Αιχμαλωτοι απιαστων ονειρων

Το βιβλίο του βραβευμένου πορτογάλου συγγραφέα António Lobo Antunes με τίτλο «Η άλλη όχθη της Θάλασσας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, σε μετάφραση Αθηνάς Ψυλλιά και σε επιμέλεια Ευδοξίας Μπινοπούλου, μας ταξιδεύει στην Ανγκόλα του 1961 και σε συνθήκες πολέμου και ανασφάλειας, οι οποίες μπορεί να φαίνονται μακριά, όμως δεν είναι. Ο António Lobo Antunes, μέσα από την προσωπική του εμπειρία, ως στρατιωτικός γιατρός στην Ανγκόλα αποτυπώνει τον ανθρώπινο ψυχισμό που συμπιέζεται και τραυματίζεται σε συνθήκες αποικιοκρατίας, πολέμου και σφαγών.

Στην Ανγκόλα του 1961, όπως διαβάζουμε από το οπισθόφυλλο του βιβλίου,  οι εργάτες στις βαμαβακοφυτείες της Μπάισα ντου Κασάνζε επαναστατούν εναντίον της Πορτογαλικής Αποικιοκρατίας, η οποία έληξε με την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος, το 1974 και την ανεξαρτησία των αποικιών της Πορτογαλίας. Αρχηγός της εξέγερσης είναι ο χριστιανός ιεροκήρυκας Αντόνιο Μαριάνο, ο οποίος πείθει τους οπαδούς του ότι είναι άτρωτοι απέναντι στα πυρά του εχθρού. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα με τη σφαγή του πληθυσμού από τον πορτογαλικό στρατό ξηράς και με τη χρήση βομβών ναπάλμ από την πορτογαλική αεροπορία.

Οι τρεις βασικοί ήρωες του μυθιστορήματος αφηγούνται τα βιώματα και τις αναμνήσεις τους από την εξέγερση σε μια διαρκή εναλλαγή χρόνου, όπου το παρόν συμπλέκεται με το παρελθόν και το τραύμα της καταστολής και του θανάτου. Ο Antunes δημιουργεί λογοτεχνικές αλληγορίες για την Πορτογαλία, με σατιρική διάθεση, για τη χώρα που έστειλε τα παιδιά της στην Αφρική για να αποδείξουν το μεγαλείο της χώρας, ενώ στην πραγματικότητα αποδείχθηκε ανίκανη να τα προστατεύσει.

Γιάννης Δρούγος,*

«Οι τρεις ήρωες στέκονται απέναντι στον αναγνώστη, σε μια λήψη ταρκοφσκικού μονοπλάνου, κάτω από μια φωκνερική βροχή ερωτημάτων, ενοχών, φόβων, συλλογισμών»

Ο Γιάννης Δρούγος, κριτικός στην εφημερίδα «Το Ποντίκι» στην παρουσίαση του μυθιστορήματος γράφει μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα για του ήρωές του και τη γραφή του António Lobo Antunes.

«[…]Ο σπουδαίος συγγραφέας António Lobo Antunes, με σπουδές ιατρικής και ειδίκευση στην ψυχιατρική, ασκώντας για χρόνια το λειτούργημα του ψυχιάτρου, στις αρχές της δεκαετίας του ’70 έκανε τη στρατιωτική του θητεία στην Ανγκόλα, λαμβάνοντας μέρος στους αποικιοκρατικούς πολέμους ως στρατιωτικός γιατρός. Η συμμετοχή του στο πολεμικό τοπίο τον στοίχειωσε και τον ακολουθεί σε ολόκληρη τη ζωή του μέχρι σήμερα, και είναι μια μεγάλη πληγή που αποτυπώνεται παντού και σταθερά σε όλη τη λογοτεχνική του πορεία. Κοινός παρονομαστής στα έργα του, λοιπόν, ο πόλεμος στην Ανγκόλα και τα τραύματα που άφησε πίσω του. Με σατιρική διάθεση ο Πορτογάλος τεχνίτης της αφήγησης δημιουργεί λογοτεχνικές αλληγορίες για μια χώρα – τη χώρα του – που απομύζησε τα παιδιά της, εκείνα που έστειλε στην Αφρική για να αποδείξουν το μεγαλείο της πατρίδας τους και, τελικά, η πατρίδα αυτή αποδείχθηκε ανίκανη να τα αγκαλιάσει, να τα προστατεύσει και να επουλώσει τις ανοιχτές πληγές τους[…].

Τρεις οι κεντρικοί χαρακτήρες στην “Άλλη όχθη της θάλασσας”, των οποίων οι φωνές εναλλάσσονται ανά κεφάλαιο και εμπλέκονται αλληλένδετα με άλλες φωνές, με άλλες μορφές, με το παρελθόν και το παρόν σε κοινό πλάνο, με τις κραυγές των γλάρων, με τις φρικτές εικόνες της εξέγερσης, της παρακμής και του κενού, με κομμένες λέξεις, πνιχτές ανάσες και εισαγωγές λυγμών, αποπροσανατολισμένες νότες σε διαλυμένο πεντάγραμμο. […]. Η νεαρή κόρη ενός Πορτογάλου αποίκου που φυγαδεύεται από τον πατέρα της μαζί με την υπηρέτρια και σωτήρα της στην πατρίδα, για να αποφύγει τα δεινά της εξέγερσης, σε μια Πορτογαλία άγνωστη, σε μια πατρίδα στην οποία η νεαρή γυναίκα αδυνατεί να γίνει μέλος και κομμάτι της. Ένας Πορτογάλος αξιωματούχος λιποτακτεί και κρύβεται στα όρια της ερήμου Ναμίμπ μαζί με τη γυναίκα – σκλάβα του, η οποία είναι πλάι του βουβή, αμέτοχη, τον κοιτά δίχως να τον βλέπει. Και ένας υψηλόβαθμος Πορτογάλος στρατιωτικός που είναι παρών στον σφαγιασμό των μαύρων και που βίωσε όλη την κτηνωδία του πολέμου, κρίνεται ως ανεπαρκής και μετατίθεται δυσμενώς πίσω στη χώρα του. Κι ενώ οι τρεις χαρακτήρες, εναλλασσόμενα, αφηγούνται, οι καρδιές βιάζονται χτυπώντας ταμπούρλο στις φλέβες, η γη βράζει αδιάκοπα, τρένα έρχονται (χωρίς να έρχονται) και φεύγουν (χωρίς να φεύγουν) σέρνοντας στους τροχούς τους κόκαλα και πτώματα, τα κύματα χαρίζουν χάδια και χαρακιές στην άμμο στη μία όχθη και στην άλλη όχθη της θάλασσας, η Μάνα / ο Πατέρας / ο Αδελφός / ο Φίλος χθες αύριο πάντα. Οι σανίδες συνομιλούν με το τρίξιμο του ξύλου, ο χρόνος τρέχει ασυλλόγιστα και ακυρώνει ικεσίες – διαμαρτυρίες – εκκλήσεις – φιλιά παλιά – επιχειρήματα – δικαιολογίες – επιθυμίες – παραιτήσεις. Στον πάτο ενός πηγαδιού στριφογυρίζουν ρέστα ονείρων που γυρεύουν πνοή και φως. Δεκαεπτά γλάροι σε αναμονή. Κι η όχθη της θάλασσας κόντρα στην πέτρα, η σιωπή εκρήγνυται από ήχους και γίνεται θηρίο, Τώρα, Πυρ, σκόνη, πολυβόλα, ο Αντόνιο Μαριάνο, αίμα, η ζωή πάλλεται πιο γρήγορα, μια φράση αιωρείται μεταξύ διαταγής και αγωνίας.

Οι ήρωες της άλλης όχθης περιγράφουν τη βία που δεν είναι βία, γιατί είναι ζωή όπως είναι η ζωή παντού στον κόσμο και οι ίδιοι μεταμορφώνονται σε ρούχο ξεφτισμένο, σε ηχώ λέξης που τρεμοσβήνει, στην προδοσία του σώματος και των οστών. Μέσα απ’ τις σπαρακτικές εξιστορήσεις τους ζωντανεύει η αρχή της εξέγερσης και ο απελευθερωτικός αγώνας των Ανγκολέζων κόντρα στην πορτογαλική αποικιοκρατία, το 1961, έως τη λήξη τους το 1974, με την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Ο πόλεμος και οι μνήμες του στριφογυρίζουν σαν τσεκούρι πάνω και μέσα από τα κεφάλια των τριών πρωταγωνιστών, οι οποίοι τρομαγμένοι και αμήχανοι κάνουν προσπάθεια να ξεφύγουν από τα εντός, εκτός και γύρω χαλάσματα για να ζήσουν απ’ την αρχή μια ζωή νέα, πάντα, μα πάντα στοιχειωμένη και καταδικασμένη απ’ το παρελθόν. Ανήμποροι πια να ακινητοποιήσουν τον χρόνο, να τον αλλάξουν, για να μπορέσουν να αναρριχηθούν στην επιφάνεια του κόσμου.

Ο Antunes, ο κορυφαίος Antunes, για μια φορά ακόμα, πάντα αριστοτεχνικά, μετατρέπει τα συλλογικά και προσωπικά τραύματα της ιστορίας του τόπου του σε λογοτεχνία αξιώσεων, σε ένα μνημειώδες μυθιστόρημα άρτια μεταφρασμένο από την Αθηνά Ψυλλιά».

*Γιάννης Δρούγος, «Ένα λογοτεχνικό κάστρο με θέα τον άνθρωπο», «Το Ποντίκι», 8/2/2024

Ο πολυβραβευμένος António Lobo Antunes

Ο António Lobo Antunes γεννήθηκε στη Λισαβόνα (Πορτογαλία) το 1942. Σπούδασε ιατρική και ειδικεύτηκε στην ψυχιατρική. Είναι διδάκτορας του Καθολικού Πανεπιστημίου της Λισαβόνας και άσκησε το επάγγελμα του ψυχιάτρου σε νοσοκομεία της πόλης. Η εμπειρία από το επάγγελμά του και, συγκεκριμένα, από την άσκησή του ως στρατιωτικού γιατρού στη διάρκεια του Αποικιακού πολέμου στην Αγκόλα, συνιστούν, μαζί με την εμπειρία του έρωτα, το κύριο θεματικό πλαίσιο των μυθιστορημάτων του. Βιβλία του έχουν εκδοθεί στις ΗΠΑ, Καναδά, Μ. Βρετανία, Λατινική Αμερική, Ιταλία, Γερμανία, Δανία, Σουηδία και Φινλανδία. Έχει γράψει περισσότερα από είκοσι μυθιστορήματα που μεταφράστηκαν σε δεκάδες γλώσσες, κερδίζοντας σημαντικές λογοτεχνικές διακρίσεις μεταξύ των οποίων το μεγαλύτερο πορτογαλικό λογοτεχνικό βραβείο, το βραβείο Camoes, το 2007 ενώ επί σειρά ετών προτείνεται από τη χώρα του για το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.