Ζωη Γαβριηλιδου, Αντιπρυτανης, Καθηγητρια Γλωσσολογιας ΤΕΦ/ΔΠΘ «Για πρωτη φορα επιχειρειται στα ελληνικα ερευνητικα δεδομενα η ολιστικη μελετη της μορφολογικης αλλαγης στην ελληνικη γλωσσα με βαση τη γενετικη μορφολογια»

Είμαι πολύ χαρούμενη που βρίσκομαι σήμερα εδώ στην βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου «Η μορφολογική αλλαγή στην ελληνική γλώσσα» του Ασημάκη Φλιάτουρα, ένα βιβλίο που παρακολούθησα πριν ακόμη γεννηθεί, που ένιωσα ενθουσιασμό όταν το είδα τυπωμένο και  που έχει γίνει μπεστ σέλερ στην κατηγορία της γλωσσολογίας.
 
Ο συγγραφέας του, Ασημάκης Φλιάτουρας, είναι ένας μανικός λάτρης της ελληνικής γλώσσας. Την αγαπά σε όλες της τις εκφάνσεις, στη συγχρονία και τη διαχρονία της. Το βιβλίο του Ασημάκη Φλιάτουρα είναι μια περιπλάνηση στον απέραντο και γοητευτικό κόσμο της μορφολογικής αλλαγής και εξυπηρετεί τους διδακτικούς στόχους του συγγραφέα στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ. Οι λόγοι που καθιστούν επιτακτική την εστίαση στο συγκεκριμένο είδος γλωσσικής αλλαγής είναι η πλούσια ιστορία 3.500 χιλιάδων ετών και εν προκειμένω η πλούσια μορφολογία της ελληνικής γλώσσας, δηλαδή ο συνδυασμός τεμαχίων για να σχηματιστούν οι λέξεις, όπως λ.χ. τα παράγωγα και τα σύνθετα. Παρά το γεγονός ότι το θέμα είναι ανεξάντλητο,  πολυπαραμετρικό και με εξαιρετική περιπτωσιολογία, ο Ασημάκης Φλιάτουρας κατάφερε να το αποτυπώσει σφαιρικά και διεισδυτικά. Άλλωστε, όπως και ο ίδιος αναφέρει στον πρόλογο, «ο στόχος της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει στο επιστημονικό κοινό αλλά και στους φοιτητές (προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς) το βασικό επίπεδο έρευνας στον τομέα της μορφολογικής αλλαγής στην ελληνική γλώσσα αλλά και να ενισχύσει την έως τώρα έρευνα του ζητήματος». 

Η δομή του βιβλίου… 

Η μορφολογική αλλαγή μελετάται με βάση τρεις βασικούς ερευνητικούς άξονες: τα είδη (τι αλλάζει), τους μηχανισμούς (πώς αλλάζει) και τις αιτίες (γιατί αλλάζει). Συγκεκριμένα, στη σύντομη εισαγωγή καταθέτει τις βασικές δυσκολίες στην έρευνα της μορφολογικής αλλαγής και περιγράφει το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας. Και εδώ έγκειται η βασικότερη ίσως πρωτοτυπία, καθώς για πρώτη φορά στα ελληνικά ερευνητικά δεδομένα επιχειρείται η ολιστική μελέτη της μορφολογικής αλλαγής στην ελληνική γλώσσα με βάση τη γενετική μορφολογία.
 
Στο πρώτο κεφάλαιο ασχολείται με την επικαιροποίηση του ορισμού της μορφολογικής αλλαγής και την ταξινόμηση των ειδών της. Σε αρκετές περιπτώσεις επισημαίνει νέα είδη ή προτείνει νέο όρο που απορρέει από την εφαρμογή του θεωρητικού πλαισίου.
Στο δεύτερο κεφάλαιο μελετά τους μηχανισμούς της μορφολογικής αλλαγής: αναλογία, λ.χ. γιατί λέμε στις μία και όχι στη μία, γραμματικοποίηση, λ.χ. γιατί οι λέξεις καταθέτω, υπερπροστατεύω, αποτελειώνω είναι σύνθετες στην αρχαία ελληνική και παράγωγες στη νέα ελληνική, και τη λεξικοποίηση, λ.χ. γιατί αναγνωρίζουμε ότι το παιδάκι είναι υποκοριστικό από τη λέξη παιδί, ενώ το σακάκι δεν το αναγνωρίζουμε πλέον σήμερα ως υποκοριστικό από το σάκος ή γιατί δεν λέμε του μοναστηρακιού αλλά λέμε Πλατεία Μοναστηρακίου. Ακολουθώντας τη διεθνή πρακτική, εντάσσει και μελετά στους μηχανισμούς της αναλογίας την αναλογική επέκταση, λ.χ. πώς το πατήρ έγινε πατέρας, την αναλογική εξομάλυνση, λ.χ. πώς το θάλασσα-θαλάσσης έγινε θάλασσα-θάλασσας, την επανανάλυση, λ.χ. πώς από το πάπλωμα-παπλωματάς-παπλωματάδικο φτάσαμε στο όρθιος-ορθάδικο, την παρετυμολογία, λ.χ. πώς από τη Νηρηίδα φτάσαμε στη Νεράιδα, τον αναδρομικό σχηματισμό, λ.χ. πώς από το παιδί-παιδάκι φράσαμε στο ανάποδο, δηλαδή από το τσαρδάκι γεννήθηκε το τσαρδί, την υπερδιόρθωση, λ.χ. πώς από το Σαπφώ-Σαπφούς φτάσαμε στο Αργυρώ-Αργυρούς, και τη σύμφυρση, λ.χ. πώς από τα σύνθετα τυροσαλάτα κλπ. φτάσαμε σε περικομμένες συνενώσεις, λ.χ. ταράζω και κουνώ που δίνει ταρακουνώ.
 
Σε όλους τους προαναφερθέντες μηχανισμούς, το βιβλίο παρέχει αναλυτική ταξινόμηση και συγκεντρωτική παρουσίαση των πιο βασικών, παραγωγικών
και συστηματικών περιπτώσεων με πλήθος παραδειγμάτων από το σύνολο της
ιστορίας της ελληνικής γλώσσας. Παράλληλα, εντοπίζει τα σημεία εκκίνησης
των μηχανισμών και ερμηνεύει τη λειτουργία τους με βάση σημασιολογικές διεργασίες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στην προσπάθεια να αποδειχθεί, σε αντίθεση με την παραδεδομένη έρευνα, ότι τα φαινόμενα της αναλογίας είναι συστηματικά, αφού εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες κατηγορίες λέξεων με βάση παραγωγικά σχήματα που οδηγούν σε συγκεκριμένα, σχεδόν προβλέψιμα, αποτελέσματα. Επίσης, επιχειρεί να αποσαφηνίσει σε πρώτο βαθμό προβληματικές οπτικές, όπως τη σχέση ανάμεσα στους τρεις μηχανισμούς και τα είδη τους, καθώς και τα όρια λειτουργίας τους, που συχνά διαπλέκονται ή επικαλύπτονται. Φυσικά, στη μελέτη των επιμέρους κατηγοριών, φαινομένων ή παραδειγμάτων αποτυπώνει τη βασική διεθνή και σύγχρονη εγχώρια έρευνα.
Στο τρίτο κεφάλαιο επιχειρεί την ολιστική ερμηνεία των φαινομένων μορφολογικής αλλαγής, καθώς συγκεντρώνει και ταξινομεί τις σημαντικότερες αιτίες μορφολογικής αλλαγής, παρέχοντας σε κάθε περίπτωση ενδεικτικά παραδείγματα από την ελληνική γλώσσα. 

… η πρωτοτυπία και η αξία του 

Επομένως, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, οι βασικοί στόχοι, η πρωτοτυπία και η αξία του βιβλίου συνοψίζονται στα εξής:

• Ανάλυση με βάση τις αρχές της γενετικής μορφολογίας, διερεύνηση της συστηματικής λειτουργίας και καταγραφή της βασικής διεθνούς βιβλιογραφίας για το ζήτημα της μορφολογικής αλλαγής.
• Ταξινόμηση των βασικών φαινομένων μορφολογικής αλλαγής, που συνοδεύεται με πλήθος παραδειγμάτων από το σύνολο της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας με απώτερο στόχο να τεθούν οι θεωρητικές βάσεις για τη διευκόλυνση της μελλοντικής έρευνας.
• Καταγραφή της μέχρι τώρα έρευνας της μορφολογικής αλλαγής στην ελληνική γλώσσα και εμπλουτισμός με νέα δεδομένα που συνδέονται με την αποσαφήνιση –έως αποκατάσταση– προβληματικών οπτικών.
• Έμφαση σε λιγότερο μελετημένα ή ενδεχομένως «παρεξηγημένα» φαινόμενα μορφολογικής αλλαγής (λ.χ. παρετυμολογία, αναδρομικός σχηματισμός κ.λπ.). 

Στα θετικά του βιβλίου, που το καθιστούν απολύτως προσβάσιμο σε μη ειδικούς, σε φιλολόγους χωρίς ιδιαίτερη επαφή με τη γλωσσολογία και σε φοιτητές, συνυπολογίζονται ο απλός αλλά ολοκληρωμένος και σαφής επιστημονικός λόγος, οι πλούσιες υποσημειώσεις, όπου περιλαμβάνονται σημαντικές βιβλιογραφικές ή φιλολογικές πληροφορίες, το παράρτημα, που περιλαμβάνει συγκεντρωτικό σχήμα με τα είδη και τους μηχανισμούς μορφολογικής αλλαγής, η δομή του βιβλίου, που ακολουθεί τη χρήση 250 πινάκων για τα παραδείγματα και ενός συστήματος ταξινόμησης των φαινομένων και των παραδειγμάτων με αριθμούς/γράμματα και ειδικά σχήματα, και, τέλος, το πολύ χρήσιμο γλωσσάρι και ευρετήριο όρων στο τέλος του βιβλίου, όπου εξηγούνται με απλό τρόπο οι εξειδικευμένοι γλωσσολογικοί όροι.
 
Εν κατακλείδι, πιστεύω ακράδαντα ότι το συγκεκριμένο βιβλίο δεν θα πρέπει να λείπει από τη βιβλιοθήκη του ειδικού μελετητή της γλώσσας, φιλόλογου ή γλωσσολόγου, φοιτητή και εκπαιδευτικού, αλλά και του απλού εραστή της γλώσσας, που ενδιαφέρεται να δει με τρόπο συστηματικό, επιστημονικό και λόγο νηφάλιο πώς από τα αρχαία ελληνικά φτάσαμε στα νέα ελληνικά, γιατί η γλώσσα έχει αλλαγές αλλά και εμμονές, γιατί το κυνήγι του σωστού και του λάθους είναι μερικές φορές ματαιοπονία ή περιδιάβαση σε ολισθηρές ατραπούς. Το βιβλίο μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως αγχολυτικό, διότι απενοχοποιεί τον χρήστη από τις ρυθμιστικές αντιλήψεις που ασπάζονται τη φθορά και την παρακμή της γλώσσας, και μαθαίνει τον ομιλητή να μην βυθίζεται στον πακτωλό της διαδικτυακής και ιδεολογικής παραπληροφόρησης αλλά να συνειδητοποιεί ότι σε κάθε ζήτημα, υπάρχουν ειδικοί, δηλαδή γιατροί για τις πληγές και γλωσσολόγοι για την ελληνική γλώσσα. 

*Δείτε το ρεπορτάζ από τη βιβλιοπαρουσίαση εδώ
** Οι μεσότιτλοι προστέθηκαν για λόγους ευκολότερης ανάγνωσης

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.