Κυνηγωντας εναν απιαστο Οδυσσεα

Το 2023 αποτελεί χρονιά ορόσημο για την περιοχή μας, για τη Θράκη μας, λόγω της επετείου των 100 χρόνων από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ήταν Ιούλιος του 1923 όταν η Ελλάδα, η Τουρκία και οι χώρες που ενεπλάκησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συμφώνησαν στη Συνθήκη αυτή, που οδήγησε στον ξεριζωμό εκατομμύρια γηγενείς, χάραξε τα σύνορα των δύο κρατών όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, αλλά και έθεσε την «ταφόπλακα» στη «Μεγάλη Ιδέα» και στο όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου για την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών.

Η τομή αυτή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία ενέπνευσε τον Γάλλο συγγραφέα Anton Beraber στη συγγραφή του πρώτου του λογοτεχνικού έργου με τίτλο «Η μεγάλη ιδέα», που κυκλοφόρησε στα ελληνικά γράμματα από τις εκδόσεις Πόλις το 2021. Η Αλεξάνδρα Κωσταράκου, που ανέλαβε τη μετάφραση, κατάφερε με τη γλωσσική της δεινότητα να διατηρήσει τη σαγηνευτικότατα της γλώσσας του Beraber, που καταφέρνει να γοητεύσει τα αυτιά αλλά και τον νου του αναγνώστη.

Το ογκώδες αυτό μυθιστόρημα σίγουρα θα ξαφνιάσει τους αναγνώστες, μιας και η Μικρασιατική Εκστρατεία λειτουργεί σε αυτό περισσότερο ως πλαίσιο, και ο φακός του αφηγητή αποφεύγει να εστιάσει στα ιστορικά γεγονότα. Πού όμως στρέφεται η ματιά του; Πενήντα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένας φοιτητής –ο ανώνυμος αφηγητής– μελετά στη διατριβή του την περίπτωση του Σαούλ Καλογιάννη, στρατιώτη που πήρε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ο Καλογιάννης αποδεικνύεται ήρωας απρόβλεπτος: ηττημένος και λιποτάκτης, σιωπηλός και χαρισματικός, άγγελος και δαίμονας μαζί, γίνεται ένας άπιαστος Οδυσσέας.

Όμως, οι περιπλανήσεις του ανώνυμου αφηγητή στον χώρο και στον χρόνο συνθέτουν μια «Οδύσσεια» χωρίς την αίγλη του μύθου και το άγγιγμα των θεών· οι αναφορές που ξεπηδούν εδώ κι εκεί από το αρχαίο πρότυπο υπάρχουν μόνο για να ανατραπούν. Θα μπορούσαμε να πούμε πως, παρά την εμφανή σύνδεση του μυθιστορήματος με τη Μικρασιατική Εκστρατεία, μάλλον περισσότερο συνομιλεί με τα ομηρικά έπη και το επίπονο ταξίδι περιπλάνησης του Οδυσσέα, παρά με το ιστορικό γεγονός αυτό καθ’ αυτό.

Οι μάρτυρες που βρίσκει ο ερευνητής, όλοι απόκληροι της Ιστορίας, διαδέχονται ο ένας τον άλλο για να αφηγηθούν το πεπρωμένο του Καλογιάννη, το ταξίδι του από τα πέρατα της Ανατολής μέχρι τις ακτές του Νέου Κόσμου. Ο ερευνητής πασχίζει συνεχώς, μέσα από τις αναζητήσεις του, να φωτίσει τον ίσκιο του Καλογιάννη και ψηφίδα ψηφίδα να συνθέσει το πορτραίτο του.  Επιδίδεται σε έναν συνεχή και διαρκή αγώνα αναζήτησης της Αλήθειας –εάν και εφόσον υπάρχει. Τα καταφέρνει;

Το σκηνικό συνεχώς ανατρέπεται, οι μαρτυρίες είναι αντικρουόμενες: ακούει γεγονότα διαβρωμένα από τον χρόνο, μαθαίνει συμβάντα που αγνοεί το νόημά τους. Προσπαθεί να εξηγήσει τα αίτια, τις προθέσεις, να ξεδιαλύνει το σκοτάδι. Η έρευνα, που συναντά συνεχώς εμπόδια, θα οδηγήσει τον ερευνητή στις φυλακές της Χούντας των Συνταγματαρχών, στα βουνά, που κρατούν ακόμα τις αναμνήσεις του Εμφυλίου, στα σύγχρονα ταραγμένα Βαλκάνια. Θα ανακαλύψει ότι ο μύθος του Καλογιάννη καλπάζει και ξεσηκώνει ερήμους, κυκλαδίτικα νησιά, δάση από γιγάντιες φασκομηλιές, πολιτείες κάτω απ’ τα κύματα…

«Η μεγάλη ιδέα» είναι ένα μυθιστόρημα περιπετειώδες, ξεδίπλωμα απέραντης φαντασίας, με γλώσσα πληθωρική και οραματική με μπαρόκ εξάρσεις, που στην αδιάκοπη ροή της συνδυάζει το υψηλό και το ταπεινό, το τραγικό και το κωμικό, τον ρεαλισμό και την ποίηση. Ο πρωταγωνιστής τού Beraber, παρόλο που το όνομά του διατρέχει το βιβλίο σαν επωδή, παραμένει ένα αίνιγμα. Χαμένος πότε στις αβύσσους του Ωκεανού, πότε στην άβυσσο της ψυχής του, «μόνος, σκοτεινός… και ακυβέρνητος», τι ήταν αυτός ο άντρας με τα μάτια γεμάτα σκοτάδι; Ιδεαλιστής, προδότης ή ο τελευταίος ήρωας;

Ζωή Καραμήτρου, «Ο Beraber γράφει μια τεράστια περιπέτεια, σε όγκο, σε σκέψεις, σε περιγραφές, σε νοήματα»

Η κριτικός λογοτεχνίας Ζωή Καραμήτρου ακολουθεί τη δράση του Σαούλ Καλογιάννη του Anton Beraber και σχολιάζει για το μυθιστόρημά του στην εφημερίδα «Η Καθημερινή»: «Ο ερευνητής του, όμοια με τον Σαούλ, θα περιπλανηθεί και θα υποφέρει, θα ζήσει κυνηγημένος και θα φυλακιστεί, θα βγει στο βουνό με τους αντάρτες και θα νιώσει πώς είναι η σκέψη, η έρευνα, η αποκάλυψη να ενοχλεί μια χούντα που αντιμετωπίζει πάντα με τον ίδιο τρόπο όποιον θεωρεί απειλητικό ταραξία: στερώντας του ελευθερία, δικαιώματα, βούληση, νόηση. […]

Ο Beraber γράφει μια τεράστια περιπέτεια, σε όγκο, σε σκέψεις, σε περιγραφές, σε νοήματα. Πλέκει αλήθειες και ψέματα, μύθους και πραγματικότητα, τραγικές βεβαιότητες, κωμικές ιδεοληψίες και μας αφήνει με το καίριο ερώτημα. Αυτός ο σιωπηλός άντρας με τα σκοτεινά μάτια, ο παγκόσμιος ήρωας, ο οικουμενικός Έλληνας, ο ιδεαλιστής και προδότης, μπορεί να υπάρξει μέσα σε τόσες αντιφάσεις και να μείνει αυθεντικός, να συντηρεί και να διασώζει τη μνήμη, τη συνείδηση, την κατάφαση στην Ιστορία;

Ο Beraber μας παίρνει μαζί του ψάχνοντας τον Καλογιάννη. Είμαστε στην Ευρώπη και στην Αμερική, πολίτες του παλιού και του νέου κόσμου, κατοικούμε παντού, συμμετέχουμε στον πόλεμο της Ισπανίας και πηγαίνουμε μαζί του στη Μόσχα κι άξαφνα η Νέα Υόρκη μας υπόσχεται τα πάντα, μας δίνει σπαράγματα εικόνων φτώχειας, δυστυχίας, αποκλεισμού. Μπορούμε να κυνηγήσουμε ο καθένας μας τη δική του μεγάλη ιδέα, να ταχθούμε σ’ έναν σκοπό, αναλαμβάνοντας την ευθύνη, απολαμβάνοντας τη χαρά, μοιραζόμενοι εμπειρίες κι αδιέξοδα, φτάνοντας στην απελπισία και στην αναγέννηση, όσο η σκέψη και η βούληση οργανώνουν τη ζωή, τίποτα δεν φαντάζει αδύνατο, όλα είναι εφικτά. 

Ο Beraber γράφει μια τεράστια περιπέτεια, σε όγκο, σε σκέψεις, σε περιγραφές, σε νοήματα. Πλέκει αλήθειες και ψέματα, μύθους και πραγματικότητα, τραγικές βεβαιότητες, κωμικές ιδεοληψίες και μας αφήνει με το καίριο ερώτημα. Αυτός ο σιωπηλός άντρας με τα σκοτεινά μάτια, ο παγκόσμιος ήρωας, ο οικουμενικός Έλληνας, ο ιδεαλιστής και προδότης, μπορεί να υπάρξει μέσα σε τόσες αντιφάσεις και να μείνει αυθεντικός, να συντηρεί και να διασώζει τη μνήμη, τη συνείδηση, την κατάφαση στην Ιστορία;».

Anton Beraber, «Ο ελληνικός πολιτισμός βρίσκεται παραδοσιακά στο επίκεντρο της γαλλικής εκπαίδευσης»

Ο Anton Beraber γεννήθηκε σε προάστιο του Παρισιού το 1987. Σπούδασε Φιλολογία και Αρχαιολογία, ενώ στις μέρες μας διδάσκει αρχαία ελληνικά και λατινικά. Η αγάπη του για τον ελληνικό πολιτισμό είναι διαρκής και ξεκινά από τα μαθητικά του χρόνια, όπως ο ίδιος επισήμανε σε συνέντευξή του στο «ΒΗΜAgazino» και τη Μαριλένα Αστραπέλλου:«Ο ελληνικός πολιτισμός βρίσκεται παραδοσιακά στο επίκεντρο της γαλλικής εκπαίδευσης. Όπως εκατομμύρια συμπατριώτες μου, ήρθα από νωρίς σε επαφή μαζί του και μου πήρε αρκετό καιρό να απελευθερωθώ από τις γενικότητες του σχολείου για το “ελληνικό θαύμα”».

«Η μεγάλη ιδέα», που είναι το πρώτο του μυθιστόρημα, έχει τιμηθεί με το βραβείο Transfuge πρώτου μυθιστορήματος, καθώς και με το βραβείο Valery Larbaud.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.