Ως τις 15 Ιανουαριου 2002 η εκθεση ζωγραφικης “ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΕΤΣΗΣ”

Η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Α. Σούτσου και το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης ανακοινώνουν πως η έκθεση ζωγραφικής “ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΕΤΣΗΣ” με έργα από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης θα διαρκέσει ως και 15 Ιανουαρίου του 2002.

Η Ελένη Βακαλό σημειώνει για τη ζωγραφική του Παναγιώτη Τέτση

«Λέγεται συνήθως ότι ο Τέτσης είναι ο ζωγράφος της μεταπολεμικής γενιάς, που αντιστάθηκε στην κυριαρχία του μοντέρνου και φυσικά στο απόγειό του, στην αφηρημένη τέχνη. Παρέμεινε πιστός στις παραδοσιακές αξίες της μεγάλης ζωγραφικής και στην θεματογραφική αναφορά της παράστασης. Είναι όμως έτσι. Ή αλλιώς: Πόσο και ποιες αξίες της παράδοσης μπορούν να δεχτούν την ανανέωσή τους, προς σύγχρονα αιτήματα και ποια θέση σε σημασία έχει ή δεν έχει το θέμα στη χρήση του από τον Τέτση.

Πρέπει να διαχωρίσουμε την έννοια “θέμα” από την έννοια “παράσταση”, σαν μια λεπτή διαφορά, που όμως μπορεί να γίνει ευδιάκριτη σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Το θέμα είναι μια αφετηρία, αλλά όχι ένας στόχος. Ξεκινάμε από κάτι αντικειμενικά υπαρκτό ή απλώς προϋπάρχον που μας ανοίγει τις δυνατότητες να το αναπτύξουμε να το ερμηνεύσουμε να το χρησιμοποιήσουμε για διαφορετικούς στόχους από αυτούς της απεικόνισής του σαν αφορμή για εκφραστικά ή πλαστικά αποτελέσματα που μας ενδιαφέρουν κυρίως. Προέκταση μιας τέτοιας έννοιάς του είναι η χρήση του όρου στη μουσική. Η παράσταση (ή αναπαράσταση) αφορά στην απεικόνιση οπωσδήποτε. Στην τέχνη της παράδοσης της μεγάλης Ευρωπαϊκής ζωγραφικής Δε θα μπορούσε βέβαια να γίνει ένας τέτοιος διαχωρισμός. Όμως από τη στιγμή που το θέμα ως παράσταση έχασε τη σημασία του, άρχισε σταδιακά η πορεία ως την πλήρη κατάργησή της που συμπαρέσυρε και την αναφορά σε συγκεκριμένο θέμα.

Ο Τέτσης κράτησε το θέμα. Αλλά το χειρίστηκε πάντα σαν αφορμή για να κάνει ‘’ζωγραφική’’, καθαρή θα μπορούσα να πω. Η όραση του Τέτση βλέπει ‘’ζωγραφική’’ κατά την εκτέλεση κάνει ή χτίζει ζωγραφική και στο αποτέλεσμα μεταδίδει ζωγραφική. Το σημαινόμενο της ζωγραφικής του δεν είναι η ιστόρηση του θέματος (η παράσταση και το νόημά της) αλλά η ίδια η ζωγραφική. Σημαίνον και σημαινόμενο ταυτίζονται. Μια τέτοια αναφορά είναι σαφώς το ποιο γενικευμένο για όλες τις τέχνες στοιχείο μοντερνισμού.

Είπα προηγουμένως ότι ο Τέτσης χτίζει ζωγραφική. Πραγματικά κάθε πίνακάς του είναι ένα ενιαίο κτίσμα από μεγαλίθους χρώματος. Η οργάνωσή του αφορά ολόκληρη την επιφάνειά του ως τα όρια των άκρων του. Ο πίνακας είναι σε κάθε σημείο του πεδίο γραφής όπως ορίστηκε από τις νεώτερες αντιλήψεις. Θα παρατηρήσουμε ότι σ΄ ένα μεγάλο μέρος έργων του δεν αφήνει χώρο ουρανού ή αν αφήνει είναι και αυτό σχήμα χρωματικό που ορίζεται από τη συνάρθρωσή του με τα άλλα σχήματα. Στα πιο τελευταία τοπία του και ιδίως στις ακουαρέλες του ο ουρανός εμφανίζεται και ως ορίζοντας. Είναι συνεπακόλουθο της οριζόντιας διάταξης αυτών των έργων. Δεν “ φεύγει’’ όμως πίσω. και σε αυτήν την περίπτωση δεν θεωρείται περιοχή ουδέτερη. Αποτελεί συνέχεια και ολοκλήρωση του χρωματικού δομικού ρυθμού.

Γενικά δε θα βρούμε πουθενά το ουδέτερο φόντο πάνω στο οποίο αναπτύσσεται η παράσταση ως κυρίως θέμα. Τα φόντα του Τέτση είναι ισχυρά ενεργά πεδία με κατ’ εξοχήν φανερή την αντίληψη του χτίσματος, όπου μάλιστα γίνεται με σχήματα χρώματός ελεύθερων ορθογωνίων. Αν απομονώσουμε τέτοια φόντα του Τέτση θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για αφηρημένη ζωγραφική με καταγωγή την γεωμετρική άρθρωση. Αλλά δεν απομονώνονται.

Η ζωγραφική του Τέτση λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα. Ενώ δρα σε όλα τα σημεία προς το πεδίο της όψης, είναι συγκροτημένη σε διακριτά πλάνα χώρου που λειτουργούν πολυφωνικά με ίσες αξίες και όχι καθόλου με υποχώρηση. Το θέμα αναπτύσσεται ενσωματωμένο στη σύνθεση για να εντείνει πολλαπλασιάζοντάς την με τις μάζες του με τις κινήσεις και στάσεις του με τους άξονές του τη δράση του πίνακα ως δραστικότητα επίσης.

Είναι χαρακτηριστικό αυτής της πολλαπλότητας που δίνει πλούτο ακέραιας ζωής στα έργα του Τέτση η ένταξη και της αταξίας στη σύνθεση. Γιατί δεν είναι θεωρητικές κατασκευές. Θα δούμε το χτίσιμο με μάζες που μεταχειρίζεται συχνά το στοιχείο του ανυπότακτου που όμως πάντα συγκρατείται από μια κεντρική για το μάτι στερεότερη μονάδα. Θα δούμε πως το ξέσπασμα της πινελιάς σε χειρονομία δραστηριοποιεί τις σταθερές μονάδες με την κινητικότητά της . Θα προσέξουμε κυρίως μέσα σε ορισμένες συνθέσεις πως εναλλάσσονται οι διαγώνιες και οι γραμμές ζικ-ζακ για να επιτείνουν την ανοδική φορά συχνά μάλιστα με βιαιότητα. Ώσπου φτάνουμε στις ήρεμες οριζόντιες πιο μαλακών τοπίων.

Αργότερα στις natures mortes του τη θέση των ορθογωνίων και της πυκνής συνάρθρωσης τους παίρνει ο κύκλος με την νοητή περιφορά στον ελεύθερο χώρο για να γίνει αυτός το διττό σχήμα ηρεμίας και κίνησης που θα επικρατήσει σε αυτά τα έργα.

Η δραστικότητα ακόμη και καταλαγιασμένη μέσα στην ηρεμία αποτελεί πάντα ένα στοιχείο κλειδί στη ζωγραφική του Τέτση. Ενεργεί μέσα από την επιφάνεια των μορφών ως ένταση που καθορίζει την έκτασή τους ενεργεί και προς τον θεατή σαν ερέθισμα για την δραστηριοποίηση της οπτικής του. Αυτή η συνάντηση στην εκκένωση ενέργειας έργου-θεατή Δε καθόρισε τάχα πολλές κατευθύνσεις της μοντέρνας τέχνης , έστω εκφρασμένη σε διαφορετικές ποικίλες μορφές πιο ριζοσπαστικές ή πιο θεωρητικά και μονοσήμαντα ίσως διατυπωμένες.

Με εντάσεις και βάρη, ακριβώς σα να πρόκειται για μονάδες κτίσματος λειτουργεί και τα χρώμα στη ζωγραφική του Τέτση. Η σχέση ψυχρών – θερμών απορροφάται μέσα στην γενική τονική αρμονία και δεν είναι το αναγκαστικό στήριγμα της χρωματολογίας του πίνακα. Ολόκληροι όγκοι σκοτεινού πράσινου λειτουργούν σχεδόν σε μονοχρωμικά επίπεδα που ελαφρώνουν από την ίδια την κινητικότητα της ύλης τους ή την παρεμβολή στιγμών μόνο λευκού ή άλλου φωτεινού τόνου. Η ένταση μετατρέπεται σε ήχο θα έλεγα και φτάνει να γίνει πολύβουη στις σχέσεις κόκκινου και κίτρινου-πορτοκαλί ,όπως τις βλέπουμε στη Λαϊκή Αγορά. Πρόκειται για μία καθαρά χρωματική ερμηνεία του θέματος που την αναλαμβάνει η πυκνότητα της έντασης μάλλον καθώς και αυτές οι εύγλωττες φιγούρες σφιχτοδένοναι μέσα της.

Με αυτήν την αντίληψη του χρώματος της ύλης που έχει τις δικές της ιδιότητες πέραν των ιδιοτήτων του ως χρωματισμού ο Τέτσης τολμά αρμονίες κόκκινου σε κόκκινο ή λευκού σε λευκό όπως τις βλέπουμε σε κάποιες natures mortes του να ξεχειλίζουν από χυμό. Ο Τέτσης επιστρατεύει όλες τις αισθήσεις , όραση, ακοή, γεύση, αφή στη χρήση του χρώματος. Από αυτή την άποψη είναι συνεχιστής της μεγάλης παράδοσης. Η μοντέρνα τέχνη στην εξέλιξή της ανέπτυξε τη θεωρία τόσο ώστε να φτάσει να υποκαταστήσει και το ίδιο το έργο από την εννοιολογική αρχή του (conceptual). Γενικά παρατηρούμε την υποχώρηση της αίσθησης ως κινήτρου αλλά και ως αποτελέσματος. Εννοώ ότι η οπτική η ίδια γίνεται αφηρημένη και ίσως αυτό είναι σημαντικότερο από την αφαίρεση του θέματος ως βαθύτερη αιτία της. Δεν είναι σώμα πια τα έργα. Είναι νοητικές ολότητες είναι κραδασμοί δημιουργικότητας, είναι γλώσσα είναι σημαίνοντα αλλά το σημαινόμενό τους δεν είναι η απτότητα η ίδια του σώματός τους. Την υπερβαίνουν ως νοήματα (μηνύματα, ερεθίσματα επικοινωνίας) αλλά την χάνουν ως πλήρωση και επάρκεια του εαυτού τους.

Ο Τέτσης ,γι αυτό είπαμε, βλέπει ζωγραφική, κάνει ζωγραφική, μεταδίδει ζωγραφική. Για να τρέφει την αίσθησή του. Η θέα του κόσμου της φύσης της ανθρώπινης μορφής του προσφέρει ΄΄ζωγραφική΄΄, σχήματα, φόρμες, χρώματα, τόνο-φως. Το φως, μια ποιότητα που παραμελήθηκε στην αντίληψη του χρώματος από τη μοντέρνα ζωγραφική, για τον Τέτση δίνει τη βάση της χρωματικής τοποθέτησης κάθε πίνακά του. Είναι σαφώς ένα στοιχείο που αντλείται από τη φύση. Χρειάζεται όμως να ερμηνευτεί ως “ζωγραφικότητα΄΄, να γίνει δηλαδή συστατικό ενδογενές του χρώματος και όχι απλώς φωτοσκιαστικό επεισόδιο. Την τονική χρωματολογική τοποθέτηση την αποδίδει το φως. Για τον Τέτση δεν είναι μονάχα τα φωτεινά χρώματα που το εγκλείουν. Ακόμη και στα βαρειά σκοτεινά του χρώματα ακόμη και στα μαύρα των χαλκογραφιών του η σύσταση τους περιέχει ως ουσία τους το φως Η σκοτεινιά τους είναι το βάρος τους, και μυστικό αυτού του βάρους είναι στο βάθος του το φως. Όχι η ακτινοβολία. Η καρδιά του χρώματος.

Έτσι ο Τέτσης συλλαμβάνει σε διαφορετικές αρμονικές κλίμακες το φως. Σε περισσότερο ψυχρές – απογευματινές ή πολύ πρωινές στις Μπαλκονόπορτες, ή σε θερμές όπως στα τοπία του εκείνα που επικρατούν οι ώχρες, μέχρι τις καυτές μεσημεριανές εξάρσεις του στα δυνατά κόκκινα που τολμά να χειριστεί σαν βάση σε πολλά έργα του. Είναι ο τόνος που δίνει τη συνοχή της εσωτερικότητάς τους στα ισχυρά χρώματα του Τέτση.

Φορέας του φωτός γίνεται εξάλλου και ο ρυθμός του έργου. Ο τρόπος χτισίματος του έργου οι ποσότητες πώς η μία φόρμα στηρίζει την άλλη πώς και που διακόπτεται η συμπαγής χρωματική ύλη η πύκνωση και η αραίωση οι σχέσεις βάρους του χρώματος όλα αυτά που συντελούν στο χτίσιμο του έργου συντελούν επίσης και στο ανάπτυγμα του φωτός. Δεν πρόκειται για ατμόσφαιρα που περιβάλει τις μορφές και κλείνεται μέσα από την επιφάνεια του πίνακα Εδώ ο ίδιος ο πίνακας γίνεται ένα σώμα φωτός που με τη σειρά του διεγείρει τις αισθήσεις του θεατή.

Ο Τέτσης δεν έμεινε αμέτοχος βασικών επιταγών που έφερε η μοντέρνα Τέχνη. Στις αξίες της παράδοσης απέδωσε ενεργητική μορφή. Όμως δεν εγκατέλειψε την πηγή των αισθήσεων. Η “ζωγραφικότητα’’ όπως σχηματίστηκε από την παράδοση της Ευρωπαϊκής Τέχνης επικρατεί στο έργο του στην εκδοχή της ως δραστικότητα επίσης. Από μία τέτοια αντίληψη κατορθώνεται το αντάμωμα παραδοσιακών αξιών και σύγχρονου πνεύματος. Η ζωγραφική του έγινε του καιρού μας χωρίς ο Τέτσης να γίνει εικονοκλάστης.»

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.