Μια πρωτη προσεγγιση στη σκεψη του Ευτυχη Μπιτσακη

Ο Ευτύχης Μπιτσάκης γεννήθηκε το 1927 στο Κάδρος της Κρήτης. Σπούδασε Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Θεωρητική Φυσική και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Paris VIII και διδάκτωρ Επικρατείας της Γαλλίας. Δίδαξε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Paris XI (Orsay) και Φιλοσοφία των Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Paris VIII. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1976) εργάσθηκε ως Κύριος Ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Το 1981 εκλέχθηκε τακτικός καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Παλαιός υφηγητής Θεωρητικής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, δίδαξε επί έξι έτη στο Φυσικό Τμήμα Φιλοσοφία των Φυσικών Θεωριών. Ως επιστημονικός υπεύθυνος της Ομάδας Διεπιστημονικής Έρευνας (Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών) είχε την ευθύνη για την οργάνωση πολλών Πανελληνίων και Διεθνών Συνεδρίων. Επίσης είχε την πρωτοβουλία για τη δημιουργία του Σεμιναρίου «Θεμέλια των Επιστημών» (Φυσικό Τμήμα, 1977-1982) του περιοδικού Σύγχρονα Θέματα (1962) και του περιοδικού Ουτοπία (1992). Μαθητής ο Ευτύχης Μπιτσάκης πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση από τις γραμμές της ΕΠΟΝ. Στη διάρκεια του εμφυλίου καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση για πολιτική δράση. Τον Απρίλιο του 1967 βρισκόταν στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας πήρε ενεργό μέρος στο αντιδικτατορικό κίνημα της Δυτικής Ευρώπης.

Χώρος και χρόνος

Είναι αντικειμενικά μεγέθη ο χώρος και ο χρόνος; Σύγχρονες σχετικιστικές αντιλήψεις, τις οποίες διεξέρχεται με επιστημονική ενάργεια ο κ. Μπιτσάκης, θεωρούν ότι δεν είναι απόλυτα μεγέθη, αφού μεταβάλλονται σε σχέση με το σύστημα αναφοράς και άρα ότι δεν μπορούμε καν να μιλάμε για χώρο και χρόνο ως αντικειμενικές οντότητες, εφόσον δεν μπορούν να χωριστούν απ’ τον παρατηρητή. Ο κ. Μπιτσάκης, προεκτείνοντας την παραπάνω θεωρία, και εν μέρει ανασκευάζοντάς την, πιστεύει ότι οι μεταβολές του χώρου και του χρόνου πραγματοποιούνται, είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει παρατηρητής για να τις διαπιστώσει.

Το αέναο γίγνεσθαι

Το σύμπαν φαίνεται ότι έχει ως κύριο νόμο του το γίγνεσθαι, την εξέλιξη δηλαδή, τη δημιουργία. «Είμαστε παρόντες σε μια αδιάκοπη δημιουργία μέσα στο σύμπαν. Αλλά η δημιουργία αυτή δεν είναι δημιουργία της ύλης, του Όντος, από το Τίποτα. Είναι το αέναο γίγνεσθαι που μεταμορφώνει αδιάκοπα την ύλη, δημιουργώντας νέες μορφές και κόσμους και οδηγώντας άλλους στην αναπόδραση καταστροφή».
Πράγματι, όπως μας πληροφορεί, ο συγγραφέας, σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια προοδευτική μεταβολή της χημικής σύνθεσης του γαλαξία. Για παράδειγμα το στοιχείο ήλιο μετασχηματίζεται σε άνθρακα και οξυγόνο. Και δεν είναι μόνο τα στοιχεία που αδιάκοπα δημιουργούνται και φθείρονται μέσα στο σύμπαν. Την ίδια πορεία ακολουθούν αστέρες, συστήματα αστέρων και ολόκληροι γαλαξίες. «Η δημιουργία συνεχίζεται στο σύμπαν χωρίς θεϊκή επέμβαση… Η επιστήμη στην εξελικτική πορεία της, απωθεί αδιάκοπα το Θεό από τον κόσμο».
«Στην περίοδο πριν από την ανάπτυξη της επιστημονικής σκέψης, ο Θεός ρύθμιζε τα πάντα, από τον ερχομό της βροχής ως την καρποφορία και τους πολέμους. Στην πορεία, οι επεμβάσεις του Θεού στα κοσμικά απορρίφθηκαν, χάρη στην ανάπτυξη της επιστημονικής αντίληψης των φαινομένων… Η φυσική και η κοσμολογία έδιωξαν το Θεό από τον ουρανό. Η χημεία τον εξοστράκισε από το εσωτερικό των ατόμων. Η βιολογία από τους ζωντανούς οργανισμούς. Η ψυχολογία από την ανθρώπινη ψυχή. Οι κοινωνικές επιστήμες από την πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών. Ο Θεός έγινε ο μεγάλος Αποδιοπομπαίος της εποχής μας».
Χωρίς αμφιβολία, η γραφή και η σκέψη του κ. Μπιτσάκη αποτελούν μια ισχυρή ώθηση και στη δική μας σκέψη. Άραγε μπορεί να αρθρώσει κάποιος έναν αξιόπιστο αντίλογο σ’ όλα αυτά;

Ο μαρξισμός

Ο μαρξισμός δεν αντιπαραθέτει τον άνθρωπο στη φύση. Η φύση είναι το ανόργανο σώμα του ανθρώπου, είχε πει ο Μαρξ. Ο άνθρωπος γεννήθηκε μέσα στη φύση, συντηρείται από τη φύση, αλλά ταυτόχρονα είναι ένα ον στο οποίο η φύση λαμβάνει συνείδηση του εαυτού της. Ο άνθρωπος δεν υφίσταται απλώς το περιβάλλον του. Το μεταμορφώνει και, δημιουργώντας το, δημιουργεί τον εαυτό του. Έτσι, δημιουργεί ο ίδιος τους όρους της ελευθερίας του, που σημαίνει γνώση της φυσικής αναγκαιότητας και δράση για τον εξουσιασμό και την αλλαγή της. Ελευθερία σημαίνει ακόμα γνώση της ψυχικής νομοτέλειας του ανθρώπου και αγώνα για τον εξουσιασμό της.
Ο άνθρωπος υφίσταται τις επιδράσεις του περιβάλλοντός του – φυσικού και κοινωνικού. Ταυτόχρονα βρίσκεται υπό την επίδραση των αναγκών, των αισθημάτων και των ενστίκτων του. Η ψυχική και πνευματική κατάσταση του ατόμου είναι κάθε στιγμή το αποτέλεσμα πολυάριθμων αιτίων, βιωμάτων και καταβολών. Που βρίσκεται λοιπόν η ελευθερία της βούλησης; Πού είναι το αυτεξούσιό της;
Ελευθερία της βούλησης δεν σημαίνει ανεξαρτησία από αιτιακές σχέσεις. Σημαίνει γνώση των σχέσεων και των καταβολών αυτών και δράση σύμφωνα με τη δυναμική τους ή και κατάπνιξη και εκμηδένισή τους. Ο άνθρωπος μπορεί να σταθεί αντιμέτωπος στη «μοίρα» του: να τη γνωρίσει και να την εξουσιάσει. Εκεί βρίσκεται η ελευθερία του και όχι σε οποιαδήποτε φανταστική ανεξαρτησία από την αναγκαιότητα ή σε οποιοδήποτε φυσικό ιντετερμινισμό.
Το σύμπαν δεν είναι μηχανισμός ξένος προς τον άνθρωπο. Δεν είναι ένα σύμπαν που τον συντρίβει. Ο άνθρωπος, απειροστό ον μέσα στην απειρότητα, αντανακλά στη συνείδησή του το σύμπαν. Γνωρίζοντας τον κόσμο της ύλης και τον κόσμο της δικής του πραγματικότητας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις της ελευθερίας.
Η προδιαλεκτική σκέψη δεν μπόρεσε να ξεπεράσει την αντίθεση αναγκαιότητας και ελευθερίας. Να δει την πρώτη ως προϋπόθεση της δεύτερης. Άλλοτε δέχτηκε τη φυσική αναγκαιότητα, αλλά την απέδωσε στην πράξη της δημιουργίας, άλλοτε την είδε μηχανικά κι άλλοτε απλώς την αρνήθηκε. Έτσι, δεν μπόρεσε να βρει κάποιο θεμέλιο για την ελευθερία και για την ατομική ευθύνη.
Ο χριστιανισμός θέλει τον άνθρωπο ελεύθερο – αλλιώς πώς θα μπορούσε να δικαιολογηθεί η Κόλαση; Την ίδια στιγμή θέλει το δημιουργό παντοδύναμο και παντογνώστη, που έχει ορίσει και που γνωρίζει το παν. «Μα αν δεν μπορώ να κάνω τίποτα χωρίς τη δική μου γνώση και θέληση, τότε πώς είμαι υπεύθυνος για τις πράξεις μου;» θα αναρωτηθεί ο ιερός Αυγουστίνος. Είναι γνωστή η αδυναμία του χριστιανισμού να θεμελιώσει μια συνεπή θεωρία για την ελευθερία και την ευθύνη. Οι αστοί άλλοτε μετέτρεψαν τον άνθρωπο σε μηχανικό ενεργούμενο και άλλοτε σε κέντρο απροσδιοριστίας. Πού βρίσκεται και στη μια και στην άλλη περίπτωση το θεμέλιο της ελευθερίας και της ευθύνης;
Για το μαρξισμό υπάρχουν βαθμοί γνώσης, άρα και βαθμοί ελευθερίας και βαθμοί ευθύνης. Όσο πιο ελεύθερος γίνεται ο άνθρωπος τόσο και πιο υπεύθυνος είναι. Ο «ολοκληρωτικά» ελεύθερος είναι και «ολοκληρωτικά» υπεύθυνος. Η ελευθερία για το μαρξισμό είναι καθαρά ανθρώπινο πρόβλημα. Είναι πρόβλημα ιστορικό, το οποίο μπορεί να λυθεί μέσα από την πολιτική και τη συνολική κοινωνική πρακτική.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.