Η εβραικη κοινοτητα της Καβαλας πρωταγωνιστει στη νεα μελετη της Ρικα Μπενβενιστε
Λίγο πριν την αρχή της νέας χρονιάς, οι εκδόσεις Πόλις κυκλοφόρησαν την καινούργια μελέτη της Ρίκα Μπενβενίστε με τίτλο «Ναυαγοί», Ιστορίες οικογενειακές και άλλες μέσα στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, σε επιμέλεια Χρήστου Μπούρη, στην οποία καταγράφονται τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας την εποχή της βουλγαρικής κατοχής, με τα περισσότερα αρσενικά μέλη της κοινότητας να αποστέλλονται στη Βουλγαρία και μόνο λίγοι να επιστρέφουν από τα καταναγκαστικά έργα.
Η Ρίκα Μπενβενίστε με αφορμή το επιστολικό αρχείο του Μωρίς Μπενβενίστε, μας φέρνει σε επαφή με την εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας, ίσως μια από τις πιο οργανωμένες εβραϊκές κοινότητες που υπήρξαν στη χώρα, η οποία και αφανίστηκε σχεδόν κατά τη διάρκεια της βουλγαρικής κατοχής στο κολαστήριο της Τρεμπλίνκα.
Με επίκεντρο μια σημαντική οικογένεια Εβραίων καπνεμπόρων, οι ιστορίες των ηρώων μας ταξιδεύουν στη μεταπολεμική Ελλάδα, παρακολουθώντας τους επιζώντες που άλλοι τους παντρεύονται, άλλοι τους μένουν στην Καβάλα και άλλοι μεταναστεύουν για ένα καλύτερο μέλλον, προσπαθώντας να ελπίζουν για μια καλύτερη ζωή, παρά τα κατάλοιπα που τους άφησαν οι μνήμες του πολέμου και της κατοχής, διατηρώντας με οποιονδήποτε τρόπο την παράδοση και την ιστορία τους.
Μιχάλης Λυχούνας,* «Η χώρα δεν έχει ούτε σοβαρές εβραϊκές ούτε σοβαρές ραββινικές σπουδές, τα πράγματα ωστόσο μπορούν και πρέπει να αλλάξουν»
Ο αρχαιολόγος Μιχάλης Λυχούνας, έγραψε με αφορμή τη νέα μελέτη της Ρίκα Μπενβενίστε και εστίασε στην ανάγκη για τη διατήρηση των εβραϊκών κοινοτήτων στη χώρα αλλά και του γλωσσικού ιδιώματος, για το οποίο τόσο το κράτος όσο και η τριτοβάθμια Εκπαίδευση εθελοτυφλεί.
«Το καλογραμμένο βιβλίο μάς δίνει πληροφορίες για ένα ζήτημα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, την πορεία του γλωσσικού ιδιώματος που χρησιμοποιούσαν οι συμπολίτες μας περίπου σαράντα χρόνια μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στο ελληνικό κράτος. Ως γνωστόν, το ιδίωμα των εξ Ιβηρικής εγκατασταθέντων στην οθωμανική επικράτεια Εβραίων ήταν τα λαδίνο, μια αρχαΐζουσα μορφή ισπανικών με στοιχεία εβραϊκών, αραβικών και προφανώς τουρκικών. Η ανάπτυξη της παιδείας των μεσοστρωμάτων μέσω της κοσμικής Alliance προσελκύει τους μορφωμένους στα γαλλικά. Η ένταξη στο σύγχρονο παρεμβατικό κράτος τής Ελλάδας επιβάλλει τη δική του γλώσσα. Σ’ αυτές οι συγγραφείς των επιστολών γράφουν και μας αφήνουν με το μεγάλο ερώτημα πώς θα εξελίσσονταν αυτή η κοινότητα αλλά και η ίδια η πόλη της Καβάλας αν δεν μεσολαβούσε η καταστροφή, ποιο μπόλι θα έφερνε τα ωραιότερα άνθη.
Η απώλεια των κοινοτήτων κατά μήκος της Εγνατίας Οδού δεν αποτελεί μόνο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Καθώς τα λαδίνο δεν ταυτίστηκαν με κάποιες ορθόδοξες κοινότητες (όπως τα yiddish με τους haredi) και καταπιέστηκαν στο πλαίσιο της δημιουργίας εθνικού κανόνα στο Ισραήλ, ουσιαστικά έσβησαν. Στην επιβίωση μετά τον πόλεμο στη Θεσσαλονίκη η γλώσσα έφευγε με τον θάνατο του κάθε μέλους. Στις πόλεις δεν είναι ότι δεν έχουμε πια Εβραίους, δεν υπάρχουν ούτε η λαλιά τους ούτε και η γνώση της γραφής τους (rashi). Δεν είναι εθνοκάθαρση, αλλά και γλωσσοκάθαρση! Και καθώς η λαλιά ήρθε από την άλλη πλευρά της Μεσογείου, πρόκειται για πολιτιστικό έγκλημα πανευρωπαϊκών διαστάσεων. Εννοείται ότι το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι τραγικά απόν.
Η Καβάλα αλλά και η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια επανασυνδέονται, ενίοτε πολύ επώδυνα, με την παρουσία των Εβραίων στην επικράτεια. Το συγκλονιστικό γεγονός του τέλους, δυστυχώς, συσκοτίζει τον εβραϊκό πολιτισμό. Η χώρα δεν έχει ούτε σοβαρές εβραϊκές ούτε σοβαρές ραββινικές σπουδές. Τα πράγματα ωστόσο μπορούν και πρέπει να αλλάξουν και το παρόν πόνημα συμβάλλει ουσιαστικά αλλά και συναισθηματικά.
Η μελέτη της Ρίκας Μπενβενίστε για όσους είμαστε μιας κάποιας ηλικίας ήταν ένα ταξίδι στη θάλασσα των αναμνήσεων. Κάποια ονόματα και καταστάσεις είναι οικείες και σχετίζονται ακόμη και με τις οικογένειές μας. Δεν πρόκειται για εβραϊκή, αλλά για μια όψη της ιστορίας της Καβάλας και δεν μπορούμε παρά να είμαστε ευγνώμονες στον Μώρις για την επιμελή επιστολογραφία του όσο και στη Ρίκα για την ενδελεχή επεξεργασία της. Είναι και οι δύο ένθερμα ευπρόσδεκτοι, Benveniste!»
*Μιχάλης Λυχούνας, «Ταξίδι σε ένα επώδυνο παρελθόν», «Η Αυγή», 03/01/2024
Η ιστορικός, συγγραφέας και κριτικός Ρίκα Μπενβενίστε
Η Ρίκα Μπενβενίστε είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας της Μεσαιωνικής Ευρώπης στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Μελέτες της για τα δικαστικά αρχεία της μεσαιωνικής Γαλλίας, την ιστορική ανθρωπολογία και τις σχέσεις εβραίων και χριστιανών στη μεσαιωνική Δύση έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Στα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνονται επίσης η εβραϊκή ιστοριογραφία και η ιστορία του Ολοκαυτώματος.
Το 2015 τιμήθηκε με το «Κρατικό ειδικό βραβείο σε λογοτέχνη του οποίου το βιβλίο προάγει σημαντικά το διάλογο πάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα» για το έργο της «Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, εκτόπιση, επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940», εκδόσεις Πόλις.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
