«Οι κινδυνοι απο την καταναλωση αγριων μανιταριων απο ατομα με ελλιπεις γνωσεις του αντικειμενου ειναι πραγματικα μεγαλοι!»

Με τον Άγγελο Παπαδημητρίου συνομιλούμε για τον άγριο μα και τόσο γευστικό κόσμο των μανιταριών. Αν και καθηγητής αγγλικών σε λύκειο της Ξάνθης, ασχολείται με τη συλλογή, μελέτη, φωτογράφηση και καταγραφή των άγριων μανιταριών της περιοχής μας εδώ και περίπου 10 χρόνια. Ένα μέρος της δουλειάς του με τα μανιτάρια υπάρχει στην ιστοσελίδα του: http://www.ipet.gr/mushroom, όπου μπορείτε να δείτε φωτογραφίες μανιταριών που έχει βρει. Αφορμή για την κουβέντα μας στάθηκε η ίδρυση του, «Μανιταρογνωστικού Συλλόγου Ξάνθης». Η γνωριμία με τα άγρια μανιτάρια, η κατανόηση του ρόλου τους στο οικοσύστημα και η προστασία της μυκητοχλωρίδας και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα είναι ένας από τους βασικούς στόχους του Συλλόγου. «Ένα από τα πιο εντυπωσιακά μανιτάρια είναι σίγουρα το γνωστό από τα βιβλία των παραμυθιών μανιτάρι με το κόκκινο καπέλο που είναι διάσπαρτο με λευκές βούλες» αποκαλύπτει ο κ. Παπαδημητρίου και προσθέτει: «Πρόκειται για τον Αμανίτη τον μυγοκτόνο (Amanita muscaria), που μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλο μέγεθος και είναι πάντα πολύ όμορφο να το αντικρίζει κανείς μέσα στο δάσος».

Ένα νέο Σωματείο αποκλειστικά και μόνο για τα μανιτάρια δεν είναι –ας μου επιτραπεί η έκφραση- λίγο too much για την περιοχή μας; Πώς προέκυψε η ανάγκη δημιουργίας του;

Ένα σωματείο – ένας σύλλογος, πιο απλά – δημιουργείται από έναν αρχικό πυρήνα ανθρώπων που αγαπούν ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, όπως είναι στην περίπτωσή μας τα μανιτάρια. Όταν οι άνθρωποι αυτοί αισθανθούν ότι αξίζει να μοιραστούν την εμπειρία τους με περισσότερους συνανθρώπους τους, τότε αποφασίζουν να οργανωθούν με τρόπο που θα τους επιτρέπει να επιτύχουν τον στόχο αυτό. Ο “Μανιταρογνωστικός Σύλλογος Ξάνθης” είναι ο δικός μας τρόπος να φέρουμε κοντά ανθρώπους που είτε έχουν ήδη ένα – ίσως μοναχικό μέχρι στιγμής – ενδιαφέρον για τα μανιτάρια και τη φύση γενικότερα, είτε θα ήθελαν να ασχοληθούν με κάτι όμορφο και υγιές, χωρίς ενδεχομένως να γνωρίζουν ακόμη τι θα μπορούσε να είναι αυτό. Έτσι, και χωρίς απαραίτητα να υπάρχει κάποια επιτακτική ανάγκη, από αγάπη και μεράκι, γεννήθηκε ο σύλλογός μας.

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Οι βασικοί στόχοι του Συλλόγου είναι:

• Η γνωριμία με τα άγρια μανιτάρια, η κατανόηση του ρόλου τους στο οικοσύστημα και η προστασία της μυκητοχλωρίδας και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα.

• Η άρση της αρνητικής κατά των μανιταριών προκατάληψης που πηγάζει από την άγνοια, αλλά και η επισήμανση των κινδύνων που συνεπάγεται η απερίσκεπτη συλλογή και κατανάλωσή τους από ανθρώπους με ελλιπείς γνώσεις.

• Η πραγματοποίηση συναντήσεων, όπου ειδικοί επιστήμονες ή έμπειροι γνώστες θα ενημερώνουν τους ενδιαφερόμενους και θα απαντούν στα ερωτήματά τους σχετικά με τα μανιτάρια.

• Η διοργάνωση εκδρομών για την άμεση επαφή και εξοικείωση των μελών με τα μανιτάρια στη φύση υπό την καθοδήγηση έμπειρων συλλεκτών.

• Η ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών των μελών μέσα σε φιλικό και άνετο περιβάλλον.

Είναι πλούσια η περιοχή μας σε μανιτάρια;

Η περιοχή μας (και σ’ αυτή συμπεριλαμβάνω ολόκληρη τη Θράκη) παρουσιάζει μια τεράστια ποικιλία μανιταριών. Χιλιάδες είναι κυριολεκτικά τα είδη τα οποία έχω συναντήσει, ενώ δεν παύω να εκπλήσσομαι ευχάριστα καθώς συναντώ διαρκώς όλο και περισσότερα είδη. Ο λόγος που υπάρχει τόσο μεγάλη ποικιλία ειδών στην περιοχή μας είναι ότι συνδυάζει πολλά διαφορετικά είδη βιοτόπων, που ποικίλλουν από το σχεδόν αλπικό τοπίο στα μεγάλα υψόμετρα της Ροδόπης μέχρι τις παραθαλάσσιες, παραποτάμιες και παραλίμνιες περιοχές του τόπου μας. Έτσι, η ύπαρξη διαφορετικών μικροκλιμάτων σε συνδυασμό με την αφθονία δασών με πολλά είδη δέντρων, αλλά και η παρουσία εκτεταμένων πεδινών περιοχών, ευνοούν την εμφάνιση των περισσότερων καταγεγραμμένων ειδών μανιταριών.

Από την άλλη ωστόσο, δεν θα έλεγα ότι η περιοχή μας παράγει άγρια μανιτάρια σε μεγάλες ποσότητες. Για παράδειγμα, η Δυτική Μακεδονία είναι πολύ περισσότερο ευνοημένη στον τομέα αυτό, λόγω κυρίως των εκεί μεγαλύτερων βροχοπτώσεων. Μεγάλο ρόλο πάντως για την εμφάνιση ικανών ποσοτήτων μανιταριών παίζουν οι καιρικές συνθήκες. Είναι φυσικό μια χρονιά με περισσότερες βροχές, κυρίως το φθινόπωρο αλλά και το καλοκαίρι, να μας δώσει πολύ περισσότερα μανιτάρια, όπως συνέβη το 2002, που ήταν μια από τις πλουσιότερες χρονιές για όλη την Ελλάδα.

Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν για εκείνους που δεν γνωρίζουν, το ρωτώ γιατί αρκετά περιστατικά με ατυχή κατάληξη έχουν δει το φως της δημοσιότητας;

Οι κίνδυνοι από την κατανάλωση άγριων μανιταριών από άτομα με ελλιπείς γνώσεις του αντικειμένου είναι πραγματικά πολύ μεγάλοι! Δυστυχώς, δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι, επειδή τους έδειξε κάποιος δυο-τρία είδη φαγώσιμων μανιταριών, είναι σε θέση να βγουν στη φύση και να μαζεύουν άφοβα όποιο μανιτάρι νομίζουν ότι μοιάζει με αυτά που τους έδειξαν. Χρειάζεται μεγάλη εμπειρία στη συλλογή άγριων μανιταριών, η οποία αποκτάται με την καθοδήγηση πραγματικά έμπειρων συλλεκτών, αλλά και με πολλή μελέτη ειδικών συγγραμμάτων, για να μπορέσει κάποιος να συλλέγει και να καταναλώνει με ασφάλεια άγρια μανιτάρια. Δεν είναι σπάνιες ακόμη και περιπτώσεις που δηλητηριάστηκαν άνθρωποι που υποτίθεται ότι ήταν έμπειροι συλλέκτες. Επειδή η απερίσκεπτη κατανάλωση άγριων μανιταριών μπορεί να καταλήξει ακόμη και σε θάνατο, θα ήθελα να απευθύνω μια πολύ σοβαρή προειδοποίηση σε οποιονδήποτε σκέφτεται να βάλει στο τραπέζι του άγρια μανιτάρια: δεν πρέπει ποτέ να τρώμε ένα μανιτάρι για το οποίο δεν είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι είναι φαγώσιμο! Αν η ενασχόλησή μας με τα μανιτάρια είναι σχετικά πρόσφατη, αν δεν ξέρουμε πολύ καλά ποια είναι τα πιο επικίνδυνα μανιτάρια, αν αισθανόμαστε ότι οι γνώσεις μας δεν είναι επαρκείς, δεν βάζουμε ποτέ ένα άγριο μανιτάρι στο πιάτο μας. Καλό είναι ακόμη και να δυσπιστούμε σε ανθρώπους που έχουν εμπειρικές μόνο γνώσεις και να αποφεύγουμε να τρώμε ένα μανιτάρι που θα μας προσφέρουν. Δυστυχώς αρκετοί από αυτούς, παρόλο που γνωρίζουν ίσως αρκετά καλά τα είδη που συλλέγουν, αγνοούν παντελώς πολλά ουσιαστικά πράγματα που είναι απολύτως απαραίτητο να γνωρίζει ο σωστός και υπεύθυνος μανιταροσυλλέκτης. Αρκετές φορές έχω γίνει αυτήκοος μάρτυρας ιδιαίτερα επικίνδυνων πεποιθήσεων που έχουν μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους. Έχω ακούσει, για παράδειγμα, να λέγεται ότι αν βράσεις οποιοδήποτε μανιτάρι και πετάξεις το νερό του, τότε αυτό γίνεται ακίνδυνο! Τέτοιες πεποιθήσεις, όπως και αρκετές άλλες, π.χ. ότι ένα μανιτάρι είναι ασφαλές όταν έχει δαχτυλίδι στο πόδι ή όταν δεν μαυρίζει τα ασημικά, θέτουν σε πολύ σοβαρό κίνδυνο όποιον τις ασπάζεται και, δυστυχώς, και τους δικούς του ανθρώπους και κυρίως τα μικρά παιδιά!

Αυτό λοιπόν που είναι επικίνδυνο στην περίπτωση των άγριων μανιταριών είναι πάνω απ’ όλα η άγνοια ή η ημιμάθεια, όταν αυτές συνοδεύονται από απερίσκεπτη τόλμη. Έτσι δημιουργήθηκε και η αρνητική προκατάληψη που επικρατεί κατά των μανιταριών: η απερισκεψία και οι ελλιπείς γνώσεις ορισμένων έβγαλαν το κακό όνομα σε όλα τα μανιτάρια. Όποιος θέλει να ασχοληθεί με τα μανιτάρια πρέπει πρωτίστως να θέλει να μάθει. Η γνώση είναι αυτή που θα του δείξει τι πραγματικά είναι κάθε μανιτάρι και αν μπορεί να χαρεί και τη γεύση του πέρα από την αισθητική του ομορφιά.

Ποιο είδος είναι το πιο επικίνδυνο και γιατί;

Το πιο επικίνδυνο είδος μανιταριού είναι αναμφισβήτητα ο Αμανίτης ο φαλλοειδής (Amanita phalloides). Πρόκειται για το μανιτάρι που ευθύνεται για το 95% των θανάτων από κατανάλωση άγριων μανιταριών παγκοσμίως! Οι λόγοι που το καθιστούν τόσο επικίνδυνο είναι βασικά δύο:

Ο ένας είναι ότι περιέχει κάποιες τοξίνες που προκαλούν τη λεγόμενη φαλλοειδική δηλητηρίαση, η οποία προσβάλλει κυρίως το συκώτι καταστρέφοντας τα κύτταρά του. Η δηλητηρίαση αυτή είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τη ζωή του ανθρώπου, επειδή δεν έχει ακόμη βρεθεί ικανοποιητικός τρόπος αντιμετώπισής της. Τα συμπτώματά της αργούν να εμφανιστούν (6-24 ώρες μετά την κατανάλωση), πράγμα που σημαίνει ότι οι τοξίνες έχουν ήδη προκαλέσει σοβαρή βλάβη στο συκώτι! Το θέμα είναι μεγάλο και δεν είναι δυνατό να καλυφθεί εδώ.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το εν λόγω μανιτάρι βγαίνει σε σχετικά μεγάλες ποσότητες, οπότε αυξάνονται οι πιθανότητες να το συλλέξει και να το καταναλώσει κάποιος αδαής, συγχέοντάς το προφανώς με κάποιο άλλο φαγώσιμο. Εμφανίζεται κυρίως κοντά σε πλατύφυλλα δέντρα, ιδιαίτερα βελανιδιά, αλλά και οξιά, φουντουκιά και αρκετά άλλα. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι τα λευκά του ελάσματα (δηλαδή τα “φυλλαράκια” στο κάτω μέρος του καπέλου του), το λευκό δαχτυλίδι στο πάνω μέρος του ποδιού του και μια λευκή μεμβρανώδης “σακούλα” που περιβάλλει τη βάση του ποδιού χωρίς να ακουμπά επάνω της. Το χρώμα του καπέλου του μπορεί να ποικίλλει από τελείως λευκό (ποικιλία alba), πρασινοκίτρινο, πρασινωπό, πράσινο, έως πρασινοκαφέ ή καφέ. Επίσης, αν προσέξουμε καλά, έχει λεπτές ενσωματωμένες σκούρες ίνες διατεταγμένες ακτινωτά στο καπέλο.

Φυσικά, δεν πρέπει να νομίζουμε ότι μόνο αυτό το μανιτάρι είναι επικίνδυνο. Υπάρχουν και κάποια άλλα που μπορούν να προκαλέσουν την ίδια δηλητηρίαση ή άλλες σοβαρές ή όχι δηλητηριάσεις. Τα περισσότερα μανιτάρια πάντως δεν είναι δηλητηριώδη ή προκαλούν ήπιες μόνο δηλητηριάσεις. Σε κάθε περίπτωση, η γνώση, η προσοχή και η περίσκεψη θα πρέπει να είναι ο οδηγός μας, έτσι ώστε να σεβόμαστε αλλά να μη φοβόμαστε τον για πολλούς λόγους όμορφο κόσμο των μανιταριών.

Το πιο εντυπωσιακό που έχετε γνωρίσει (ίσως το πιο όμορφο ή το πιο έξυπνο);

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά μανιτάρια είναι σίγουρα το γνωστό από τα βιβλία των παραμυθιών μανιτάρι με το κόκκινο καπέλο που είναι διάσπαρτο με λευκές βούλες. Πρόκειται για τον Αμανίτη τον μυγοκτόνο (Amanita muscaria), που μπορεί να φτάσει σε αρκετά μεγάλο μέγεθος και είναι πάντα πολύ όμορφο να το αντικρίζει κανείς μέσα στο δάσος. Στην περιοχή μας το έχω βρει αποκλειστικά στο Λειβαδίτη της Ξάνθης, κυρίως κάτω από σημύδες ή δασική πεύκη και, σπανιότερα, κάτω από οξιές. Το παραμυθένιο αυτό μανιτάρι έχει βασικά αισθητική αξία και δεν τρώγεται.

Κάτι επίσης πολύ όμορφο και εντυπωσιακό είναι ένα “μανιτάρι” που ξεφεύγει από την έννοια του κλασικού μανιταριού. Τεχνικά είναι λάθος να το αποκαλούμε μανιτάρι, επειδή πρόκειται για μύκητα πολύ διαφορετικό από τα γνωστά μανιτάρια. Λέγεται Clathrus ruber και είναι σαν κλουβί με κόκκινα κάγκελα που μέσα του, στο αρχικό του στάδιο – επειδή στη συνέχεια εξαφανίζεται – είναι κλεισμένη μια γκριζοπράσινη μάζα που μοιάζει με ανθρώπινο εγκέφαλο!

Το πιο “έξυπνο” ίσως είναι το Sphaerobolus stellatus. Πρόκειται πάλι για μύκητα που δεν ανήκει στην κατηγορία των μανιταριών με την κλασική έννοια, ο οποίος είναι σαν μικρό αστέρι που στο κέντρο του έχει ένα μικρό μπαλάκι. Στην ωριμότητα το μπαλάκι αυτό εκσφενδονίζεται σε απόσταση μερικών μέτρων!

Τι πρέπει να έχει οπωσδήποτε ένας καλός μανιταρο συλλέκτης μαζί του;

Γενικά ο μανιταροσυλλέκτης δεν χρειάζεται κάποιο εξεζητημένο εξοπλισμό. Αυτό που θα πρέπει να έχει μαζί του είναι ένα απλό ψάθινο καλαθάκι για τα μανιτάρια. Δεν ενδείκνυται η χρήση πλαστικής σακούλας, γιατί δεν επιτρέπει στα μανιτάρια να “αναπνέουν” και υπάρχει κίνδυνος να χαλάσουν. Χρήσιμο επίσης είναι ένα σουγιαδάκι, μια και είναι καλύτερο να κόβουμε παρά να ξεριζώνουμε τα μανιτάρια. Ακόμη, ένας καλός οδηγός μανιταροσυλλέκτη αποτελεί καλό βοήθημα για όσους θέλουν να αναγνωρίσουν επί τόπου κάποιο μανιτάρι. Προσωπικά πάντως προτιμώ να κάνω αυτό το τελευταίο στο σπίτι.

­­­­­­­­­­­­­­­

Υπάρχει κάποιο σημείο, μια περιοχή ίσως, όπου εντοπίζει κανείς σχεδόν πάντα πολλά μανιτάρια;

Τα μανιτάρια είναι παράξενοι οργανισμοί με ιδιαίτερες απαιτήσεις. Δεν μπορεί να πει κανείς ότι οπωσδήποτε θα βρει σε μια συγκεκριμένη περιοχή μανιτάρια, επειδή ίσως βρήκε πολλά εκεί κάποια άλλη στιγμή. Ωστόσο, κάποιες περιοχές παρουσιάζουν μεγαλύτερη πιστότητα στην εμφάνιση μανιταριών από κάποιες άλλες. Ο Λειβαδίτης της Ξάνθης είναι η περιοχή όπου εγώ προσωπικά βρίσκω τη μεγαλύτερη ποικιλία και, κατά καιρούς, και τις μεγαλύτερες ποσότητες. Φυσικά, δεν μπορούμε να βρίσκουμε πάντα μανιτάρια, επειδή το κρύο, η πολλή ζέστη και η ξηρασία δεν επιτρέπουν την ανάπτυξή τους.

Πολύς λόγος γίνεται τώρα τελευταία και για την καλλιέργεια του μανιταριού ποια είναι η άποψή σας; Αναφέρουν ως παράδειγμα μάλιστα την τρούφα. Στην Κοζάνη μάλιστα επιδοτείται η καλλιέργεια της από την εκεί Νομαρχία…

Δεν γνωρίζω πολλά για το θέμα, μια και το κύριο ενδιαφέρον μου εστιάζεται στα άγρια μανιτάρια. Ωστόσο, η καλλιέργεια του μανιταριού αποτελεί έναν τομέα με ευοίωνες προοπτικές, ιδιαίτερα αν κανείς αποφασίσει να ασχοληθεί με είδη που δεν καλλιεργούνται ακόμη στην Ελλάδα. Ειδικά για την τρούφα, είναι δυνατή τώρα πια η καλλιέργειά της, αλλά θα πρέπει κανείς να εξασφαλίσει την εκμετάλλευση κάποιας δασικής περιοχής (κυρίως με βελανιδιές) και να περιμένει κάποια χρόνια πριν την πρώτη σοδειά. Η τιμή της τρούφας βέβαια είναι πολύ υψηλή, προφανώς όμως θα πέσει με την αύξηση της προσφοράς που θα επιφέρει η καλλιέργειά της. Επειδή ελάχιστα γνωρίζω περί καλλιέργειας, θα προτιμούσα να μην επεκταθώ.

Πόσα χρήματα είναι διατεθειμένος να δαπανήσει ένας λάτρης του μανιταριού για να το έχει στο πιάτο του, έχετε ακούσει κάτι σχετικό;

Τα ακριβά και περιζήτητα μανιτάρια, όπως για παράδειγμα οι τρούφες, καταλήγουν κατά κύριο λόγο σε πολυτελή εστιατόρια. Πελάτες με τα ανάλογα βαλάντια προφανώς δεν διστάζουν να ακριβοπληρώσουν αυτές τις σπάνιες (και αμφιλεγόμενης γευστικής αξίας) λιχουδιές. Στην Ελλάδα πάντως δεν έχω ακούσει να υπάρχει ζήτηση τέτοιων μανιταριών, με ενδεχόμενη εξαίρεση ελάχιστα ακριβά εστιατόρια. Η Γαλλία είναι κυρίως η χώρα όπου γίνεται η μεγαλύτερη κατανάλωση.

­­­­­­­­­­­­­­­

Στους μακρινούς περιπάτους για την συλλογή των μανιταριών που έχετε κάνει, τι άλλα ενδιαφέροντα σημεία της φύσης, του περιβάλλοντος έχετε γνωρίσει;

Η αναζήτηση μανιταριών στη φύση μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω και να απολαύσω και πολλές άλλες ομορφιές: κατάφυτες ρεματιές, εντυπωσιακούς καταρράκτες, απέραντα δάση, μέρη με εκπληκτική θέα, λίμνες και ποτάμια, καταπράσινα λιβάδια, πολύχρωμα αγριολούλουδα, αλλά και συμπαθητικά ζώα όπως αλεπούδες, ζαρκάδια, πουλιά, περίεργα έντομα και πολλά άλλα.

­­­­­­­­

Πώς γίνεται κανείς μέλος του Μανιταρογνωστικού Συλλόγου Ξάνθης;

Μέλος του Μανιταρογνωστικού Συλλόγου Ξάνθης μπορεί να γίνει οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για τα μανιτάρια και τη φύση ή αισθάνεται ότι θα μπορούσε να τον ενδιαφέρει κάτι τέτοιο και συμφωνεί με τους σκοπούς του συλλόγου. Ο τόπος κατοικίας του δεν είναι δεσμευτικός (μέλη του συλλόγου μας είναι ήδη άτομα από την Αττική, την Καβάλα και αλλού). Η εφάπαξ εγγραφή στο σύλλογό μας είναι 20 ευρώ και η ετήσια συνδρομή στοιχίζει επίσης 20 ευρώ. Οι ενδιαφερόμενοι να γίνουν μέλη μπορούν να επικοινωνήσουν στα τηλέφωνα 6974886852 (κο Παπαδημητρίου), 6972108238 (κο Κοσιάρη) και 6974918925 (κα Παπαδημητρίου).

­­­­­­­­­­

Γνωρίζετε μήπως κάποια ενδιαφέρουσα συνταγή μανιταριών που θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας;

Μια συνταγή για ένα εύκολο και νόστιμο πιάτο με μανιτάρια που προτιμώ είναι η εξής:

-Σωτάρουμε ψιλοκομμένο κρεμμύδι και σκόρδο σε λίγο ελαιόλαδο και προσθέτουμε τα μανιτάρια κομμένα σε φέτες. Αλατοπιπερώνουμε και αρωματίζουμε με μυρωδικά της αρεσκείας μας, όπως μαϊντανό, άνηθο κλπ. Βάζουμε λίγο νερό και τα αφήνουμε να σιγομαγειρευτούν σε χαμηλή φωτιά μέχρι να μείνουν με το λάδι τους.

-Αν και στη φάση αυτή μπορούμε να φάμε τα μανιτάρια, μια πιο ενδιαφέρουσα παραλλαγή είναι να προσθέσουμε στο τηγάνι μας κρέμα γάλακτος και χυμό λεμονιού. Έχουμε έτσι μια νόστιμη σάλτσα που ταιριάζει θαυμάσια με ζυμαρικά και ιδιαίτερα ταλιατέλες.

Σας ευχαριστώ.

Μαρία Νικολάου

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.