Νικος Καμπασελε: «Ειναι εκπληκτικες οι εφαρμογες που μπορουν να εχουν τα κομικς ως τροπος εκφρασης στην τεχνη, το εμποριο αλλα και την εκπαιδευση»

Θα ήθελα να ευχαριστήσω κατ’ αρχάς τις εκδόσεις του Παρατηρητή της Θράκης για την πολύ τιμητική πρόσκληση που μου έκαναν να βρίσκομαι απόψε ανάμεσά σας. Με τους ανθρώπους του Παρατηρητή μάς συνδέει μια μακρά ιστορία φιλίας και έχουμε συνεργαστεί για τις εκδόσεις διαφόρων βιβλίων και, τα τελευταία χρόνια, τεσσάρων κόμικς. Θα προσθέσω λοιπόν στην αποψινή παρουσίαση τη ματιά μου ως καλλιτέχνης-δημιουργός κόμικς.

Τυχαίνει να γνωρίζω προσωπικά τον άνθρωπο που έφτιαξε τα σχέδια αυτού του κόμικ, τον Παναγιώτη Πανταζή. Έχουμε συνυπάρξει, ως δημιουργοί, στις σελίδες του περιοδικού «Μπλε Κομήτης», αλλά και στα διάφορα φεστιβάλ-συνέδρια κόμικς ανά την Ελλάδα. Χαίρομαι λοιπόν που σήμερα μου δίνεται η ευκαιρία να μιλήσω για ένα κομμάτι του έργου του. Χαίρομαι επίσης που συναντώ σήμερα και τον σεναριογράφο αυτού του κόμικ, τον κ. Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη, ο οποίος έχει εκδώσει πλήθος βιβλίων.

Δεν θα μιλήσω για ιστορικά στοιχεία, ούτε για το αν η ζωή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή αποδίδεται πιστά σε αυτό το έργο. Δεν είμαι άλλωστε αρμόδιος για κάτι τέτοιο. Η ειδικότητά μου είναι το σχέδιο και το κόμικ. Όλοι γνωρίζουμε πάνω-κάτω τι εννοούμε με τη λέξη «σχέδιο». Όμως τι σημαίνουν οι λέξεις «κόμικ», “graphic novel” ή «εικονογραφημένο αφήγημα»; Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν διάφορες απόψεις γύρω από αυτούς τους όρους, όμως οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούμε σε αυτά που θα αναλύσω στη συνέχεια.

Ας ξεκινήσουμε από το πιο απλό: Τι είναι ένα κόμικ;

Πρόκειται για έναν τρόπο αφήγησης μιας ιστορίας, χρησιμοποιώντας συνδυασμούς εικόνων και κειμένων, που παρουσιάζονται σε μια λογική αλληλουχία. Παρότι αυτή η μέθοδος αφήγησης είναι πανάρχαια, τα κόμικς υπάρχουν στη μορφή που τα γνωρίζουμε σήμερα από τις αρχές του 1830 (βλ. σχετικά Rodophe Topffer, «Histoire de M. Jabot» [1831 χρόνος σύνθεσης, 1833 χρόνος έκδοσης], ιστορίες ενός μεσοαστού που προσπαθεί να ανέλθει στην αριστοκρατία στην Ελβετία-Γαλλία).

Ωραία για το κόμικ, τι είναι όμως ένα graphic novel ή, όπως λέγεται κάποιες φορές στα ελληνικά, ένα εικονογραφημένο αφήγημα;

Το graphic novel είναι ένας όρος που δημιουργήθηκε για να υποδηλώσει τη διαφορά που θεωρείται ότι έχουν αυτά τα αναγνώσματα από τα συνηθισμένα κόμικς. Παραδοσιακά, τα κόμικς θεωρούνταν ευτελή αναγνώσματα, κυρίως διασκεδαστικά και χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Τα γνωστά μας “μίκι μάου”, αξιόλογα μόνο για παιδικές ηλικίες. Αυτή η αντίληψη ευτυχώς άλλαξε με τα χρόνια, κυρίως επειδή διαπιστώθηκαν οι εκπληκτικές εφαρμογές που μπορούν να έχουν τα κόμικς ως τρόπος έκφρασης όχι μόνο στην τέχνη και στο εμπόριο αλλά και στην εκπαίδευση

Το graphic novel είναι ένας όρος που δημιουργήθηκε για να υποδηλώσει τη διαφορά που θεωρείται ότι έχουν αυτά τα αναγνώσματα από τα συνηθισμένα κόμικς. Παραδοσιακά, τα κόμικς θεωρούνταν ευτελή αναγνώσματα, κυρίως διασκεδαστικά και χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Τα γνωστά μας «μίκι μάου», αξιόλογα μόνο για παιδικές ηλικίες. Αυτή η αντίληψη ευτυχώς άλλαξε με τα χρόνια, κυρίως επειδή διαπιστώθηκαν οι εκπληκτικές εφαρμογές που μπορούν να έχουν τα κόμικς ως τρόπος έκφρασης όχι μόνο στην τέχνη και στο εμπόριο αλλά και στην εκπαίδευση. Παρόλα αυτά, δημιουργήθηκε η ανάγκη ενός πιο δόκιμου όρου για κόμικς με θεματική που παραδοσιακά ανήκε στη λογοτεχνία. Όπως για παράδειγμα οι βιογραφίες ιστορικών προσωπικοτήτων.

Εγώ προσωπικά, ως δημιουργός, δεν βλέπω κάποια κατασκευαστική διαφορά ανάμεσα σε ένα οποιοδήποτε κόμικ και σε ένα εικονογραφημένο αφήγημα. Άλλωστε οι θεματικές των κόμικς ποτέ δεν περιορίζονταν απλώς σε διασκεδαστικά θέματα. Όμως δέχομαι πως ο όρος graphic novel ίσως να καθησυχάζει ανθρώπους που είναι ακόμη σκεπτικοί απέναντι στη λογοτεχνική ποιότητα των κόμικς γενικότερα.

Επομένως, σαν τρόποι αφήγησης, τα κόμικς και τα graphic novels λειτουργούν ως εξής:

Τόσο οι εικόνες όσο και τα κείμενα παρουσιάζονται μέσα σε ειδικά διαμορφωμένα πλαίσια: Τα καρέ για τις εικόνες και τα μπαλονάκια για τα κείμενα. Αυτό γίνεται αφενός για να είναι οι ιστορίες οπτικά ξεκάθαρες, άρα και ξεκούραστες στο μάτι, κι αφετέρου για να δημιουργείται ένας συγκεκριμένος ρυθμός στην ανάγνωση.

Ο ρυθμός αυτός αντικατοπτρίζει τον χρόνο που περνάει από τη μια σκηνή στην επόμενη και καθορίζεται, εν μέρει, από το μέγεθος των καρέ. Δηλαδή, πολύ απλά, ένα μεγάλο απλωτό καρέ, με πολλές λεπτομέρειες, μας παίρνει κάποια ώρα να το αναλύσουμε. Αυτό υποσυνείδητα μας δίνει να καταλάβουμε ότι και στην ιστορία που διαβάζουμε ο χρόνος κυλάει πιο αργά. Από την άλλη, ένα μικρό καρέ που εστιάζει σε μια λεπτομέρεια κάποιας σκηνής το αναλύουμε γρηγορότερα.

Κατ’ αυτόν το τρόπο, μια αλληλουχία μικρών καρέ υποδηλώνει μια σειρά από κινήσεις ή γεγονότα που συμβαίνουν γρήγορα έως και ταυτόχρονα. Ενώ μια αλληλουχία μεγάλων καρέ υποδηλώνει μια ηρεμία και πράγματα που συμβαίνουν σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Φυσικά, υπάρχουν και άπειροι συνδυασμοί μεταξύ αυτών, όμως τώρα θεωρώ πως έχουμε μια καλή βάση για να δούμε μερικά παραδείγματα από το κόμικ που μας ενδιαφέρει απόψε.

Το κόμικ ακολουθεί τη γραμμή της σύγχρονης γαλλο-βελγικής σχολής

Στα κόμικς, το κείμενο και η εικόνα λειτουργούν συμπληρωματικά. Δηλαδή το καθένα μας δίνει διαφορετικές πληροφορίες, έτσι ώστε να γίνεται οικονομία στην αφήγηση. Ή τουλάχιστον αυτό είναι το ιδανικό σχήμα.

Η επιλογή του χρώματος είναι επίσης σημαντική, επειδή καθορίζει το ύφος και την ατμόσφαιρα της ιστορίας. Στη συγκεκριμένη έκδοση μου έκανε πολλή εντύπωση η επιλογή του ασπρόμαυρου, επειδή όλα τα έργα του Παναγιώτη Πανταζή που έχω δει μέχρι σήμερα περιέχουν πολλά και ζωηρά χρώματα. Το εξώφυλλο είναι ένα κάπως πιο χαρακτηριστικό δείγμα της δουλειάς του δημιουργού έτσι όπως τη γνωρίζω.

Πρέπει εδώ να πούμε βέβαια ότι στα κόμικς που ασχολούνται με ιστορικά θέματα το ασπρόμαυρο είναι η συχνότερη επιλογή, είτε για οικονομικούς είτε για σεναριακούς λόγους. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του βιβλίου για τη ζωή του Καραθεοδωρή, το ασπρόμαυρο υποδεικνύει αμέσως ότι πρόκειται για μια ιστορία που διαδραματίζεται στο παρελθόν. Ίσως μια συνήθεια που μας έχει μείνει από τις ασπρόμαυρες ταινίες του κινηματογράφου.

Το βιβλίο αυτό παρατηρεί εύστοχα πως πολλοί Έλληνες ακόμη δεν γνωρίζουν τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Με αυτό ομολογώ πως ταυτίστηκα, γιατί κι εγώ δεν γνώριζα τίποτε από αυτά μέχρι πριν λίγες μέρες. Χάρη στο συγκεκριμένο κόμικ όμως αυτό άλλαξε για μένα ριζικά και μπορώ πλέον να πω πως απέκτησα ένα ζωηρό ενδιαφέρον για αυτήν τη σημαντική προσωπικότητα του τόπου μας! Οπότε, από αυτήν την άποψη, είναι ένα έργο άκρως επιτυχημένο

Οι εικόνες λοιπόν είναι φτιαγμένες με μια μεγάλη γκάμα γκρίζων αποχρώσεων, που μοιάζουν να έχουν γίνει με συνδυασμό παραδοσιακών και ψηφιακών εργαλείων. Τα μαύρα στοιχεία των εικόνων δεν είναι ιδιαίτερα έντονα και συμπληρώνουν τους γκρίζους τόνους. Αυτό δίνει μια αίσθηση συνέχειας στο όλο έργο και λειτουργεί βοηθητικά, μιας και στο κόμικ παρουσιάζονται στιγμές από διάφορες περιόδους της ζωής του κεντρικού ήρωα. Το βιβλίο-κόμικ χωρίζεται σε οκτώ τέτοια κεφάλαια, στα οποία εισχωρούν η εισαγωγή και ο επίλογος αντίστοιχα, κάνοντας μια κάποια σύνδεση με το παρόν.

Σαν σχεδιαστικό ύφος, το κόμικ ακολουθεί τη γραμμή της σύγχρονης γαλλο-βελγικής σχολής. Σύμφωνα με αυτήν, η κάθε σελίδα περιέχει τρία με πέντε καρέ, τοποθετημένα σε δύο με τέσσερις οριζόντιες λωρίδες. Επίσης, δίνεται έμφαση στο προσωπικό στυλ του εικονογράφου, χωρίς να δεσμεύεται από τις αρχές του ακαδημαϊκού σχεδίου. Αυτό δίνει στην ιστορία έναν πιο ανάλαφρο αέρα μέσα από εικόνες απλές και ευανάγνωστες.

Τέλος, σαν γενικότερο αφηγηματικό σχήμα, χρησιμοποιείται η ιστορία μέσα στην ιστορία. Διαβάζουμε δηλαδή ένα έργο που μιλάει για τη διαδικασία της δημιουργίας του μέσα από τον πρόλογο και τον επίλογο του κόμικ. Βέβαια, βλέπουμε αποκλειστικά τη συγγραφική πλευρά της δημιουργίας.

Το βιβλίο αυτό παρατηρεί εύστοχα πως πολλοί Έλληνες ακόμη δεν γνωρίζουν τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Με αυτό ομολογώ πως ταυτίστηκα, γιατί κι εγώ δεν γνώριζα τίποτε από αυτά μέχρι πριν λίγες μέρες. Χάρη στο συγκεκριμένο κόμικ όμως αυτό άλλαξε για μένα ριζικά και μπορώ πλέον να πω πως απέκτησα ένα ζωηρό ενδιαφέρον για αυτήν τη σημαντική προσωπικότητα του τόπου μας! Οπότε, από αυτήν την άποψη, είναι ένα έργο άκρως επιτυχημένο.

*Ο Νίκος Καμπασελέ είναι δημιουργός comic. Το κείμενο είναι η ομιλία του στην εκδήλωση παρουσίασης του graphic novel «Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, ο σπουδαίος Έλληνας μαθηματικός», σε σενάριο του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη και εικονογράφηση του Παναγιώτη Πανταζή (εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα 2021), που διοργανώθηκε την Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2022, από τη Δημοτική Κοινωφελή Επιχείρηση Πολιτισμού Παιδείας και Αθλητισμού Δήμου Κομοτηνής, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής στο πλαίσιο των δράσεών της με την ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. «Κομοτηνή Εν Δράσει», τον Σύνδεσμο Φίλων Καραθεοδωρή, τις εκδόσεις Παπαδόπουλος, το βιβλιοπωλείο “Bookstop” και τον «Παρατηρητής της Θράκης», στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στο Τσανάκλειο Μέγαρο.

Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.