Χρηστος Χαρτοματσιδης, «Hellga και Hellena», εκδ. Βακχικον, 2022

Γραφή σύγχρονη, φρέσκια, καίρια, νεανική, με τον παλμό της νιότης της δεκαεννιάχρονηςς Νάντιας, που σπουδάζει στη Θεσσαλονίκη και μένει με τη θεία και τον θείο της στα δυτικά της πόλης, στους Αμπελόκηπους. Γραφή λιτή, συμπυκνωμένη, ουσιαστική. Τίποτα δεν περισσεύει και τίποτα δε λείπει. Όλα είναι εκεί με μια μοναδική αίσθηση μέτρου. Η Νάντια, ο DJGEORGIOS, η Ζήνα, ο Γιακούμπ ή Τζακ από την Αφρική, ο Νάσος (το αφεντικό), ο Κόλιας, ο Κουρεμένος συνθέτουν ένα λογοτεχνικό σύμπαν που (μπορεί να) εφάπτεται δίχως ιδιαίτερη δυσκολία στο σύμπαν της δικής μας πραγματικότητας. Η γραφή του Χαρτοματσίδη έχει μια ζωντάνια που σχεδόν σε ξεγελά, μετατρέποντας την ανάγνωση σε κουβέντα. Τι θέλω να πω; Καθώς το μάτι διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου, έχεις την αίσθηση πως δε διαβάζεις, αλλά κουβεντιάζεις με την ίδια την πρωταγωνίστρια πίνοντας καφέ στο συνοικιακό καφέ, όπου εργάζεται. Η εγνωσμένη και επιτυχημένη θητεία του συγγραφέα στον θεατρικό λόγο («Εμείς τους ονομάζουμε Γαλάτες», 2016· «Λίλια», 2016) φέρνει εξαιρετικά αποτελέσματα. Ο λόγος ρέει, οι διάλογοι είναι φυσικοί και αβίαστοι, δεν υπάρχει τίποτε το επιτηδευμένο στους εσωτερικούς μονολόγους της ηρωίδας. Όλα αυτά καθιστούν, κατά τη γνώμη μου, εύκολα πραγματοποιήσιμη την τηλεοπτική ή/και κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος. Γιατί όχι; Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν!

Γραφή τωρινή, όχι όμως επιφανειακή. Κάθε άλλο. Η αναφορά του μυθιστορήματος στο παρόν (σε επίπεδο γραφής και θεματικής) δεν εξοβελίζει το παρελθόν στο περιθώριο ή, ακόμα χειρότερα, δεν το εξορίζει. Κάθε άλλο. Το παρελθόν είναι εδώ ως βιωμένο παρόν, ως πρόκληση και ως αναπότρεπτη, θα έλεγε κανείς, τραυματική εμπειρία. Η παλιννόστηση από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, οι δυσκολίες προσαρμογής (κοινωνικής, πολιτιστικής) στη «νέα» πατρίδα, οι διαμεσολαβημένες μνήμες ενός δύσκολου, εξιδανικευμένου αλλά υπαρκτού (όχι τυχαία η επιλογή του επιθέτου!) παρελθόντος, η αμηχανία που γεννά η αίσθηση του «μεταξύ» σε συνδυασμό με την ορμή της νεότητας προς το μέλλον απλώνουν ένα αόρατο ιστό γύρω από τη νεαρή Νάντια, σχηματίζουν ένα αόρατο κουκούλι, μέσα από το οποίο η ηρωίδα βγαίνει στο τέλος μεταμορφωμένη και αποδεσμευμένη από τα βαρίδια του παρελθόντος. Στη βάση αυτής της αναδρομικής θεώρησης οι ιστορίες των πρωταγωνιστών του «Hellga και Hellena» συνεχίζουν το νήμα της αφήγησης από το «Όσο κρατάει ένα φιλί», το αμέσως προηγούμενο έργο του Χαρτοματσίδη (2020), δίχως, βέβαια, αυτό να σημαίνει πως το πρόσφατο έργο δε λειτουργεί αυτόνομα από το προηγούμενο.

Καθώς το μάτι διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου, έχεις την αίσθηση πως δε διαβάζεις, αλλά κουβεντιάζεις με την ίδια την πρωταγωνίστρια πίνοντας καφέ στο συνοικιακό καφέ, όπου εργάζεται. Η εγνωσμένη και επιτυχημένη θητεία του συγγραφέα στον θεατρικό λόγο («Εμείς τους ονομάζουμε Γαλάτες», 2016· «Λίλια», 2016) φέρνει εξαιρετικά αποτελέσματα. Ο λόγος ρέει, οι διάλογοι είναι φυσικοί και αβίαστοι, δεν υπάρχει τίποτε το επιτηδευμένο στους εσωτερικούς μονολόγους της ηρωίδας. Όλα αυτά καθιστούν, κατά τη γνώμη μου, εύκολα πραγματοποιήσιμη την τηλεοπτική ή/και κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος. Γιατί όχι; Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν!

Το χιούμορ, ως σταθερό και βασικό χαρακτηριστικό της γραφής του Χαρτοματσίδη, έχει καταλυτική παρουσία και λειτουργία και στο νέο του έργο. Πρόκειται για ένα ευφυές χιούμορ, άλλοτε εμφανές και άλλοτε περισσότερο διακριτικό, μα πάντα ανατρεπτικό, το οποίο προσφέρει στον αναγνώστη στιγμές εκτόνωσης, γέλιου, ειρωνείας και, όχι σπάνια, εναλλακτικής θέασης του κόσμου (κειμενικού και εξωκειμενικού). Πέρα όμως από το χιούμορ, διάχυτη στο έργο είναι και μια ιδιαίτερη ευαισθησία, η οποία σε έναν κόσμο σκληρό, όπως ο δικός μας, καταφέρνει και ρίχνει το φως της ακόμα και εκεί, όπου κανείς δεν το περιμένει. Μια τέτοια στιγμή ιδιαίτερης συναισθηματικής πύκνωσης είναι και η ακόλουθη: «Μου γρατσούνισαν όμως την καρδιά, σαν νυχάκι από γατί, τόσο μικρό κι όμως αρκετό για να σε ματώσει και να σε πονέσει.»

Στο «Hellga και Hellena» οι πρωταγωνιστές μετακινούνται στην Εγνατία Οδό από Θεσσαλονίκη προς Κομοτηνή και πίσω, με το βλέμμα του συγγραφέα να προσφέρει στον αναγνώστη μια εναργή, σύγχρονη και γι’ αυτό πολλαπλώς πολύτιμη αποτύπωση του τοπίου και των ανθρώπων  της περιοχής. Η περιγραφή της βάπτισης του Τζακ στο Βαπτιστήριο της Αγίας Λυδίας στην Καβάλα, η γειτονιά της Εκτενεπόλ στην Κομοτηνή με τις συμπεριφορές της κλειστής γειτονιάς, η Δημοτική Αγορά της Κομοτηνής με τα καταστήματα, τον αστυνομικό (και παιδικό φίλο της Νάντιας) με τον υφέρποντα ρατσισμό, η παράκαμψη των διοδίων και η οδήγηση μέσα από τον υδροβιότοπο της Βιστωνίδας με τα φλαμίνγκο· όλα αυτά, τοπίο, άνθρωποι και νοοτροπίες αναδεικνύονται σε οργανικές, ζώσες ψηφίδες της οξείας, κριτικής, ανθρωπογεωγραφικής ματιάς του Χαρτοματσίδη. Έτσι, μαζί με τους πρωταγωνιστές στην Εγνατία (μετα)κινούνται και τα συναισθήματά τους, οι αγάπες, οι φόβοι, οι προ(κατα)λήψεις, μετατρέποντας τον αυτοκινητόδρομο σε «Εγνατία των συναισθημάτων».

Στο «Hellga και Hellena» ο Χαρτοματσίδης στήνει ένα ευφυές, και γι’ αυτό αξιοσημείωτο, παιχνίδι με τα σημαίνοντα και σημαινόμενα της αφήγησης. Οι χαρακτήρες του έργου μπαινοβγαίνουν στα ονόματα με εντυπωσιακή ευκολία και σπάνια ικανότητα προσαρμογής στις εκάστοτε περιστάσεις. Ονόματα (Νάντια/Όλγα, Έλενα-Hellena/Helga, Αγάπη/Λιούμπα, Γιακούμπ/Τζακ), παρατσούκλια (Ζήνα/γκέι) και ιδιότητες αποτελούν σημαίνοντα που υπόκεινται σε πολλαπλές μεταβολές (συναισθηματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές), ετικέτες που (μπορούν να) μετακινούνται και να φοριούνται ανάλογα με την περίσταση

Και κάτι ακόμα, εξίσου σημαντικό. Στο «Hellga και Hellena» ο Χαρτοματσίδης στήνει ένα ευφυές, και γι’ αυτό αξιοσημείωτο, παιχνίδι με τα σημαίνοντα και σημαινόμενα της αφήγησης. Οι χαρακτήρες του έργου μπαινοβγαίνουν στα ονόματα με εντυπωσιακή ευκολία και σπάνια ικανότητα προσαρμογής στις εκάστοτε περιστάσεις. Ονόματα (Νάντια/Όλγα, Έλενα-Hellena/Helga, Αγάπη/Λιούμπα, Γιακούμπ/Τζακ), παρατσούκλια (Ζήνα/γκέι) και ιδιότητες αποτελούν σημαίνοντα που υπόκεινται σε πολλαπλές μεταβολές (συναισθηματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές), ετικέτες που (μπορούν να) μετακινούνται και να φοριούνται ανάλογα με την περίσταση. Ονόματα με καταγωγικές μνήμες που εξελίσσονται, ανταλλάσσονται σαν νομίσματα από χέρι σε χέρι, από στόμα σε στόμα και μεταμορφώνονται διαρκώς στην προσπάθεια του υποκειμένου να προσαρμοστεί στα νέα κάθε φορά δεδομένα και τις προκλήσεις της «πραγματικής» ζωής. Τελικά ως ενοποιητικός παράγοντας σε αυτό το ασταμάτητο αλισβερίσι ονομάτων, ιδιοτήτων και συμπεριφορών αναδεικνύεται ο χαρακτήρας του ατόμου, ως κυρίαρχο (και αμετάβλητο;) σημαινόμενο. Το μυθιστόρημα κλείνει με την «παρεμβολή» αυτοβιογραφικών σελίδων από το ημερολόγιο της γιαγιάς Helena, οι οποίες προσδίδουν στο κείμενο μια ιδιαίτερη και διακριτική πολυφωνικότητα· μια πολυφωνικότητα που έρχεται όχι να ανατρέψει ή να αποκαλύψει, αλλά πρωτίστως να συμπληρώσει όσα η αφήγηση αποκαλύπτει στους πρωταγωνιστές, όπως δηλαδή συμβαίνει στη ζωή.

Το «Hellga και Helena» εντυπωσιάζει με την ειλικρίνεια, την ευθύτητα, την ευαισθησία της γραφής και πρωτίστως με τη μυθοπλαστική μαεστρία του συγγραφέα. Ο Χαρτοματσίδης στα καλύτερά του! Αναμένουμε ασφαλώς (όπως πάντα) τη συνέχεια!

Μόλα Καλύβα 14.07.2023

*Ο Χάρης Μιχαλόπουλος είναι αναπλ. καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο ΤΕΦ/ΔΠΘ και ποιητής. Το πλέον πρόσφατο λογοτεχνικό του έργο  σχετίζεται με τη συμμετοχή του στον  συλλογικό έργο «D. Solomos, 3 θεατρικά κείμενα του Φεστιβάλ Φιλίππων για τον Διονύσιο Σολωμό», εκδ.Κάπα Εκδοτική, Αθήνα 2021 και τον θεατρικό του μονόλογο «Κανείς ποτέ δεν το ’μαθε…».

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.