Μαρια Μητσιακη,* «Το βιβλιο διαβαζεται γρηγορα, ευκολα και εφοδιαζει τους αναγνωστες με πλουσιες ιδεες δημιουργικης και κριτικης μυησης στη γλωσσα»
Σας καλωσορίζω κι εγώ με τη σειρά μου σε αυτή την ιδιαίτερα συγκινητική συνεύρεση που συμπίπτει όχι μόνο με τη διεξαγωγή του 4ου Colloquium Γλωσσολογίας αλλά και με το καλωσόρισμα της Ζωής στην Ελλάδα.
Θα ξεκινήσω με τον τίτλο του βιβλίου. Ένας τίτλος που σε μια πρώτη ανάγνωση μπορεί να προκαλέσει αμφιθυμία και ερωτηματικά. Το βασικό ίσως ερώτημα: είναι δυνατό κανείς να διδάξει αλλά και να μάθει γλώσσα με ένα chatbot, δηλαδή μια πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης; Το ερώτημα αυτό, στη δική μου εμπειρία και αντίληψη, δεν διαφοροποιείται πολύ από αντίστοιχα καίρια ερωτήματα τόσο από το γνωστικό αντικείμενο που θεραπεύω, π.χ. Επιτρέπεται οι γονείς να μιλούν την πρώτη τους γλώσσα στο σπίτι; Και πώς θα μάθουν τα παιδιά ελληνικά; Όσο και από τον ευρύτερο χώρο της φιλολογίας, π.χ. Μα γίνεται να διδάσκουμε αρχαία με ψηφιακή αφήγηση ή άλλα ψηφιακά μέσα;
Η αμφιθυμία και τα ερωτηματικά αυξάνονται, αν παρατηρήσει κανείς τους τίτλους των ειδήσεων που αφορούν το πρώτο chatbot τεχνητής νοημοσύνης, το ChatGPT, στο διαδίκτυο. Αναφέρω ενδεικτικά μερικούς από εφημερίδες όπως “The Guardian” και “New York Times”: «Το ChatGPT μπορεί να αντικαταστήσει τους ανθρώπους; Η ηλιθιότητα του ChatGPT, Οι New York Times μηνύουν την OpenAI και τη Microsoft για παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων».
Παράλληλα όμως, το τελευταίο διάστημα διαβάζει κανείς τίτλους και άρθρα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ενδεικτικά:
«Το μυστικό συστατικό του ChatGPT είναι η ανθρώπινη συμβουλή. Η τεχνητή νοημοσύνη πιθανότατα θα σημάνει το τέλος της παραδοσιακής σχολικής τάξης. Ναι, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να διαταράξει βαθιά την εκπαίδευση. Αλλά ίσως αυτό να μην είναι κακό, Το ChatGPT έρχεται στα σχολεία της Αυστραλίας (και να πω ότι η σχολική εκπαίδευση και τα προγράμματα σπουδών της Αυστραλίας είναι από τα πιο προχωρημένα στον κόσμο). Οι φοιτητές μου χρησιμοποιούν το ChatGPT για να κλέβουν! Να, γιατί αυτό αποτελεί μια διδάξιμη συγκυρία, Μετασχηματίστε την τριτοβάθμια εκπαίδευση εκμεταλλευόμενοι τη στιγμή της τεχνητής νοημοσύνης».
Η Ζωή αναφέρει ρητά ότι το μεγάλο στοίχημα είναι να αποκτήσουμε όλοι και όλες, διδάσκοντες και διδασκόμενοι γραμματισμό στην τεχνητή νοημοσύνη. Τι άραγε σημαίνει αυτό; Σημαίνει να γνωρίζουμε πώς να την αξιοποιούμε δημιουργικά και κριτικά. Υπογραμμίζω το δημιουργικά και το κριτικά, καθώς παραπέμπουν στις δεξιότητες του 21ου αιώνα, τα 4 C: Critical thinking, Creativity, Collaboration, Communication
Πρέπει να σας εκμυστηρευτώ ότι όλοι αυτοί οι τίτλοι είναι σχετικά πρόσφατοι, εντός του 2024, και κάποιοι εντός του 2ου εξαμήνου του 2023, όταν η Ζωή είχε ήδη συγγράψει το νέο της βιβλίο. Πολύ νωρίτερα, τον Δεκέμβρη του 2022, όταν η OpenAI λάνσαρε για πρώτη φορά το ChatGPT, η Ζωή είχε ήδη παρατηρήσει όχι μόνο την αμφιθυμία αλλά και τους αφορισμούς για τις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης στη διεθνή και ελληνική ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα. Και βέβαια, όσο την ξέρω, μπορώ να σκεφτώ ότι αυτό αποτέλεσε για εκείνη μια σημαντική πρόκληση, ένα νέο πεδίο ερευνητικής και εκπαιδευτικής πρακτικής, για να διεκδικήσει το δικαίωμα αλλά και την υποχρέωση στην αλλαγή και την καινοτομία.
Πώς λειτουργεί ένα chatbot, όπως το ChatGPT;
Τα προηγούμενα ερωτηματικά απαντώνται απλά, νηφάλια και εύστοχα, αν λάβουμε υπόψη μας πώς λειτουργεί ένα chatbot, όπως το ChatGPT. Tα AI chatbots βασίζονται σε γενετικά μοντέλα μηχανικής μάθησης (Machine Learning) και έτσι αποκτούν τη δυνατότητα να απαντάνε με ακρίβεια και ταχύτητα. Συλλέγουν πάρα πολύ μεγάλο όγκο πληροφορίας από το διαδίκτυο και αποκτούν δυνατότητα να είναι πιο «ανθρώπινα» και κατανοητά στις απαντήσεις τους. Η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης έχει ως αποτέλεσμα να μπορούν να μαθαίνουν μέσα από κάθε «συζήτηση» που έχουν με τους χρήστες, καθώς προσθέτουν νέα δεδομένα στη βάση τους. Με λίγα λόγια προσπαθούν να προσομοιώσουν τη δημιουργικότητα και παραγωγικότητα των φυσικών γλωσσών και την ανθρώπινη επικοινωνία. Δεν παύουν όμως να είναι ανθρώπινα δημιουργήματα. Όσο περισσότερα είναι τα γλωσσικά δεδομένα που συλλέγονται, τόσο καλύτερα εκπαιδεύονται τα γενετικά μοντέλα μάθησης. Γι’ αυτό και το ChatGPT αυτήν τη στιγμή αποδίδει καλύτερα στα αγγλικά, τη γλώσσα της παγκοσμιοποίησης, και λιγότερο καλά στα ελληνικά. Και γι’ αυτό, οι νέες editions, όπως το GPT 4, παίρνουν περισσότερα αστεράκια στην τεκμηρίωση, την ακρίβεια και την ταχύτητα των απαντήσεών τους.
Από το πρώτο ερώτημα, δηλαδή αν μπορούμε να διδάξουμε και να μάθουμε γλώσσα με ένα chatbot, προκύπτει κι ένα δεύτερο: και ποιος είναι ο ρόλος του/της εκπαιδευτή/εκπαιδεύτριας, και κυρίως των εκπαιδευόμενων (φοιτητών/τριών και μαθητών/τριών), αν τ’ αναθέσουμε όλα στην τεχνητή ευφυία; Κι ακόμη, τι επιστήμονες είναι δυνατό να βγαίνουν στην αγορά εργασίας; Τόσο η Ζωή σε όλο το βιβλίο όσο και ο Γιώργος Μικρός στον πρόλογο του βιβλίου θίγουν αυτό το ζήτημα και βεβαίως το απαντούν.
Σήμερα οι υποτιθέμενες επαναστατικές εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν πράγματι αιτία τόσο για ανησυχία όσο και για αισιοδοξία. Αισιοδοξία επειδή η νοημοσύνη είναι το μέσο με το οποίο λύνουμε τα προβλήματα. Ανησυχία επειδή φοβόμαστε ότι το πιο δημοφιλές και μοντέρνο στέλεχος της τεχνητής νοημοσύνης –η μηχανική μάθηση– θα υποβαθμίσει την επιστήμη μας και θα ευτελίσει την ηθική μας. Η Ζωή με το συγκεκριμένο βιβλίο επιχειρεί να άρει τις φοβίες και τις ανησυχίες μας και να μας δείξει τον δρόμο
«Η Ζωή, μέσα από το βιβλίο, διαμορφώνει ένα περιβάλλον μάθησης δοσμένο με συντομία και απλή διατύπωση»
Η Ζωή αναφέρει ρητά ότι το μεγάλο στοίχημα είναι να αποκτήσουμε όλοι και όλες, διδάσκοντες και διδασκόμενοι γραμματισμό στην τεχνητή νοημοσύνη. Τι άραγε σημαίνει αυτό; Σημαίνει να γνωρίζουμε πώς να την αξιοποιούμε δημιουργικά και κριτικά. Υπογραμμίζω το δημιουργικά και το κριτικά, καθώς παραπέμπουν στις δεξιότητες του 21ου αιώνα, τα 4 C: Critical thinking, Creativity, Collaboration, Communication. Σημαίνει λοιπόν να δημιουργούμε περιβάλλοντα μάθησης στα οποία συνεργαζόμαστε, επικοινωνούμε και προσεγγίζουμε κριτικά, με απώτερο στόχο να επιλύσουμε προβλήματα και να δημιουργήσουμε νέες ιδέες, πνευματικά και υλικά αγαθά. Σε αυτό το σημείο να υπενθυμίσω τη σημασία της δημιουργικής σκέψης στην εκπαίδευση, καθώς πριν από λίγο διάστημα τα πρόσφατα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA, με εστίαση στη δημιουργική σκέψη, προκάλεσαν ανησυχία για τις επιδόσεις των παιδιών μας στην Ελλάδα.
Η Ζωή μέσα από το βιβλίο διαμορφώνει ένα τέτοιο περιβάλλον γλωσσικής μάθησης. Ένα περιβάλλον μάθησης δοσμένο με συντομία και απλή διατύπωση, διατυπωμένο σε δέκα διακριτά μαθήματα/ενότητες και κατάλληλο για να μυήσει τους αρχάριους. Στο βιβλίο, προηγούνται δύο εισαγωγικά σημειώματα, ένα για τη σύνδεση του ChatGPT με τη γλωσσική διδασκαλία, κι ένα για τη γλωσσική μάθηση άνευ διδασκάλου, τα οποία αντλούν από τα τρέχοντα προγράμματα σπουδών για τη διδασκαλία της δεύτερης/πρόσθετης γλώσσας, ανάμεσα στα οποία και το Πρόγραμμα Σπουδών για την ελληνική ως Γλώσσα Πολιτισμικής Κληρονομιάς που συγγράψαμε. Τα δέκα μαθήματα απηχούν τη δραστηριοποίηση της Ζωής τα τελευταία χρόνια στον χώρο της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας και ειδικότερα της διδασκαλίας της γλώσσας, καθώς και τις εξελίξεις στον χώρο, όπως αποτυπώνονται στην πλούσια ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία, και προτείνουν σαφείς τρόπους γλωσσικής μάθησης και διδασκαλίας με τη χρήση chatbot. Έτσι, το καθένα από τα δέκα μαθήματα εστιάζει σε διαφορετικά πεδία, όπως το λεξιλόγιο και την προφορά, αλλά και σε διαφορετικές γλωσσικές μακρο-δεξιότητες, την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου, ενώ τα δύο τελευταία μαθήματα εστιάζουν στην προσβάσιμη διδασκαλία και μάθηση, τη μεγάλη της αγάπη, και τη γλωσσική αξιολόγηση.
Το βιβλίο «Διδάσκοντας και μαθαίνοντας γλώσσα με το ChatGPT» διαβάζεται γρήγορα και εύκολα και εφοδιάζει τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες με πλούσιες ιδέες δημιουργικής και κριτικής μύησης στη γλώσσα, παρέα με ένα chatbot.
Θα κλείσω με μια πρόσφατη τοποθέτηση του Νόαμ Τσόμσκι, ενός γλωσσολόγου που σημάδεψε τον 20ό αι.: Σήμερα οι υποτιθέμενες επαναστατικές εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν πράγματι αιτία τόσο για ανησυχία όσο και για αισιοδοξία. Αισιοδοξία επειδή η νοημοσύνη είναι το μέσο με το οποίο λύνουμε τα προβλήματα. Ανησυχία επειδή φοβόμαστε ότι το πιο δημοφιλές και μοντέρνο στέλεχος της τεχνητής νοημοσύνης –η μηχανική μάθηση– θα υποβαθμίσει την επιστήμη μας και θα ευτελίσει την ηθική μας. Η Ζωή με το συγκεκριμένο βιβλίο επιχειρεί να άρει τις φοβίες και τις ανησυχίες μας και να μας δείξει τον δρόμο.
Ζωή, καλώς ήρθες και καλώς μας έφερες ακόμη ένα ιδιαίτερα προκλητικό, ενδιαφέρον πόνημα.
*Η Μαρία Μητσιάκη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του ΤΕΦ/ΔΠΘ. Το παρόν κείμενο είναι η ομιλία της στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου της Ζωής Γαβριηλίδου, «Διδάσκοντας και μαθαίνοντας γλώσσα με το ChatGPT» (Γιώργος Μικρός πρόλ., εκδ. Κριτική, Αθήνα 2024), που διοργανώθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιούνται με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Κομοτηνή Εν Δράσει», τις εκδόσεις Κριτική, το Εργαστήριο Γλωσσολογίας ΣυνΜόρΦωΣη του ΤΕΦ/ΔΠΘ, το Δημοκρίτειο Βιβλιοχαρτοπωλείο και τον «Παρατηρητή της Θράκης» Media Group, στις 20/6/2024, στον χώρο της Βιβλιοθήκης, στο πλαίσιο του Colloquium μεταπτυχιακών και υπ. διδακτόρων της ειδίκευσης Γλωσσολογίας του ΤΕΦ/ΔΠΘ. Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν για διευκόλυνση στην ανάγνωση.
Δείτε τις εισηγήσεις των υπολοίπων ομιλητών εδώ.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
