Καρπουζι: Φιλος και συμμαχος μας τη θερινη περιοδο

Η ονομασία του καρπού 

Το καλοκαίρι δεν έχει τελειώσει ακόμα και ο πιο δροσιστικός και δημοφιλής καρπός της εποχής είναι αναμφισβήτητα το καρπούζι. Η ελληνική ονομασία του είναι υδροπέπων, η αγγλική watermelon, ενώ η μεταξύ γεωπόνων και βιολόγων λατινική-επιστημονική Citrullus lanatus (κίτρουλλος ο εριώδης), αντίστοιχα. Η λέξη “καρπούζι” προέρχεται από την αντίστοιχη τουρκική karpuz, η οποία ανάγεται στην περσική xarbuz(a). Ο καρπός αυτός κατάγεται από την Αφρική και το αυτοφυές-άγριο φυτό, το οποίο επιστημονικά θεωρείται ως ο πρόγονος των καλλιεργούμενων εμπορικών ποικιλιών καρπουζιού, εντοπίζεται να φύεται αποκλειστικά στη νότια πλευρά της ηπείρου, σε μια συγκεκριμένη περιοχή της ερήμου Kalahari (Καλαχάρι). 

Η ιστορία, καταγωγή και παγκόσμια διάδοσή του 

Σύμφωνα πάλι με επιστημονικά δεδομένα, στην περιοχή Uan Muhuggiag της ερήμου Σαχάρα, στη νοτιοδυτική Λιβύη, βρέθηκαν σπόροι άγριου καρπουζιού ηλικίας 5.000 ετών, ενώ παρόμοιας ηλικίας ήταν εκείνοι επίσης που βρέθηκαν μετά από ανασκαφές στην περιοχή Helwan της Αιγύπτου και σε τάφο ενός Φαραώ στις Θήβες (δηλαδή η ευρισκόμενη στην ανατολική όχθη του Νείλου, πόλη Νιούτ στην αιγυπτιακή γλώσσα). Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι κατανάλωναν το καρπούζι ως φρούτο αλλά παράλληλα το μετέφεραν μαζί τους σαν ένα πρακτικό μέσο αποταμίευσης νερού. Το τοποθετούσαν δε, στους τάφους των βασιλιάδων ώστε αυτοί να μπορούν να τρέφονται και στη μετά θάνατο ζωή τους. Το καρπούζι καλλιεργήθηκε στην Αίγυπτο από την αρχαιότητα, οπότε οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, λόγω της ναυτιλίας και του εμπορίου τους στις παραμεσόγειες περιοχές, γνώριζαν πιθανότατα τη γεύση του καρπού αυτού πολύ νωρίτερα από τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς λαούς της εποχής.
 
Το δροσιστικό αυτό φρούτο μεταφέρθηκε κατά τον 10ο αιώνα μ.Χ. στην Κίνα, και τον 13ο αιώνα στην Ευρώπη μέσω των Μαυριτανών κατακτητών της Ισπανίας. Σαν παρένθεση θα λέγαμε στο σημείο αυτό, πως οι Μαυριτανοί είναι λαός της βορειοδυτικής Αφρικής, που κατάγεται από τους Άραβες και τους Βερβέρους. Οι τελευταίοι δε, είναι γηγενείς της Βορείου Αφρικής, δυτικά της κοιλάδας του Νείλου και η λέξη Βέρβερος προέρχεται από την αραβική λέξη Al Barbar, η οποία με τη σειρά της προήλθε από την ελληνική λέξη βάρβαρος.
 
Η πρώτη εικαστική απεικόνιση του καρπουζιού έγινε στην Ιταλία το 1517 μ.Χ. από τον Ουντινέζο (από την πόλη Ούντινε) Giovanni Martini, και συγκεκριμένα στην αναγεννησιακή έπαυλη «βίλα Φαρνεζίνα» (Villa Farnesina), που βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Τίβερη, στην περιοχή Τραστέβερε (Trastevere) της Ρώμης. Συνεχίζοντας την ιστορική μας αναδρομή, στο δυτικό ημισφαίριο της γης ο υδροπέπων ή καρπούζι έγινε γνωστός με την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου (της Νότιας Αμερικής) από τους Ισπανούς κατακτητές, δηλαδή μετά το γνωστό ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου, στις αρχές του Οκτώβρη του 1492. Η διάδοσή του στην περιοχή της Kαραϊβικής θάλασσας και τις βόρειες Η.Π.Α. έλαβε χώρα από τους Αφρικανούς, οι οποίοι έφταναν εκεί καταναγκαστικά ως θύματα δουλεμπορίου, γεγονός για το οποίο το καρπούζι αποτέλεσε σύμβολο ρατσισμού στις Η.Π.Α. ακόμα και μετά το τέλος του κοινωνικού φαινομένου της δουλείας. 

Η βοτανική του είδους 

Βοτανικά, το καρπούζι ταξινομείται στην οικογένεια των κολοκυνθοειδών φυτών (στα λατινικά: οικογένεια Cucurbitaceae) μαζί με το κολοκυθάκι, τη μεγάλη κίτρινη κολοκύθα, το αγγούρι και το πεπόνι. Σήμερα καλλιεργείται ένας μεγάλος αριθμός ποικιλιών καρπουζιού, των οποίων οι καρποί μπορεί συνήθως να έχουν εδώδιμο τμήμα είτε σκούρου είτε ανοικτού κόκκινου ή ροζ χρώματος αλλά υπάρχουν και ποικιλίες άγνωστες στους περισσότερους από εμάς, με καθ’ όλα φυσιολογική κίτρινη, πορτοκαλί ή λευκή-κρεμ σάρκα. Οι καρποί των περισσότερων ποικιλιών φέρουν σπέρματα (σπόρους / σπόρια) ωστόσο μέσω των τεχνικών γενετικής βελτίωσης φυτών (κατάλληλων διασταυρώσεων κ.λπ.) έχουν δημιουργηθεί και άσπερμες ποικιλίες (χωρίς σπόρια). Οι καρποί καρπουζιού με χρώμα διαφορετικό του κόκκινου ή αυτοί χωρίς σπόρους δεν πρέπει να μας δημιουργούν αβασάνιστα την υποψία ότι προέρχονται από ποικιλίες που έχουν δεχτεί γενετική τροποποίηση (δηλαδή δεν είναι κατ’ ανάγκη μεταλλαγμένα καρπούζια). 

Η διατροφική του αξία 

Το καρπούζι λόγω του ότι αποτελείται κατά 90% από νερό, θεωρείται από πολλούς σαν ένας μεγάλος, γλυκός και δροσιστικός μεν καρπός αλλά χωρίς καθόλου θρεπτική αξία και ευεργετικές για την υγεία μας ιδιότητες. Η άποψη αυτή είναι βέβαια λανθασμένη διότι το καρπούζι, πέρα από την ιδιότητά να ενυδατώνει τον οργανισμό μας (και την επιδερμίδα !) και τη διουρητική του δράση (καλό για τα νεφρά / πέτρα), περιέχει ποσότητες των βιταμινών C, A, Β1, B6, φυτικές ίνες, κάλιο, μαγνήσιο, λυκοπένιο, βήτα-καροτένιο, ενώ δεν περιέχει καθόλου λιπαρά και χοληστερόλη. Η κατανάλωση καρπουζιού προστατεύει τον οργανισμό μας από τη δράση της κακιάς LDL χοληστερόλης, δηλαδή από τη γνωστή μας χολιστερίνη, και συμβάλλει στην πρόληψη καρδιαγγειακών προβλημάτων. Το καροτινοειδές λυκοπένιο (ή λυκοπίνιο, lycopene) είναι μια ισχυρή αντιοξειδωτική ουσία που δίνει το κόκκινο χρώμα στο καρπούζι (όπως και στη ντομάτα), της οποίας η δράση, κυρίως κατά του καρκίνου του προστάτη κ.α. μορφών της νόσου, μελετάται εντατικά από τους επιστήμονες τα τελευταία χρόνια. Το λυκοπένιο υπάρχει σε υψηλά ποσοστά κυρίως στη ντομάτα, ενώ η απελευθέρωσή της ουσίας διευκολύνεται ιδιαίτερα όταν ο καρπός καταναλώνεται μετά από θέρμανση / μαγείρεμα (π.χ. ως σάλτσα, κέτσαπ, κομματάκια ντομάτας στο φαγητό). Το κόκκινο καρπούζι αν και με μικρότερη περιεκτικότητα σε λυκοπένιο σε σχέση με τη μαγειρευμένη (θερμικά επεξεργασμένη) ντομάτα, καταναλώνεται εύκολα και ευχάριστα ακόμα και σε σχετικά μεγάλες ποσότητες όλες τις ώρες, είτε σαν επιδόρπιο είτε σαν ένα δροσιστικό, υγιεινό και διαιτητικό γεύμα, αποτελώντας όπως και να έχει έναν πραγματικό φίλο και σύμμαχο έναντι του θερινού καύσωνα.
 
*Ο Ζήσης Γ. Τζηκαλιός είναι Γεωπόνος Α.Π.Θ. – Εκπαιδευτικός, MSc Γενετικής Βελτίωσης Φυτών, Αγροκομίας και Ζιζανιολογίας Α.Π.Θ.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.