουσία αλλά και γενικότερα θέματα που δείχνουν τη σταδιακή συγχώνευση των δύο πολιτισμών. 

Η νομισματοκοπία στον αρχαίο κόσμο

Η κ. Τασακλάκη ξεκίνησε την ομιλία της με μια γενικότερη εισαγωγή στη νομισματοκοπία εν γένει του αρχαίο-ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου, στο πλαίσιο του οποίου εγγράφονται και οι κοπές που αφορούσαν την Θράκη. Έτσι αναφέρθηκε πρώτα στην επέκτασή του στον ελληνικό κόσμο, ο οποίος υιοθέτησε το νόμισμα και επέκτεινε τη χρήση του, αλλά και στο πώς αυτά κατασκευάζονταν και χρησιμοποιούνταν.
 
Μίλησε επίσης για την τεχνική κοπής, που έμεινε ίδια μέχρι το μεσαίωνα, τις μήτρες που χρησιμοποιούνταν αλλά και τα υλικά, ξεκινώντας από το ήλεκτρο, περνώντας στα αργυρά νομίσματα με τα πρώτα χρυσά να εμφανίζονται συστηματικά μόνο επί Φιλίππου Β΄.
 
Βέβαια σήμερα, όπως εξήγησε η κ. Τασακλάκη, σώζεται μόλις το 0,02% των νομισμάτων που παρήχθησαν στην αρχαιότητα, και εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες: αυτά που είτε χάθηκαν και δεν υπήρχε λόγος να τα αναζητήσουν λόγω χαμηλής αξίας, κυρίως χάλκινα, είτε θάφτηκαν σε περιόδους κρίσεων, οι λεγόμενοι θησαυροί, σε μια προσπάθεια προστασίας της ατομικής περιουσίας, αλλά για κάποιο λόγο δεν τα βρήκαν και οι ίδιοι ποτέ.
 
Όσο για την εικονογραφία των νομισμάτων, τα πρώτα νομίσματα έφεραν παράσταση στην εμπρόσθια όψη και στην οπίσθια μόνο ένα έγκοιλο τετράγωνο, ενώ η θεματογραφία με το πέρασμα του καιρού εμπλουτίζεται και αφορά κυρίως σε παραστάσεις θεών ή ηρώων στην εμπρόσθια όψη και συμβόλων των θεών, ζώων, φυτών στην οπίσθια, όλα όμως σχετίζονται άμεσα με την εκδότρια αρχή και παρέχουν πληροφορίες ποικίλου τύπου, ιστορικές ή μυθολογικές. 

Σημαντικές τοπικές εκδόσεις στη Θράκη

Στο πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το χρήμα αποτελούσε το επικρατέστερο μέσο αγοράς αγαθών, φορολογίας, καταβολής ενοικίων και μισθών. Το μοναδικό επίσημο νομισματοκοπείο βρισκόταν στη Ρώμη, στον λόφο του Καπιτωλίου, ενώ το ρωμαϊκό νομισματικό σύστημα στηριζόταν στο Δηνάριο έως το 215 μ.Χ. οπότε και αντικαταστάθηκε από τον Αντωνινιανό του Καρακάλλα.
 
Η Θράκη, η οποία γίνεται Ρωμαϊκή Επαρχία μετά το 44 μ.Χ. οι τοπικές εκδόσεις επιβίωσαν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε σχέση με τις αντίστοιχες της Δύσης, λόγω της μακράς ιστορίας στη νομισματοκοπία, με τις πόλεις της Αιγιακής Θράκης να κόβουν συστηματικά νομίσματα από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ.
 
Οι εκδόσεις νομισμάτων ονομάζονται επαρχιακές αυτοκρατορικές εκδόσεις σε αντιδιαστολή με τις αυτοκρατορικές εκδόσεις, καθώς, ενώ φέρουν το πορτρέτο του αυτοκράτορα, η επιγραφή που το συνοδεύει είναι γραμμένη στα ελληνικά και στην πίσω όψη διαβάζει κανείς το όνομα της πόλης, το εθνικό, ενώ πάντα είναι χάλκινες, και άρα εντοπίζονται κατά κύριο λόγο τοπικά.
 
Από την εποχή της προσάρτησης, πρώτη η Πέρινθος, το σημερινό Tekir Dag, που ήταν και η πρωτεύουσα της επαρχίας επί Νέρωνα, αρχίζει την έκδοση νομισμάτων με την προτομή του αυτοκράτορα στην εμπρόσθια όψη. Ακολουθεί η Μαρώνεια, ενώ τα Άβδηρα συνεχίζουν. Μάλιστα τα Άβδηρα μαζί με το Βυζάντιο προβλέποντας τις εξελίξεις και προκειμένου να εξασφαλίσουν ευνοϊκή θέση στο νέο πολιτικό σκηνικό που διαμορφωνόταν εξέδωσαν νομίσματα με απεικόνιση του αυτοκράτορα πριν το 46 μ.Χ.
 
Επί Δομιτιανού ενεργοποιείται το νομισματοκοπείο της Φιλιππούπολης και ακολουθούν σταδιακά τα υπόλοιπα, με την πλειονότητα των πόλεων να αρχίζει τη νομισματική παραγωγή επί Αντωνίνου του Ευσεβούς, όταν εγκαινιάζεται και μία νέα πρακτική, η οποία θα συνεχιστεί σταθερά μέχρι το τέλος της δυναστείας των Σεβήρων στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ., και αφορά στην αναγραφή του ονόματος του διοικητή της επαρχίας της Θράκης μαζί με το εθνικό, το όνομα δηλαδή της κάθε πόλης στην οπίσθια όψη. Επί Σεβήρων μάλιστα, στα τέλη του 2ου και στις αρχές του 3ου αι. τα ενεργά νομισματοκοπεία φθάνουν στα 20. 

Η εικονογραφία των νομισμάτων

Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, στην εμπρόσθια όψη των νομισμάτων απαντάται η προτομή του αυτοκράτορα, ή των μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας.
 
Παράλληλα όμως με τις τακτικές επαρχιακές εκδόσεις οι πόλεις της Θράκης προχώρησαν και στην ιδιότυπη έκδοση νομισμάτων γνωστών ως ψευδοαυτόνομων με τη θέση του αυτοκρατορικού πορτρέτου να παίρνει η κεφαλή κάποιου θεού ή ήρωα, που θυμίζουν τα αρχαία ελληνικά νομίσματα, με το συνδυασμό θεού/συμβόλου να είναι ξεκάθαρος, όπως ο Διόνυσος της Μαρώνειας και ο Ερμής της Αίνου, ή ο Ηρακλής της Περίνθου.
 
Στην οπίσθια όψη η θεματογραφία αντλείται είτε από την ελληνορωμαϊκή μυθολογία/το ελληνορωμαϊκό πάνθεον, είτε από τον αυτοκράτορα και τα μέλη της οικογένειάς τους, τις στρατιωτικές του επιτυχίες ή ακόμη από την τοπική παράδοση.
 
Διακρίνεται θα λέγαμε σε τέσσερις κύριους θεματικούς κύκλους:

Ο 1ος θεματικός κύκλος είναι αυτός των αρχιτεκτονικών κτιρίων με παραστάσεις τειχών, πυλών, νυμφαίων, βωμών, ναών. Όλες σχεδόν οι πόλεις με περηφάνια προβάλλουν τα αρχιτεκτονικά τους αριστουργήματα τονώνοντας το αίσθημα της τοπικής ταυτότητας αλλά και την ρωμαϊκή εξουσία.
 
Ο 2ος θεματικός κύκλος είναι αυτός των παραστάσεων που σχετίζονται με τον αυτοκράτορα.
 
Ο 3ος κύκλος είναι αυτός των θεών / ηρώων και των συμβόλων τους. Εκεί σπάνιες είναι οι απεικονίσεις της Αθηνάς, της Αφροδίτης, του Άρη και του Ποσειδώνα. Σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του 2ου και του πρώτου μισού του 3ου αι. μ.Χ. απεικονίζονται οι κύριοι Ολύμπιοι θεοί.
 
Επίσης, απαντά ο Κύκλος των θεραπευτών θεών (του Ασκληπιού, της Υγείας) με απεικονίσεις πιο τυποποιημένες και των Ανατολικών (της Κυβέλης) αλλά και των Αιγυπτιακών θεοτήτων. Ακόμη εκτός των άλλων θεοτήτων παρατηρούνται οι ποτάμιες θεότητες χωρίς την αναφορά του ονόματος του ποταμού, που σίγουρα συνδέονταν από τους κατοίκους με οικείους προς αυτούς ποταμούς, τον Στρυμόνα (για την Παυτάλια), τον Νέστο (για την Τόπειρο και τη Νικόπολη) ή τον Έβρο (για την Τραϊανούπολη, την Πλωτινόπολη, την Αδριανούπολη, τη Φιλιππούπολη). Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει σε νόμισμα της Αδριανούπολης επί Μάρκου Αυρηλίου όπου παριστάνονται οι τρεις ποταμοί της (Τόνζος, Έβρος και Αρτέσκος). Από τους ήρωες σημαντική θέση κατέχει ο Ηρακλής, που αναφέρεται ως κτίστης, δηλαδή ως μυθικός ιδρυτής των πόλεων.
 
Η παρουσίαση έκλεισε με αναφορά στις παραστάσεις εμπνευσμένες από τους μυθικούς ήρωες της Θράκης ή επεισόδια της μυθολογίας που άμεσα ή έμμεσα συνδέονται με την ευρύτερη περιοχή, περιλαμβάνοντας τον μουσικό Εύμολπο, γιό του θεού Ποσειδώνα και της Χιόνης, εγγονού του Βορέα και της Ωρείθυιας.
 
Επίσης αναφέρθηκαν ο Μελικέρτης, θαλάσσιος θεός που στα νομίσματα παριστάνεται πάνω σε δελφίνι, οι Κουρήτες, δαίμονες που ταυτίζονται αλλού με τους Καβείρους και αλλού με τους Κορυβάντες, τον Γανυμήδη, τον Τήλεφο, γιο του Ηρακλή και της Αυγής, τον Καναπέα, ένας από τους ανδρειότερους και τολμηρότερους από τους ήρωες των «Επτά επί Θήβας», τον Τριπτόλεμο, τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, και φυσικά τον Ορφέα και την Ευρυδίκη.
 
Τέλος, σε νομίσματα εντοπίζονται η Ηρώ και ο Λέανδρος, ο Τηρέας και η Πρόκνη, ο Αινείας και ο Αγχίσης, ο Περσέας και η Ανδρομέδα, οι δίδυμοι Ρώμος και Ρωμύλος, ο Έρωτας και η Ψυχή καθώς και μύθοι του Αισώπου. Η παρουσίαση ολοκληρώθηκε με την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη, παράσταση που απαντά μόνο σε νόμισμα της Πλωτινόπολης.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.