Φοιβη Χριστου «Η ανορεξια μεσο εκφρασης τελειομανιας και αναγκης για ελεγχο»
Η νευρική ανορεξία αλλά και γενικότερα οι διαταραχές σε σχέση με τη διατροφή αποτέλεσε το αντικείμενο της συζήτησής μας με την κλινική ψυχολόγος κ. Φοίβη Χρίστου στην εκπομπή «με το Ν και με το Β» του Ράδιο Παρατηρητής. Αφορμή στάθηκε ο πρόσφατος θάνατος γνωστής δημοσιογράφου-παρουσιάστρια από τη νόσο. Η κ. Χρίστου ανέλυσε τόσο το «προφίλ» των ανθρώπων που πάσχουν από τη νόσο, όσο και τα αίτια που την προκαλούν, καθώς και για τις συνήθειες των ατόμων που πάσχουν από αυτήν αλλά και τρόπους αντιμετώπισης της.
Ο λόγος στην ίδια όμως αναλυτικά…
ΠτΘ: Το ζήτημα της νευρικής ανορεξίας, είναι ένα πρόβλημα παγκόσμιας κλίμακας. Στην Ελλάδα πρόσφατα θρηνήσαμε άλλο έναν θάνατο μιας νεαρής γυναίκας και με αφορμή αυτό γεγονός θα συζητήσουμε αυτή τη διατροφική διαταραχή. Είναι ένα πρόβλημα που έχει ψυχογενή χαρακτηριστικά;
Φ.Χ.: Ακριβώς. Δεν πρόκειται για ένα πρόβλημα διατροφής. Στην ψυχογενή ανορεξία το άτομο δεν έχει κάποιο ζήτημα σε σχέση με το ότι δεν θέλει να φάει ή ότι δεν ξέρει πώς να τρώει ή ότι έχει κάποιο οργανικό πρόβλημα που το δυσκολεύει να φάει. Πρόκειται για ηθελημένο περιορισμό της διατροφής του, της λήψης τροφής, το οποίο σχετίζεται κυρίως με ψυχολογικούς παράγοντες. Είναι πρώτα ένα πρόβλημα που είναι ψυχικό, ένα πρόβλημα που έχει το άτομο στις σκέψεις του, στη συμπεριφορά του, στα συναισθήματά του, που συνδέεται με τους άλλους ανθρώπους, πώς κατανοεί τον εαυτό του, πώς αισθάνεται γι' αυτόν, το οποίο εκφράζεται δια μέσου της διατροφής. Δηλαδή η διατροφή είναι φορέας, είναι ο εκφραστής αυτών των ψυχικών δυσκολιών και όχι το πρόβλημα.
ΠτΘ: Το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν τη νευρική ανορεξία, είναι το γεγονός ότι έχουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα για το σώμα τους; Ή είναι ένα πρόβλημα που ξεκινάει κι από άλλες αιτίες;
Φ.Χ.: Κυρίως από πολλές και άλλες αιτίες, οι οποίες δρουν συνδυαστικά και έτσι εκφράζουν με τη συνδυαστική δράση τους, το πρόβλημα αυτό γύρω από τη διατροφή. Όντως στην ανορεξία και στις περισσότερες διαταραχές πρόσληψης τροφής, αυτό το οποίο είναι κεντρικό, είναι η διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, δηλαδή το άτομο δεν αντιλαμβάνεται την πραγματική εικόνα του σώματός του. Επίσης έχει μια ιδανική εικόνα σώματος, η οποία συνήθως έχει τα χαρακτηριστικά της τελειότητας και συνέχεια συγκρίνει τον εαυτό του, το πώς είναι, με το πώς θα έπρεπε να είναι, σε τέτοιο βαθμό που αυτή η σύγκριση πολλές φορές δεν είναι ρεαλιστική και ως επί το πλείστον η νευρική ανορεξία είναι μη ρεαλιστική. Δηλαδή βλέπω τον εαυτό μου στον καθρέφτη και ενώ είμαι αποστεωμένη εγώ νοιώθω ακόμα ότι έχω να χάσω κιλά, από ένα συγκεκριμένο σημείο του σώματός μου. Εκείνο που είναι κεντρικό και γύρω από αυτό αναπτύσσεται η διαταραχή, είναι η διαταραγμένη εικόνα σώματος. Πολύ συχνά οι γυναίκες, γιατί είναι κυρίως οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν αυτό το πρόβλημα της ανορεξίας, μπορεί να είχαν ένα ιστορικό παχυσαρκίας όταν ήταν παιδιά και να άκουγαν σχόλια είτε από την οικογένεια είτε από το σχολικό περιβάλλον γύρω από το βάρος τους και έτσι αρχίζουν και ανησυχούν υπερβολικά για την εικόνα του σώματός τους.
Το άλλο που πάει συνδυαστικά με τη διαταραγμένη εικόνα σώματος είναι ένας έντονος φόβος ότι το άτομο θα χάσει τον έλεγχο και θα παχύνει ακόμα κι αν φάει μια κουταλιά περισσότερο από το διαιτητικό πρόγραμμα, το οποίο έχει στήσει το ίδιο. Αυτό το λέω γιατί τα άτομα με ανορεξία στήνουν δικούς τους τρόπους γύρω από τη διατροφή, δικούς τους κανόνες οι οποίοι πάλι είναι πάρα πολύ σκληροί κανόνες. Όπως για παράδειγμα ότι θα πρέπει να αντέξουν όλη μέρα με ένα μήλο και ένα ποτήρι νερό και κάθε φορά που παραβιάζουν αυτόν τον κανόνα έστω και στο ελάχιστο, αυτό πυροδοτεί πολύ έντονα συναισθήματα και ενεργοποιεί το φόβο ότι θα παχύνουν. Έτσι ξεκινούν ξανά ένα καινούργιο πρόγραμμα διατροφής πάρα πολύ σκληροπυρηνικό. Στην ουσία είναι ένας πάρα πολύ σκληρός περιορισμός της διατροφής τους.
«Υπάρχει μια δήθεν παντοδυναμία στην ανορεξία, ότι μπορώ να τα καταφέρω όλα»
ΠτΘ: Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε πως υπάρχουν εταιρείες στον χώρο της μόδας που έχουν αλλάξει τα πρότυπα του πολύ αδύνατου μοντέλου. Εσείς παρατηρείται αλλαγές σε ό,τι αφορά την προβολή προτύπων;
Φ.Χ.: Νομίζω ότι βλέπω και τα δύο. Δηλαδή, από τη μία μπορεί το ίδιο το μέσο να προωθεί μια αποδοχή για το σώμα, δηλαδή μια πιο ρεαλιστική αντιμετώπιση τους σώματος, αλλά από την άλλη να υπάρχουν διαφημίσεις «χάστε γρήγορα κιλά με τις ακόλουθες ασκήσεις, ή με αυτά τα χάπια ή με αυτά τα ροφήματα θα χάσεις πάρα πολύ γρήγορα κιλά», ιδιαίτερα στη θερινή περίοδο. Είναι σαν να υπάρχουν δυο ταυτόχρονα μηνύματα, όπου το ένα μήνυμα μπορεί να λέει αγάπησε το σώμα σου και αποδέξου το, και από την άλλη, ίσως να ήταν καλύτερο να αποδεχτείς το σώμα σου με λιγότερα κιλά.
Όντως υπάρχει έντονα η πεποίθηση ότι η ομορφιά είναι ένα εργαλείο για τον άνθρωπο και το ωραίο σώμα είναι μια πόρτα που θα ανοίξει την καταξίωση, είτε είναι επαγγελματική καταξίωση είτε είναι προσωπική καταξίωση είτε είναι διαπροσωπική καταξίωση. Παρ' όλα αυτά τα πρότυπα φαίνεται ότι λειτουργούν βοηθητικά στην εμφάνιση τέτοιων διαταραχών, στην ανορεξία συγκεκριμένα. Οι περισσότεροι παράγοντες είναι κυρίως ψυχολογικοί και πυροδοτούνται μέσα από τα πρότυπα. Τα άτομα που υποφέρουν από την ανορεξία, είναι αυτά που στρέφουν πολύ έντονα την προσοχή τους και ζητούν αντίστοιχες εικόνες γυναικών οι οποίες αγγίζουν αυτά τα πρότυπα, προκειμένου να επιβεβαιώσουν μέσα τους ότι τα κάνουν καλά, ότι βρίσκονται σε καλό δρόμο, ότι έχουν πετύχει το στόχο τους. Στην ανορεξία αυτό είναι πάρα πολύ κεντρικό. Είναι η ανάγκη να εκπληρώσω τον στόχο μου, που ο στόχος ξεκινάει από το σώμα, που είναι τέλειο σώμα, να κατακτήσω δηλαδή το τέλειο σώμα, αλλά καταλήγει και έχει από πίσω την ανάγκη να είναι κανείς τέλειος. Να έχω έναν τέλειο εαυτό που τον χαρακτηρίζει η αυτοσυγκράτηση και ο αυτοέλεγχος. Αυτοσυγκράτηση γύρω από το φαγητό, αυτοσυγκράτηση γύρω απ' ό,τι κι αν κάνω. Υπάρχει μια δήθεν παντοδυναμία στην ανορεξία, ότι μπορώ να τα καταφέρω όλα, ότι εμένα δεν με πτοεί τίποτα, ότι εγώ μπορώ να αντέξω με ένα ποτήρι νερό όλη τη μέρα, μπορώ να αντέξω με πάρα πολύ λίγο φαγητό. Κι αυτό με κάνει έναν άνθρωπο που έχει αυτοέλεγχο, που μπορεί να τα καταφέρνει όλα. Γι' αυτό και σκληροπυρηνικό στοιχείο των ανθρώπων που υποφέρουν από ανορεξία συνήθως, είναι η έντονη ανάγκη τους για τελειομανία και έλεγχο. Ακριβώς επειδή νοιώθουν ότι στη ζωή τους δεν έχουν τον έλεγχο, δεν τα καταφέρνουν, νοιώθουν ενδεχόμενα ότι μπορεί να μην αξίζουν, ότι μπορεί να μην είναι άτομα που τα αποδέχονται πραγματικά, προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο ξεκινώντας από το σώμα.
ΠτΘ: Το να πεις σε κάποιον φάε λίγο, αδυνάτησες πολύ, συνήθως οι άνθρωποι που πάσχουν από νευρική ανορεξία, το βλέπουν περισσότερο ως κομπλιμέντο, παρά ως μια συμβουλή…
Φ.Χ.: Ή το βλέπουν ως μαχαιριά στην καρδιά, ότι δηλαδή τους ανακάλυψαν και χρειάζεται να κρυφτούν. Γιατί είναι τόσο παγιδευμένοι και εγκλωβισμένοι μέσα σε όλο αυτό, που δεν μπορούν να ξεφύγουν και το μόνο που μπορούν κάνουν είναι να κρύβονται. Δηλαδή να φοράνε παραπάνω ρούχα, προκειμένου να μη δείξουν το αποστεωμένο σώμα τους. Μπορεί να βρίσκουν άπειρους τρόπους προκειμένου να ξεγελάσουν τους άλλους γύρω από τη διατροφή τους, δηλαδή να δείχνουν ότι τρώνε και μετά μπορεί να φτύνουν το φαγητό τους ή μπορεί να κάνουν εμετό ή μπορεί να κρύβουν το φαγητό στις τσέπες τους, αλλά και στον στενό κοινωνικό τους περίγυρο να δείχνουν ότι τρώνε, προκειμένου να τους καθησυχάσουν κι όσο τον καθησυχάζουν αυτές συνεχίζουν αυτόν τον αγώνα υπέρ της τελειότητας, ο οποίος καταλαβαίνετε ότι δεν νικιέται ποτέ, γιατί η τελειότητα δεν μπορεί να έρθει ποτέ. Μπροστά στο παραμικρό λάθος, δηλαδή έκανα μια ατασθαλία και έφαγα μια κουταλιά περισσότερο φαγητό, απ' όσο εγώ είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου, αυτό πυροδοτεί έντονες ενοχές, εντονότατο φόβο ότι το άτομο θα παχύνει και θα γίνει υπέρβαρο με μια κουταλιά, και σας το λέω κυριολεκτικά αυτό, το πιστεύουν, κι αυτό να ξεκινήσει έναν νέο κύκλο πολύ αυστηρής και ενοχικής δίαιτας. Αυτή η δίαιτα έχει τη μορφή του απίστευτου περιορισμού της διατροφής.
«Η ανορεξία συνήθως συναντάται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στο γυναικείο πληθυσμό και κυρίως στον εφηβικό»
ΠτΘ: Πώς διαγιγνώσκεται ότι ένας άνθρωπος πάσχει από νευρική ανορεξία; Ποιο είναι το ποσοστό των γυναικών και ποιο είναι το ποσοστό των ανδρών που μπορεί να παρουσιάζουν νευρική ανορεξία, καθότι δεν πρόκειται για μια αποκλειστικότητα του γυναικείου φύλου. Και θέλουμε να μας πείτε και για την αντιμετώπισή του. Κρίνετε απαραίτητο να υπάρχει και μια ψυχολογική στήριξη, είτε από έναν άνθρωπο του κλάδου σας ή αν αρκεί η υποστήριξη ενός ανθρώπου από το στενό οικογενειακό, φιλικό περιβάλλον.
Φ.Χ.: Συνήθως όχι. Σε περιπτώσεις διατροφικών διαταραχών όπως είναι και η βουλιμιά ή η υπερφαγία, αυτές τις διαταραχές τις βλέπουμε στους άντρες πιο συχνά, παρά την ανορεξία. Η ανορεξία συνήθως συναντάται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στο γυναικείο πληθυσμό και κυρίως στον εφηβικό. Τα σημάδια έναρξής της είναι κυρίως στην εφηβεία και στην αρχή της ανήλικης ζωής, περίπου από 15-19 ετών. Όσον αφορά την αντιμετώπιση, χρειάζεται οπωσδήποτε να είναι ψυχολογική. Εδώ η ψυχοθεραπεία δεν έρχεται επικουρικά, αλλά αποτελεί έναν κεντρικό αποκλειστικό τρόπο, προκειμένου το άτομο να βοηθηθεί. Πολύ συχνά η ανορεξία κρατάει χρόνια, η ψυχοθεραπευτική βοήθεια επίσης κρατάει χρόνια. Πρόκειται για μια προσπάθεια που χρειάζεται υπομονή και επιμονή, γιατί το άτομο πολύ συχνά μπορεί να παγιδευτεί ξανά, και να ξαναγυρνάει σε όλο αυτό τον φαύλο κύκλο της ανορεξίας. Πρόκειται για έντονες και δύσκολες περιπτώσεις, επειδή τα ποσοστά θνησιμότητας είναι πολύ υψηλά, στη συγκεκριμένη διαταραχή και τα διατροφικά προβλήματα επίσης είναι πάρα πολύ συχνά και πολύ επικίνδυνα για τη ζωή του ατόμου. Πολύ συχνά χρειάζεται και μια ιατρική αντιμετώπιση. Δηλαδή τα άτομα χρειάζεται να νοσηλευτούν προκειμένου να αποκατασταθεί το βάρος τους, ως έναν βαθμό, προκειμένου να λειτουργήσουν καλύτερα τα ζωτικά τους όργανα, προκειμένου να αποκατασταθεί κάπως η λειτουργικότητα του σώματός τους. Επίσης πολύ συχνά χρειάζεται μια ολιστική παρέμβαση, δηλαδή δεν αρκεί ένας διατροφολόγος ή δεν αρκεί μόνο ένας γιατρός ή δεν αρκεί μόνο ένας ψυχολόγος ή ψυχίατρος. Χρειάζεται μια συντονισμένη δράση όλων αυτών των ανθρώπων προκειμένου να είναι δίπλα στο άτομο και να το βοηθήσουν, όσο μπορεί να αποκατασταθεί και το βάρος του, αλλά και η σχέση του με το σώμα του και η σχέση με τον εαυτό του, το οποίο πολύ συχνά κρατάει χρόνια.
«Οποιαδήποτε κουβέντα γύρω από τη διατροφή, συνήθως έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να αντιστέκεται, να αμύνεται και να κλείνεται»
ΠτΘ: Σε περίπτωση που διαπιστώσουμε ότι κάποιο πρόσωπο του στενού συγγενικού ή φιλικού μας περιβάλλοντος εμφανίζει, έστω και σε πρώιμο στάδιο, κάποια συμπτώματα, τι πρέπει να κάνουμε; Να προσπαθήσουμε να διορθώσουμε αυτή την διαστρεβλωμένη εικόνα ή να απευθυνθούμε σε ειδικούς;
Φ.Χ.: Δεν νομίζω ότι θεωρεί το άτομο την εικόνα αυτή διαστρεβλωμένη. Πραγματικά την πιστεύει, δεν λέει ψέματα, ούτε το κάνει γιατί είναι τρελό ή για να μας ξεγελάσει ή από πείσμα. Πραγματικά πιστεύει εκείνη την ώρα ότι το σώμα του είναι παχύσαρκο, παρόλο που αντικειμενικά, δεν είναι. Μπορεί επίσης πολλές φορές να το βλέπει ως αδύνατο, αλλά να το νοιώθει ως παχύσαρκο. Να βλέπει την εικόνα του, αλλά η εικόνα του αυτή να μην μπορεί να συντονιστεί με το πώς αισθάνεται. Εγώ σ' αυτή την περίπτωση, μάλλον θα έλεγα, γιατί αυτό εξαρτάται από την κάθε περίπτωση ξεχωριστά ότι δεν μπορούμε να είμαστε ποτέ σίγουροι ότι αυτοί οι παράγοντες οδηγούν αιτιολογικά και γραμμικά στην εμφάνιση της ανορεξίας, πρέπει να το δούμε σε συγκεκριμένο πλαίσιο της ζωής του ατόμου. Οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τη διατροφή, γύρω από το «φάε», «πώς έχεις γίνει έτσι», «κοίταξε το σώμα σου, θα πεθάνεις, θα αρρωστήσεις», οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια είναι άκαρπη. Αντίθετα οδηγεί το άτομο να κλείνεται ακόμα περισσότερο, προκειμένου να μην επιβαρύνει και τον περίγυρο και προκειμένου να συνεχίσει να κάνει αυτό που είναι να κάνει. Άρα εγώ θα μιλούσα πίσω από τη διαταραχή. Θα μιλούσα στο τι είναι αυτό που το βασανίζει πραγματικά το άτομο αυτό. Τι άγχη μπορεί να έχει, τι δυσκολίες μπορεί να έχει, που είναι ανεξάρτητες από τη διατροφική δυσκολία και κρύβονται πίσω από τη δυσκολία. Εκεί είναι το μεγάλο ζήτημα. Ότι η νευρική ανορεξία και οι περισσότερες διατροφικές διαταραχές, έρχονται να καλύψουν βαθύτερα ζητήματα και βαθύτερα προβλήματα. Άρα οποιαδήποτε κουβέντα γύρω από τη διατροφή, συνήθως έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να αντιστέκεται, να αμύνεται και να κλείνεται. Σε αυτή την περίπτωση εγώ θα πρότεινα -με επιφύλαξη- να συζητήσουμε λίγο πιο γενικά για το πώς νοιώθει το άτομο, για το πού βρίσκεται στη ζωή του, τι είναι αυτό που μπορεί να το απασχολεί.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
