Χρηστος Χαρτοματσιδης: «Ο Κ. Δρουγαλας ξερει να συντηρει την ενταση και την αγωνια»

Αγαπητοί φίλοι,

Έχω τη χαρά να σας παρουσιάσω έναν νέο συγγραφέα, τον Κώστα Δρουγαλά. Το πρώτο που πρόσεξα στο βιογραφικό του ήταν το έτος γεννήσεως, που συμπίπτει με αυτό του γιου μου, το 1985. Είναι μια γενιά, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που αυτά σίγουρα επηρεάσανε τον τρόπο σκέψης τους και διαμορφώσανε τα λογοτεχνικά τους γούστα, τα θέματα για τα οποία γράφουν, μα και τα εκφραστικά μέσα που επιλέγουν: 

Πρόκειται για τα πρώτα παιδιά που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν μετά τα χρόνια της ανέχειας–δεν λέω «στα χρόνια της αφθονίας»–, μα σίγουρα δεν δοκιμάστηκαν από ιδιαίτερες στερήσεις. Πέρα από τα ανέκδοτα για την ευημερία στα χρόνια του ΠΑΣΟΚ, υπήρχε όντως μια οικονομική σταθερότητα –χωρίς προβλήματα ανεργίας, με τις γειτονιές γεμάτες ντόπιες μικροεπιχειρήσεις, βιοτεχνίες, μαγαζιά, που όλα δουλεύανε!

Είναι η πρώτη γενιά που ενηλικιώθηκε μαζί με την ενηλικίωση των υπολογιστών και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών –οι πρώτοι υπολογιστές αρχίζουν να εμφανίζονται δειλά στους επαγγελματικούς χώρους στις αρχές της δεκαετίας του ’90, ήταν ασπρόμαυροι, με λειτουργικό σύστημα DOS, χωρίς προγράμματα επεξεργασίας κειμένων στα ελληνικά και οι περισσότεροι τους χρησιμοποιούσαν για να εκτυπώνουν τιμολόγια. Όσο για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, υπήρχαν αίθουσες όπου σε μεγάλα και βαριά μηχανήματα, περίπου όσο ένα τζουκ μποξ, έπαιζες «Πακμαν», ή διαστημικά  πυραυλάκια, με απλά, δυσδιάστατα γραφικά. Οι τρεις ζωές τελειώνανε σχεδόν αμέσως, με το ειρωνικό  “Gameover” να αναβοσβήνει στην οθόνη. Δεν μιλάμε για κινητά, που βγήκαν στα τέλη της δεκαετίας, ή για τις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, που έπαιρναν μια δισκέτα 9×9 κι αποθήκευε δέκα φωτογραφίες. Κι εννοείται, στην εδώ ζωή μας, δεν υπήρχε ακόμη το διαδίκτυο.

Τότε κάνανε την εμφάνισή τους τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια, με τις πολλές ελληνικές, μα και ξένες σειρές. Για τα παιδιά υπήρχαν οι γιαπωνέζικες ταινίες κινούμενων σχεδίων, όπως το “Jetta Robot”, ο «Δούκας Φλιντ», ή οι “Thunder Cats”.

Πάλι εκείνα τα χρόνια αρχίζουν οι καταλήψεις και στη μέση εκπαίδευση, με το σύνθημα «Κάτσε καλά, Γεράσιμε!» να ηχεί κοροϊδευτικά σε όλα τα λύκεια της χώρας, βρίσκοντας αποδοχή ακόμη και στους καθηγητές, όχι τόσο ως προς τα αιτήματα των μαθητών, μα προς την κοινή ευκαιρία για χαβαλέ και κοπάνα. 

Είναι η πρώτη γενιά που τα περισσότερα παιδιά ξέρουν καλά αγγλικά, που τα μάθανε ή από τα φροντιστήρια ή από τα videogames, κι αυτό θα τους επιτρέψει όχι μόνο να κάνουν μεταπτυχιακά και διδακτορικά στο εξωτερικό, μα και να αναζητήσουν δουλειές αντίστοιχες στα πτυχία τους, μια που η Ελλάδα δεν μπορεί να τους το προσφέρει κι να τους απορροφήσει.

Ήταν οι πρώτοι που τολμήσανε να κάνουν ψυχοθεραπεία! Κάτι που για μας ήταν αδιανόητο. Προτιμούσαμε να συζητάμε τα άγχη και τα βάσανά μας με τους ανειδίκευτους φίλους μας και, ίσως, γι αυτό να καταντήσαμε όπως καταντήσαμε.

Εκείνη την εποχή η λογοτεχνία διδάσκεται στα σχολεία με τον τρόπο που γνωρίζετε, και φυσικά τα παιδιά αρχίζουν να στρέφονται προς την εικονική πραγματικότητα, στις οθόνες, προτιμώντας την από την εικονική πραγματικότητα των βιβλίων. Όσοι διαβάζουν, επιλέγουν Τόλκιν και Στίβεν Κινγκ, και  παρακολουθούν επιβλητικές υπερπαραγωγές στα πολυ-σινεμά, που θα κλείσουν τους συνοικιακούς κινηματογράφους! Μάλλον είναι η τελευταία γενιά που διαβάζει και, ίσως, αυτό να εξηγεί το ενδιαφέρον μου για τον συγγραφέα που παρουσιάζουμε απόψε. Φυσικό είναι κάποιος που διαβάζει και του αρέσουν τα βιβλία να γίνει φιλόλογος και να  στραφεί μετά στο γράψιμο, δίνοντάς μας μια ελπίδα για το μέλλον του βιβλίου. Είναι η γενιά της (ας την ονομάσουμε έτσι) Μεταλογοτεχνίας, που ή θα βοηθήσει να έρθει ο οριστικός θάνατός της όπως την ξέρουμε, ή θα βρει καινούργιες,πιο βιώσιμες φόρμες!

Ο πρόλογος αυτός ήταν απαραίτητος, επειδή όλοι οι παραπάνω παράγοντες  επηρεάζουν τη γραφή. Στη συνέχεια, θα προσπαθήσουμενα δούμε την αντανάκλασή τους στο έργο του Κώστα Δρουγαλά!

Για τον συγγραφέα, όσο πιο τραβηγμένη είναι κάποια κατάσταση, τόσο το καλύτερο

Ποια είναι τα βασικά θέματα που εμπνέουν τον συγγραφέα; Γενικός  παρονομαστής είναι ο ανθρώπινος πόνος, αυτός της απώλειας, της απογοήτευσης, της ζήλειας, της μη αποδοχής, ή, για να γενικεύσουμε, ο πόνος της ύπαρξης. Οι ήρωές του προσπαθούν να σταθούν όρθιοι, να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες συνθήκες ή, έστω, να κρατήσουν την αξιοπρέπειά τους, έτσι όπως την καταλαβαίνουν οι ίδιοι.

Παρουσιάζει ενδιαφέρον η ποικιλία των καταστάσεων από την οποία εμπνέεται ο συγγραφέας. Σαφώς τον έλκει το άκρως περίεργο, το προκλητικό, το ασυνήθιστο– ο νεαρός που ντύνεται Αδόλφος, η σχέση πορνο-influencer με τον πατέρα της, ο κυνηγός που φιλοσοφεί για τη σχέση θύτη και θύματος, ο συνταξιούχος με την ασυνήθιστη εκδήλωση της κατάθλιψής του, το μεταναστευτικό από τη σκοπιά του μετανάστη.

Ποια είναι τα βασικά θέματα που εμπνέουν τον συγγραφέα; Γενικός  παρονομαστής είναι ο ανθρώπινος πόνος, αυτός της απώλειας, της απογοήτευσης, της ζήλειας, της μη αποδοχής, ή, για να γενικεύσουμε, ο πόνος της ύπαρξης. Οι ήρωές του προσπαθούν να σταθούν όρθιοι, να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες συνθήκες ή, έστω, να κρατήσουν την αξιοπρέπειά τους, έτσι όπως την καταλαβαίνουν οι ίδιοι

Για τον συγγραφέα, όσο πιο τραβηγμένη  είναι κάποια κατάσταση, τόσο το καλύτερο. Ακολουθεί τις προκλήσεις στα άκρα κι αναπαράγει με προσωπική περιέργεια τις εξελίξεις και τις μεταμορφώσεις που θα υποστούν οι ήρωές του. Ο ντυμένος Αδόλφος, σαν να φοράει τη στολή του Spiderman, θα δει να αλλοιώνεται η προσωπικότητά του. Ο ερωτευμένος καθηγητής φροντιστηρίου σχεδόν θα απαγάγει την ψυχοθεραπεύτριά του.  Ο νεαρός πατέρας θα δεχτεί τις υπηρεσίες της ιερόδουλης, στις γυναικείες τουαλέτες του νοσοκομείου, όπου μόλις έχει γεννήσει η σύζυγός του. (Ανοίγω παρένθεση για να εκφράσω τον θαυμασμό μου για τον πανέξυπνο τρόπο με τον οποίο η ιερόδουλη θα τον βγάλει από εκεί!)

Συνήθως οι συγγραφείς αποδίδουν την ιδέα για την πραγματικότητα που έχουν σχηματίσει στο μυαλό τους. Πολλές φορές οι καλλιτέχνες μοιάζουμε με τον Δον Κιχώτη, που νομίζει πως απελευθερώνει αιχμάλωτους ιππότες, ενώ στην ουσία απελευθερώνει ποινικούς κατάδικους, που η πρώτη τους δουλειά μετά είναι να στραφούν εναντίον του.Αυτή είναι η υπαρκτή πραγματικότητα, που δεν έχει καμία σχέση με την άλλη, στο κεφάλι του συγγραφέα. Η σύγκρουσή τους όμως γεννά την ΚΑΛΙΤΕΧΝΙΚΗ πραγματικότητα, που θα εισπράξει ο αναγνώστης.

Το κείμενο στα διηγήματα του Κώστα Δρουγαλά διαμορφώνεται σε μια δικιά του παράλληλη διάσταση, όπου όλα θα εξελιχτούν με τον πλέον ασυνήθιστο τρόπο. Τη διάσταση αυτή ο συγγραφέας τροφοδοτεί με εικόνες, χαρακτήρες, προβλήματα και μορφές από τη δική μας. Πάνω απ’ όλα όμως την πλάθει με έμπνευση, ώστε οι εξελίξεις της πλοκής να είναι μη αναμενόμενες και να φέρνουν ανατροπές. Σίγουρα πριν αρχίσει να γράφει κάνει πολύ σχολαστική έρευνα σε τοπωνύμια, συνήθειες, έθιμα κ.λπ., ώστε ο αναγνώστης να έχει την εντύπωση για μια βιωματική αφήγηση.

Αρέσει στον Δρουγαλά να βάζει τους ήρωες σε ασυνήθιστες καταστάσεις

Ο Δρουγαλάς ξέρει να συντηρεί την ένταση και την αγωνία. Η γραφή του είναι ζωντανή. Ο λόγος του ρέει και διαβάζεται άνετα. Έχει πλούσιες λογοτεχνικές γνώσεις και κάνει αναφορές, ή δημιουργεί λογοπαίγνια, παραπέμποντας σε αγαπημένους του συγγραφείς και βιβλία. Έτσι στο διήγημα «Η Γαζέλα της Θεσσαλονίκης», από την αρχή του αφηγήματος, στο σκηνικό παραμονεύει «το όπλο του Τσέχωφ», μια καραμπίνα Μάνλιχερ, που κάποια στιγμή πρέπει να εκπυρσοκροτήσει.

Στην  «Αβάσταχτη ελαφρότητα του όπλου» ο τίτλος παραπέμπει στον Κούντερα, ενώ το φινάλε στην «Ιδανική μέρα για μπανανόψαρα» του Σάλιντζερ. Στο ίδιο διήγημα έχουμε άλλη μια ασυνήθιστη κατάσταση, ο ήρωας, που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν το θύμα, αναλογίζεται για το ποιος είναι θύμα και ποιος θύτης, και το δικαίωμα να παρεμβαίνεις στο θαύμα της ζωής. Εκεί έχουμε και μια παραπομπή στον Κουρτ Βόνεγκατ –«το πρωινό των Πρωταθλητών»–, που δανείζεται τον τίτλο από μάρκα δημητριακών. Ενώ και σε άλλο σημείο υπάρχει αναφορά σε αυτόν τον Αμερικάνο συγγραφέα.

Ο Δρουγαλάς ξέρει να συντηρεί την ένταση και την αγωνία. Η γραφή του είναι ζωντανή. Ο λόγος του ρέει και διαβάζεται άνετα. Έχει πλούσιες λογοτεχνικές γνώσεις και κάνει αναφορές, ή δημιουργεί λογοπαίγνια, παραπέμποντας σε αγαπημένους του συγγραφείς και βιβλία. Έτσι στο διήγημα “Η Γαζέλα της Θεσσαλονίκης”, από την αρχή του αφηγήματος, στο σκηνικό παραμονεύει “το όπλο του Τσέχωφ”

Τον συγγραφέα του αρέσει να βάζει τους ήρωες σε ασυνήθιστες καταστάσεις, ώστε να εκδηλωθούν και οι πιο κρυφές πτυχές των χαρακτήρων τους. Στο «Από πού έρχεται η νύχτα» καταλυτικός παράγοντας είναι η στολή του Χίτλερ. Πρόκειται για καλογραμμένο διήγημα, με τη φόρμα να προσδιορίζει το περιεχόμενο κι όχι το αντίθετο. Η στολή μεταμορφώνει τον άνθρωπο.

Η αναζήτηση της λογοτεχνικής φόρμας δημιουργεί ένα εντυπωσιακό διήγημα με το οποίο αρχίζει η συλλογή, το «Ένα κλαδί της πόλης» –διήγημα για 3 πρόσωπα με πολύ φρεσκάδα, χωρίς άσκοπες εξηγήσεις και φλυαρίες. Στο τέλος παρεμβαίνει άμεσα ο συγγραφέας, που ίσως νοικιάσει το σπίτι με τα λεφτά που θα βγάλει από το δεύτερο βιβλίο του –αυτό που μελετάμε τώρα.

Αναζητώντας το εξωτικό, που θα διεγείρει τη φαντασία, είναι το διήγημα για τον «Αντώνιο». Αναφέρεται σε 2 αδέρφια, λαθρομετανάστες από το Μεξικό, που ο ένας κουβαλάει μαζί του μια… Θα σας αφήσω όμως την έκπληξη. Εκεί που αναλογιζόμουν:  τι τους ήθελε τους μεξικανούς μετανάστες, αφού έχουμε τόσο δικούς μας, να διασχίζουν σε ομάδες τα χωράφια του Κιλκίς, ή να περπατάνε χωρίς να κρύβονται στην Εγνατία, έφτασα στο επόμενο διήγημα: «Όρια, ωραία κι όρεα». Εδώ πια έχουμε «δικούς» μας μετανάστες, μαζί με την αλληγορία για τα καβούρια που τα βράζουν ζωντανά.

Και πάλι στην αναζήτηση της φόρμας μάς οδηγεί το τέλος της συλλογής, ένα μιξ με στοιχεία από τα περισσότερά του διηγήματα, που έχει κάνει ο ίδιος ο συγγραφέας.

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα πεζογραφική προσπάθεια. Εύχομαι ολόψυχα, η συλλογή αυτή να του εξασφαλίσει τα λεφτά που απαιτούνται για να νοικιάσει το στοιχειωμένο διαμέρισμα, από το πρώτο διήγημα.

*Ο Χρήστος Χαρτοματσίδηςείναι συγγραφέας. Το κείμενο είναι η ομιλία του στην εκδήλωση παρουσίασης της συλλογής διηγημάτων του Κώστα Δρουγαλά, «Από πού έρχεται η νύχτα; Διηγήματα» (εκδ. Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2022), την Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου 2023, που διοργανώθηκε από τις εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης, το Εργαστήριο Έρευνας για τη Νεοελληνική και Συγκριτική Φιλολογία του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και το Εργαστήρι Θεατρικής Παιδείας του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κομοτηνής, στο καφέ  ΟΧΤΩ. Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν για διευκόλυνση της ανάγνωσης.

Μπορείτε να βρείτε το ρεπορτάζ της παρουσίασης εδώ .

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.