«Απο την Ανατολικη Θρακη…στην Επαρχια Νεστου»

«Από την Ανατολική Θράκη… στην Επαρχία Νέστου» τιτλοφορείται το δεύτερο βιβλίο του Χρήστου Κοζαρίδη, που κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες. Πρόκειται για ιστορική, κοινωνική και λαογραφική περιήγηση στους τόπους καταγωγής των Ανατολικοθρακιωτών, που εγκαταστάθηκαν στην επαρχία Νέστου. Είναι γεγονός ότι πολλά βιβλία έχουν γραφεί για την ιστορία της Ανατολικής Θράκης. Αυτό όμως το βιβλίο παρουσιάζει μία ιδιαιτερότητα. Κατ’ αρχάς περιλαμβάνει κατάλογο των οικογενειών που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή και δεύτερον φωτογραφίες που δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Πάνω απ’ όλα όμως προσεγγίζει τα γεγονότα από διαφορετική σκοπιά, γιατί η Ανατολική Θράκη ήταν προπάντων χώρος πολυπολιτισμικής συνύπαρξης.

Με το συγγραφέα του βιβλίου, Χρήστο Κοζαρίδη, μιλά σήμερα ο ΠτΘ. Να σημειώσουμε ότι το πρώτο βιβλίο του τιτλοφορείται «Επαρχία Νέστου, από τα Ομηρικά χρόνια μέχρι το 1940, συμβολή στην τοπική ιστορία».

ΠτΘ: κ. Κοζαρίδη είστε οδοντίατρος. Ποια ήταν η αφορμή και ξεκινήσατε να εργάζεστε και ως εμπειρικός ιστορικός-ερευνητής;

Χ.Κ.: Κατ’ αρχήν να σας πω ότι δεν είμαι ντόπιος κάτοικος της Χρυσούπολης. Κατάγομαι από τον Έβρο και συγκεκριμένα από το Αμόριο Ορεστιάδας. Η καταγωγή μου ως Θρακιώτης είναι Γκαγκαβούζης. Πρόκειται για τουρκόφωνη ομάδα ανθρώπων από την Ανατολική Θράκη. Το 1989 λόγω γάμου βρέθηκα στη Χρυσούπολη όπου και εργάζομαι ως οδοντίατρος. Η ιστορία μου άρεσε από μικρό παιδί ή τα ιστορικά θέματα που τα κρύβουν κάτω από το χαλί. Όταν ρωτούσα για τα ιστορικά στοιχεία της περιοχής, αν υπάρχουν βυζαντινά, οθωμανικά ή και αρχαία και από τη νεότερη ιστορία δεν έπαιρνα ξεκάθαρες απαντήσεις. Κάποιοι φίλοι στην πορεία που ασχολήθηκαν με τα ζητήματα της ιστορίας του τόπου, το έκαναν σε πολύ περιορισμένο χώρο και χρόνο. Έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ θέλοντας να συμβάλλω στην ανάδειξη της τοπικής ιστορίας. Ο συγκεκριμένος χώρος έχει ιστορία από τα αρχαϊκά χρόνια και έχει μια συμβολή στο εμπόριο και στον πολιτισμό της γύρω περιοχής. Έτσι εξέδωσα δύο βιβλία.

ΠτΘ: Το δεύτερο βιβλίο σας τιτλοφορείται «Από την Ανατολική Θράκη στην Επαρχία Νέστου». Για την ιστορία της Ανατολικής Θράκης έχουν γραφεί αρκετά βιβλία. Τι είναι αυτό που το ξεχωρίζει από τα άλλα;

Χ.Κ.: Πράγματι έχουν γραφεί για τη Θράκη πολλά βιβλία. Το θέμα είναι ποιος τα γράφει και από ποια σκοπιά. Προλογίζοντας το δεύτερο βιβλίο μου γράφω, «… η Ιστορία δεν πράττει τίποτε, δεν διαθέτει κάποιον απερίγραπτο πλούτο δυνατοτήτων, δεν μάχεται αγώνες! Αντίθετα ο άνθρωπος είναι εκείνος που ενεργεί, που έχει όλες τις δυνατότητες, που αγωνίζεται. Η Ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά πράξεις των ανθρώπων που επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς». Η ρήση είναι των Μάρξ και Ένγκελς από το έργο τους «Αγία Οικογένεια» και αυτό με οδήγησε να σκεφτώ τι γίνεται με την Ανατολική Θράκη. Μέχρι στιγμής το 90% των βιβλίων για την Ανατολική Θράκη αναφέρονται στη δράση της εκκλησίας, στη δράση περίπου δεκαπέντε ανθρώπων πλουσίων, οι οποίοι είχαν εμπορικές επιχειρήσεις ή ήταν εκπρόσωποι του τότε νεοελληνικού κράτους, αλλά βιβλία που αναφέρονται στο τι έκαναν καθημερινά οι άνθρωποι, πώς ζούσαν με τους Οθωμανούς και μετέπειτα με Τούρκους ή γενικότερα με τους μουσουλμάνους κατοίκους δεν έχουν γραφεί. Απλά περιορίζονται τα βιβλία στα θρησκευτικά τους καθήκοντα, στο πώς δηλαδή διοργάνωναν τα πανηγύρια, τις εκκλησίες και τα σχολεία τους και τίποτα για τη ζωή τους. Στο βιβλίο αυτό έχω καταγράψει όλους τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην επαρχία Νέστου, κατέγραψα τα χωριά τους, τις εκκλησίες τους, τα σχολεία τους για να μπορεί ένας απόγονος των Θρακιωτών της επαρχίας Νέστου να μπορεί να πάει στον τόπο των παππούδων του να δει πώς ζούσαν, σε ποια πεδιάδα, σε ποιο βουνό, σε ποιο χωριό για να μπορέσει να οριοθετήσει τον εαυτό του, δηλαδή αυτό που λέμε και στην Ιατρική να ψάξει να βρει τα γονίδιά του.

ΠτΘ: Στη Χρυσούπολη όμως μένουν και άλλοι πρόσφυγες από άλλα μέρη, όπως Πόντιοι…

Χ.Κ.: Στην αρχή είχα σκεφθεί να κάνω ένα βιβλίο γενικό ιστορικό στο οποίο να μπορεί κάποιος να βρει στοιχεία για την επαρχία και μετά να κάνω μία τριλογία, έτσι την ονόμασα, με πρώτο βιβλίο για την Ανατολική Θράκη, γιατί είμαι Θρακιώτης στην καταγωγή και τώρα ξεκίνησα να γράφω την ιστορία για τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, γιατί είναι πολλοί οι Μικρασιάτες και οι Πόντιοι που εγκαταστάθηκαν στην επαρχία Νέστου. Πιστεύω ότι σε δύο περίπου χρόνια θα έχει ολοκληρωθεί και αυτό το βιβλίο και έτσι θα ολοκληρωθεί και το κομμάτι της ιστορίας μέχρι το 1940.

ΠτΘ: Έχετε επισκεφτεί τις περιοχές από τις οποίες ήρθαν οι πρόσφυγες;

Χ.Κ.: Την Ανατολική Θράκη την έχω περπατήσει σπιθαμή προς σπιθαμή. Είμαι και γνώστης της τουρκικής γλώσσας και έτσι μπορούσα εύκολα να συνεννοηθώ με τους τούρκους κατοίκους των πρώην ελληνικών χωριών και μπορούσαν να βρω πιο εύκολα κάποια παραπάνω στοιχεία. Δεν πρέπει όμως να παραλείψω ότι είχα μεγάλη βοήθεια και από το Αναπτυξιακό Πολιτιστικό Κέντρο Θράκης, από τους φίλους που έχω εκεί και με βοήθησαν σε κάθε βήμα μου στην Ανατολική Θράκη. Το ζητούμενο στην Τουρκία είναι ότι αν είσαι γνώστης της γλώσσας, μπορείς να συνεννοηθείς ευκολότερα.

ΠτΘ: Η μελέτη σας σε ποια στοιχεία στηρίχθηκε;

Χ.Κ.: Κατ’ αρχήν τη βάση αποτέλεσαν τα δημοτολόγια του δήμου Χρυσούπολης. Μέσα από αυτά κατάφερα και βρήκα τουλάχιστον 110 άτομα πρόσφυγες εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι εν ζωή. Κατέγραψα με μαγνητόφωνο την αγάπη τους για τη Θράκη εκατέρωθεν, συζήτησα πολλές ώρες μαζί τους. Πολλές φορές αναγκάσθηκα να κλείσω και το ιατρείο μου γιατί μιλάμε για γέρους περίπου ενενήντα χρονών και αυτό που θυμούνται τώρα μπορεί να το ξεχάσουν σε λίγο. Βρήκα πολλά στοιχεία που δεν έχουν καταγραφεί ποτέ, άλλα έχουν καταγραφεί, απλά επιβεβαίωναν τον κανόνα. Όταν ξεκίνησα την δουλειά για την καταγραφή των ονομάτων κάποιοι μου έλεγαν τι ψάχνω. Στην πορεία η επιμονή μου τους ανάγκασε να ανοίξουν τα σεντούκια τους, να βρίσκουν παλιές φωτογραφίες, να βρίσκουν παλιές ενδυμασίες, να θυμούνται έθιμα που έχουν ξεχασθεί στο διάβα του χρόνου και σήμερα υπάρχουν σύλλογοι που με ζητούν να τους βοηθήσω στην αναβίωση εθίμων. Βέβαια τους βοηθώ για να υπάρχει μία συνέχεια λαογραφική.

ΠτΘ: Χρησιμοποιήσατε και κάποιες πηγές;

Χ.Κ.: Στην ιστορία πάντα πρέπει να χρησιμοποιείς τις πηγές που υπάρχουν στην ιστοριογραφία. Για παράδειγμα τα «Θρακικά Χρονικά» ήταν ο βασικός οδηγός μου. Όπως και βιβλία που έχουν εκδοθεί πριν το 1950.

ΠτΘ: Το φωτογραφικό υλικό επίσης δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Είναι προσωπικό σας αρχείο;

Χ.Κ.: Το μισό προέρχεται από το προσωπικό μου αρχείο και το μισό από το ΠΑΚΕΘΡΑ. Όταν λέω μισό εννοώ ότι το φωτογραφικό υλικό που έχει να κάνει με τους τόπους και τα χωριά της Ανατολικής Θράκης από όπου προήλθαν οι πρόσφυγες είναι του ΠΑΚΕΘΡΑ. Το υπόλοιπο το συγκέντρωσα κομμάτι – κομμάτι από θρακιώτικες οικογένειες τις περιοχές, οι οποίες είναι πολύ ευχαριστημένες, που βρέθηκε ένας άνθρωπος να ξεσκαλίσει τη μνήμη τους μέσα από τις φωτογραφίες ή μέσα από γράμματα ή φορεσιές.

ΠτΘ: Πιστεύετε ότι η Ανατολική Θράκη μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο και περαιτέρω ερευνών;

Χ.Κ.: Η έρευνα για την Ανατολική Θράκη έχει μέλλον. Να τονίσω ότι έγινε μια πάρα πολύ καλή δουλειά από το 1923 μέχρι το 1950. Μαζεύτηκε πολύ πλούσιο λαογραφικό, φωτογραφικό υλικό. Δεν υπάρχει στη σύγχρονη βιβλιογραφία κάτι άλλο σχετικό με την Ανατολική Θράκη. Για μένα προσωπικά έχει κλείσει αυτός ο κύκλος του να δίνουμε του τι έγινε εκεί από την άποψη το πόσοι κάτοικοι ήταν, πόσα σχολεία είχαν, ποιος ήταν ο ρόλος της εκκλησίας. Δεν ασχολήθηκαν με το θέμα της Ανατολικής Θράκης στην εξής βάση: Η Ανατολική Θράκη αποτελούσε ένα κέντρο πολυπολιτισμικό. Εκεί εκτός από τους Θρακιώτες τους Έλληνες, συμβίωναν Οθωμανοί, Ρώσοι, Αρμένιοι, Εβραίοι, Βούλγαροι, Τάταροι, Κούρδοι, Καραμανλήδες. Όλοι αυτοί συμβίωναν. Δεν υπήρχαν εξεγέρσεις. Γιατί δεν υπήρχαν εξεγέρσεις; Υπήρχε μια κοινωνική ισονομία από κάτω. Αυτό δεν ψάχνεται, γιατί δε συμφέρει. Στα εθνικιστικά κράτη που δημιουργήθηκαν μετά το ‘24 δε συμφέρει να λέμε ότι τότε υπήρχε μια καλή συμβίωση σε αντίθεση με τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, όπου υπήρχαν σκληρές καταστάσεις, υπήρχαν αντάρτικα, υπήρχε η Γενοκτονία του Πόντου, υπήρχε η Γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Στην Ανατολική Θράκη δεν έγινε σε τέτοια μεγάλη έκταση για λόγους που πρέπει να ερευνηθούν.

ΠτΘ: Γι’ αυτό και λέτε ότι ερευνάτε ιστορικά στοιχεία που κρύβονται κάτω από το χαλί;

Χ.Κ.: Για παράδειγμα θα σας πω ότι εγώ είμαι Γκαγκαβούζης Θρακιώτης, που σημαίνει τουρκόφωνος χριστιανός ορθόδοξος, οι οποίοι μέχρι το 1980 χαρακτηρίζονταν πολίτες τέταρτης κατηγορίας, γιατί ήταν τουρκόφωνοι ενώ ήταν περισσότερο απ’ όλους φανατικοί Έλληνες. Σε μια έκθεσή του ο Γεραγάς λέει ότι το πρώτο Σύνταγμα ντόπιων Θρακιωτών που δημιουργήθηκε με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης το 1919 ήταν των Γκαγκαβούζηδων, ενώ όλοι οι άλλοι λάκιζαν ή φοβόνταν το μουσουλμανικό ζυγό. Παρόλα αυτά θεωρούνταν πολίτες τρίτης κατηγορίας και στην πορεία τους ανάγκασαν να χάσουν και τη ντοπιολαλιά τους. Σήμερα γίνεται κάποια προσπάθεια από τους συλλόγους της Ορεστειάδας να ξαναβρούν τη ντοπιολαλιά τους, τα έθιμά τους.

ΠτΘ: Αυτό δείχνει βέβαια ότι οι πρόσφυγες όταν ήρθαν στην Ελλάδα βρήκαν άσχημη αντιμετώπιση;

Χ.Κ.: Δεν υπήρχε το πνεύμα ισονομίας που υπήρχε στην περιοχή τους, γιατί όλοι προσπαθούσαν να τους αλλάξουν τη γλώσσα. Προσωπικά για μένα η γλώσσα αλλά και το θρήσκευμα δεν χαρακτηρίζει την ισονομία. Η δημοκρατία δεν στηρίζεται στη γλώσσα.

ΠτΘ: Τι σημαίνει για σας πατρίδα;

Χ.Κ.: Θα σας πω μια ιστορία. Όταν μου λένε τι είσαι απαντώ, ότι πρώτα είμαι Θρακιώτης, Γκαγκαβούζης, μετά Βαλκάνιος και μετά Έλληνας με την έννοια που δίνουν κάποιοι ακραιφνείς ελληναράδες. Για μένα πατρίδα είναι ο τόπος, όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζουν αρμονικά, να αναπτύσσονται οικονομικά αλλά κυρίως πνευματικά. Να ψάχνουν να βρουν από πού ήρθαν, πώς ήρθαν και γιατί ήρθαν σε αυτό τον τόπο.

ΠτΘ: Έτσι όπως το θέσατε η εθνική μας ταυτότητα είναι κάτι σύνθετο…

Χ.Κ.: Βεβαίως. Αν ποτέ καταφέρουμε να αντιληφθούμε ότι είμαστε Βαλκάνιοι και μετά να προσδιορίζουμε την εθνική μας ταυτότητα από ένα χώρο που προσδιορίζεται στα σύνορα της Ελλάδας, γιατί μπορεί να γεννιόμασταν μέσα στα σύνορα της Βουλγαρίας ή της Τουρκίας, και αν καταλαβαίναμε τις σχέσεις τις γεωγραφικές και οικονομικές που υπάρχουν μεταξύ των χωρών, που υπάρχουν στα Βαλκάνια, τότε ίσως η Ελλάδα να ήταν πολύ μεγαλύτερη σαν χώρος και θα μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα.

ΠτΘ: Εκείνο που κάνει εντύπωση από τις αφηγήσεις των προσφύγων είναι ότι το μυαλό τους είναι πίσω…

Χ.Κ.: Ακόμη και τώρα. Προσωπικά και όταν βρίσκομαι με μεγαλύτερους από εμένα και μου λένε «καλή πατρίδα» το νοιώθω. Νοιώθω ότι η πατρίδα μου είναι εκεί.

ΠτΘ: κ. Κοζαρίδη το βιβλίο σας πού μπορεί να το βρει κάποιος;

Χ.Κ.: Στο Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης στην Ξάνθη, στα βιβλιοπωλεία της Καβάλας και Χρυσούπολης. Γίνεται μια προσπάθεια να μπει σε ένα πανελλήνιο δίκτυο διακίνησης βιβλίων και προσωπικά από εμένα στο τηλέφωνο 24349 στη Χρυσούπολη.

ΠτΘ: κ. Κοζαρίδη σας ευχαριστούμε πολύ.

Χ.Κ.: Κι εγώ σας ευχαριστώ.

Α.Π.

Το βιβλίο εν ολίγοις…

• «Στην εισαγωγή του βιβλίου γίνεται μια γενική αναφορά στο γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Θράκης από τα αρχαία χρόνια ως την τελική έξοδο του 1922. Ο αναγνώστης αποκτά μια εικόνα του χώρου και των λαών που εγκαταστάθηκαν είτε μόνιμα είτε πέρασαν ως κατακτητές. Δίνεται σε γενικές γραμμές οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν οι πρόγονοί μας.

• Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια όσο το δυνατόν λεπτομερής ανάλυση της διοικητικής διάρθρωσης του Οθωμανικού κράτους και των διοικητικών οργάνων του ελληνικού πληθυσμού. Γίνεται επίσης αναλυτική παρουσίαση των σχολείων, των μαθημάτων και του τρόπου λειτουργίας τους στα κρίσιμα χρόνια 1860-1914.

• Στο δεύτερο βιβλίο γίνεται μια προσπάθεια να καταγραφεί η δημογραφική εξέλιξη του ελληνικού πληθυσμού από το 1860 και μετά. Στηριχθήκαμε σε στατιστικές που έχουν δημοσιευτεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Δεν τις καταγράφουμε όλες, αλλά δίνουμε δυο ή τρεις ημερομηνίες με χρονική διαφορά περίπου μίας δεκαετίας σε διαφορετικές χρονικές περιόδους για να καταλάβει καλύτερα ο αναγνώστης τη βαθμιαία αυξανόμενη πληθυσμιακή εξέλιξη. Ακολουθήσαμε την εκκλησιαστική διαίρεση που σε πολλές περιπτώσεις είναι διαφορετική από τη διαίρεση του Οθωμανικού κράτους. Καταγράφονται όλα τα χωριά των προσφύγων με όσες πληροφορίες κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε γι’ αυτά.

• Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τις επιδιώξεις των Βουλγάρων και Νεότουρκων στην Ανατολική Θράκη, από τις αρχές του 1900 κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων και του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Αναφέρεται διεξοδικά στις διώξεις, τα βασανιστήρια και τον πρώτο ξεριζωμό των ελληνικών πληθυσμών. Επίσης γίνεται αναφορά στην οργάνωση και αντίσταση του ελληνικού πληθυσμού.

• Στο τέταρτο κεφάλαιο ασχοληθήκαμε με την παλιννόστηση του ελληνικού πληθυσμού στην Ανατολική Θράκη, στα διπλωματικά παιχνίδια των μεγάλων δυνάμεων για την τύχη της. Γίνεται εκτενής αναφορά στη απελευθέρωσή της από τον ελληνικό στρατό, στην παρουσία και το έργο της ελληνικής διοίκησης και τέλος, στον οριστικό ξεριζωμό των Ελλήνων Ανατολικοθρακιωτών από τις εστίες τους. Δίνονται αφηγήσεις προσφύγων που μαρτυρούν με παραστατικό τρόπο την έξοδο των Θρακιωτών από τη Γη τους.

• Στο πέμπτο κεφάλαιο δίνονται αναλυτικά τα χωριά των ανατολικοθρακιωτών προσφύγων του Δήμου Χρυσούπολης, ο αριθμός των ατόμων που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν και σε ποια χωριά.

• Στο έκτο κεφάλαιο γίνεται μια μικρή λαογραφική προσέγγιση του χώρου της Ανατολικής Θράκης για να κατανοήσουμε σε ένα βαθμό τον τρόπο ζωής τους. Καταγράφηκαν έθιμα, λατρείες και συνήθειες που μεταφέρθηκαν και εξακολουθούν να πραγματοποιούνται από τους απογόνους των προσφύγων.

Ακολουθεί ένας συγκεντρωτικός κατάλογος όλων των πινάκων του βιβλίου όπου καταγράφονται τα χωριά, ο πληθυσμός τους, τα σχολεία με τον αριθμό των μαθημάτων και δασκάλων καθώς και οι εκκλησίες με τους ιερείς τους.

Τέλος, το φωτογραφικό υλικό, που προέρχεται από το αρχείο του ΠΑΚΕΘΡΑ, το αρχείο του Συλλόγου Θρακιωτών Επαρχίας Νέστου, το αρχείο των Πολιτιστικών Συλλόγων Χρυσοχωρίου και Γραβούνας και από ιδιωτικές συλλογές. Είναι ταξινομημένο κατά χωριό, θα βοηθήσει τον αναγνώστη να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη εικόνα για την Ανατολική Θράκη και τους τόπους των προσφύγων του Δήμου Χρυσούπολης».

Από τον πρόλογο του συγγραφέα

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.