Γαρυφαλλια Θεοδωριδου, διδακτωρ Ιστοριας & Λαογραφιας του τμηματος Γλωσσας, Φιλολογιας και Πολιτισμου των Παρευξεινιων Χωρων «Σημερα εργο της λαογραφιας ειναι να μελετησει τα νεα μορφωματα, το πως σχ

«Η διαχείριση της παράδοσης, ο λαϊκός πολιτισμός ανάμεσα στον φολκλορισμό, στην πολιτιστική βιομηχανία και τις τεχνολογίες αιχμής», είναι το θέμα του τριήμερου συνεδρίου λαογραφίας που θα πραγματοποιηθεί από το τμήμα Γλώσσας Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών του ΔΠΘ, στην παλιά Νομική Κομοτηνής 4-6 Οκτωβρίου. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον συνέδριο για τους στόχους του οποίου μίλησε στον «Παρατηρητή της Θράκης» η διδάκτωρ του Τμήματος Παρευξεινίων κ. Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου…

ΠτΘ: Τι ακριβώς αφορά το συνέδριο που θα πραγματοποιηθεί στην Κομοτηνή;
Γ.Θ.: Πρόκειται για την τρίτη συνάντηση Πανεπιστημιακών Λαογράφων των Ελληνικών ΑΕΙ που θα συναντηθούν στην Κομοτηνή από τις 4-6 Οκτωβρίου του 2013. Έχουν ήδη προηγηθεί το πρώτο συνέδριο στο Βόλο με διοργανωτή το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και τον καθηγητή κ. Ευάγγελο Αυδίκο και το δεύτερο στην Αθήνα με διοργανωτή το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την καθηγήτρια κ. Αικατερίνη Κορρέ – Ζωγράφου. Το συνέδριο διοργανώνεται από το Τμήμα Παρευξεινίων, ένα Τμήμα με ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα στο θρακικό, αλλά και βαλκανικό χώρο, γιατί με τα μαθήματα των γλωσσών, του πολιτισμού της Βουλγαρικής, της Ρωσικής και της Τουρκικής κατεύθυνσης συνδέεται άμεσα με το σύγχρονο πολιτισμό και τη θέση της χώρας μας στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο. Αυτός ο προσανατολισμός του δημιουργεί άλλες προοπτικές απασχόλησης στους αποφοίτους της. Το Συνέδριο λοιπόν οργανώνεται από αυτό το νεοϊδρυθέν Τμήμα των δεκατριών ετών λειτουργίας. Ψυχή του συνεδρίου, στην επιτυχή επιτέλεση του οποίου, από την πρώτη στιγμή, πίστεψε, ήλπισε και μας ενθουσίασε προς την κατεύθυνση των εργασιών υλοποίησής του (καταλαβαίνετε εξάλλου μια προετοιμασία Συνεδρίου πόσες εργατώρες απαιτεί), αλλά και καθημερινά μυεί και εμπνέει όλους εμάς τους υποψήφιους διδάκτορες στην επίπονη συστηματική επιστημονική εργασία ο κ. Σέργης, όπως επίσης ο κ. Βαρβούνης από το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας. Στην Οργανωτική Επιτροπή συμμετέχουν η κ. Δαμιανού, ο κ. Κωνσταντινίδης και εγώ.

Στην παγκοσμιοποιημένη εποχή, η παραγωγή πολιτισμού είναι βασικά υπόθεση αυτού που λέμε «πολιτιστική βιομηχανία»

ΠτΘ: Ποιος είναι ο στόχος αυτών των συνεδρίων γενικότερα;
Γ.Θ.: Στη σύγχρονη εποχή που την ορίζουμε ως «μετανεωτερική», δηλαδή την εποχή μετά τον εκσυγχρονισμό, μετά τον σύγχρονο, νεωτερικό πολιτισμό, θεωρούμε ότι όλα αυτά τα ζητήματα που εξετάζουν οι επιστήμες, όπως η λαογραφία, δηλαδή ζητήματα πολιτισμού, παράδοσης, διαχείρισης του λαϊκού, σκηνοθεσία των παραπάνω, είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα, γιατί προσεγγίζουν τους τρόπους με τους οποίους σήμερα αυτά παίρνουν νέες μορφές, νέες διαστάσεις και νέες προσλήψεις, δηλαδή πώς ο σύγχρονος άνθρωπος αντιλαμβάνεται αυτό που λέμε παράδοση, παρελθόν, λαϊκό πολιτισμό, τελικά αυτό καθ’ αυτό τον πολιτισμό του. Επίσης μας ενδιαφέρει να δούμε πώς λειτουργεί όλο αυτό το πλαίσιο. Θα ήθελα να τονίσω ότι ζώντας στην παγκοσμιοποιημένη εποχή, η παραγωγή πολιτισμού είναι βασικά υπόθεση αυτού που λέμε «πολιτιστική βιομηχανία», η οποία παράγει συνεχώς «πολιτιστικά προϊόντα» και κατακλύζει τις επιμέρους κοινωνίες. Εφόσον δεν υπάρχουν πια χωροθετήσεις, αντιθέτως λειτουργούν συγκεκριμένα σημεία – κέντρα λήψης αποφάσεων και διοχέτευσης όλων αυτών των προϊόντων πολιτισμού, συνήθως ως μόδα, εννοώ των σχετικών με τη μουσική, τον κινηματογράφο, το ένδυμα, το στυλ, τις συμπεριφορές, όλες τις εκφάνσεις των κοινωνικών ρόλων (οικογένεια, φύλο, πρότυπα, σχέσεις, ταυτότητα κ.λ.π.), ακόμη των ειδών διατροφικής κατανάλωσης. Συνεπώς είναι πλέον σήμερα (σχεδόν αποκλειστικό) έργο της λαογραφίας να μελετήσει όλα αυτά τα νέα μορφώματα, το πώς σχηματοποιούναι και πώς προσλαμβάνονται, εάν αφομοιώνονται από «τους πολλούς», από το λαό. Εξάλλου η έννοια «λαός» έχει αλλάξει άρδην σε παγκόσμιο επίπεδο, σε γενικές γραμμές όταν ζει κανείς σε ένα παγκόσμιο χωριό έχει ανάγκη να προσδιορίσει την ταυτότητά του, την ετερότητά του, τα όρια διαφορετικότητας και τον τρόπο με τον οποίο αυτοπροσδιορίζεται μέσα σε ένα πλαίσιο νεοπολιτισμών και νεοτοπικότητας.

 

Όταν μιλούμε για διαχείριση, αναφερόμαστε σε μια διαδραστική λειτουργία, στην οποία μετέχουν όλοι

ΠτΘ: Στο πλαίσιο αυτό, τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε διαχείριση της παράδοσης;
Γ.Θ: Πρώτα – πρώτα θα σας πάω πιο πίσω στον όρο παράδοση. Από την ετυμολογία της λέξης κατανοούμε ότι παράδοση είναι ό,τι παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Βέβαια, άλλα πράγματα επιλέγονται να παραδοθούν, και άλλα όχι, άλλα φτάνουν και εμπεδώνονται για γενεές ολόκληρες και άλλα «χάνονται στην πορεία», δεν τα κρατά η μνήμη. Τελικά η παράδοση είναι στην πραγματικότητα μια ρευστή διαδικασία, όσο κι αν φαίνεται ότι λειτουργεί μέσα σε ένα αυστηρό πλαίσιο. Επομένως το θέμα απαιτεί συζήτηση. Ένα άλλο ζήτημα αποτελεί ο τρόπος ή οι τρόποι συναρτήσει των οποίων γίνεται η μετάδοση. Στον τίτλο του συνεδρίου δεν θέσαμε τον όρο κληρονομιά ή μετάδοση, αλλά τον όρο διαχείριση, γιατί, όπως είπα, στη σύγχρονη μετανεωτερική κοινωνία κάποιοι διαχειρίζονται τον πολιτισμό και την παράδοση. Έκανα ήδη λόγο για κέντρα λήψης αποφάσεων, είτε αυτά λέγονται πολιτικά κέντρα είτε πνευματικά κέντρα είτε τοπική αυτοδιοίκηση, ακόμα και σύλλογος ενός χωριού, όλοι αυτοί διαχειρίζονται την παράδοση, την οποία προσλαμβάνουν ή σκηνοθετούν εκ νέου. Σε μαζικότερο επίπεδο, κάποιοι άνθρωποι σκέφτονται και αποφασίζουν τι θα επιλέξουν από το παρελθόν, πώς θα το στήσουν, πώς θα το προωθήσουν και πώς θα το επιτελέσουν. Αυτό είναι διαχείριση. Επί παραδείγματι, κάποιες τηλεοπτικές εκπομπές αναπαραγωγικής πολιτισμικών συνηθειών, δρωμένων κ.λ.π. («Το αλάτι της γης», «Τα αληθινά σενάρια», «Κυριακή στο χωριό», «Στην υγειά μας» κ.λ.π.). Επικεντρώνοντας στην εισήγηση που θα παρουσιάσω στο συνέδριο, θα σας πω ότι οι Γιορτές Παλιάς Πόλης Ξάνθης έχουν ως φορέα οργάνωσης την τοπική αυτοδιοίκηση. Το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι η τοπική βούληση έχει ως στόχο την προβολή της πόλης και μια εικόνα πολιτισμού τελικά, η οποία ελέγχεται και προωθείται άνωθεν. Τούτο γίνεται σε πάμπολλες περιπτώσεις στα χωριά και στα αστικά κέντρα. Επειδή πάντα μιλούμε για πομπούς και δέκτες, όλα αυτά που προείπα αφορούν στους πομπούς. Όσον αφορά στον κόσμο, που αποτελεί τους δέκτες, ας σημειώσουμε ότι και αυτοί διαχειρίζονται την παράδοση. Δηλαδή αυτό που τους δίδεται θα το αποδεχθούν ενδεχομένως, ίσως ένα τμήμα του ή δεν θα το αφομοιώσουν καθόλου. Όταν δηλαδή μιλούμε για διαχείριση, αναφερόμαστε σε μια διαδραστική λειτουργία, στην οποία μετέχουν όλοι, εφόσον ο πολιτισμός είναι δυναμικός, δεν είναι στατικός, όπως και η παράδοση. Όλοι βάζουν το λιθαράκι τους και το σμιλεύουν.

Η προφορικότητα ως ειδοποιό χαρακτηριστικό του λαϊκού πολιτισμού έχει χαθεί

ΠτΘ: Σήμερα δεν υπάρχουν γριούλες στα χωριά, όπως παλιότερα, που αφηγούνται. Σήμερα υπάρχει το ίντερνετ μέσω του οποίου γίνονται γνωστές οι δραστηριότητες των συλλόγων. Η λαογραφία σήμερα αποδέχεται την αναβίωση ενός εθίμου της παράδοσης;
Γ.Θ.: Πράγματι, η προφορικότητα ως ειδοποιό χαρακτηριστικό του λαϊκού πολιτισμού έχει χαθεί. Παλιότερα η μνήμη των ανθρώπων μεταδιδόταν με την προφορική αφήγηση. Η ερώτησή σας σχετικά με την αποδοχή του αναβιωμένου εθίμου τίθεται πάντα ως θέμα συζήτησης σε όλες τις συνευρέσεις των λαογράφων. Εδώ εισάγεται επίσης το ζήτημα της αυθεντικότητας, δηλαδή κατά πόσο αυτό που αναπαράγεται αποτελεί «πιστή» αναβίωση αυτού που συνέβαινε, όταν το «πρότυπο» ήταν δεμένο οργανικά με τη ζωή της κοινότητας. Θα πω ότι η κοινότητα έχει καταργηθεί προ πολλού ούτως ή άλλως, δηλαδή από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και την λειτουργία του ενιαίου σχολείου, οπότε μιλούμε για εθνικό κράτος και μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σταδιακά υποχωρούν όλα τα έθιμα με τα οποία ήταν οργανικά δεμένος ο ελληνικός παραδοσιακός πολιτισμός, που σημαίνει ότι, σε οποιαδήποτε αναβίωση δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη αυθεντικότητα, γι’ αυτό εξάλλου θέτουμε την έννοια αυθεντικότητα εντός εισαγωγικών. Υπάρχει η άποψη του καθηγητή της Λαογραφίας Μιχαήλ Μερακλή, σύμφωνα με την οποία, εφόσον η αναβίωση λειτουργεί προς λαογνωσία και αυτογνωσία είναι καλό να γίνεται. Βέβαια ο άλλος «μεγάλος» δάσκαλος, ο αείμνηστος Δημήτριος Λουκάτος, πολύ παλιότερα, έχει προτρέψει τους λαογράφους να είναι δίπλα σε κάθε αναβίωση και να δίνουν τη συμβουλή τους. Φυσικά αυτό δεν είναι εφικτό, ειδικά στις μέρες μας. Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι πέντε άνθρωποι συγκεντρώνονται και δημιουργούν έναν σύλλογο σε ένα χωριό, που στρέφεται “προς τα πίσω” (παρελθόν), προσπαθεί να περισώσει με ένα ζωντανό τρόπο ή να αναβιώσει έθιμα, τελετουργικά δρώμενα, χορούς, ράβει ενδυμασίες, τα οποία έθιμα ενδεχομένως έχουν προ πολλού ξεχασθεί, αυτό δεν συνιστά αρνητική εξέλιξη. Φυσικά χρησιμοποιούν την τεχνολογία προκειμένου να ενημερώσουν το κοινό για την παρουσία τους, για την ταυτότητά τους, για την δραστηριότητά τους. Να σημειώσω ότι αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ο νέος λαός, όπως είπα διευρυμένος, «πολυχρωματικός», πολυστρωματικός, πολυταξικός. Δεν ορίζεται βέβαια όπως την παλιότερη εποχή, οπότε διακρίναμε σε “ανώτερο” και σε “κατώτερο” πολιτισμό ή “λαός” και “αστική τάξη”, εφόσον, όπως είπα, τα πολιτιστικά προϊόντα, οι μόδες αν θέλετε, ακόμη και η παραδοσιακή μουσική, oι χοροί, οι παραδοσιακές συνταγές, τα παραδοσιακά εθιμικά δρώμενα διαχέονται, καταναλώνονται πολυταξικά και πολυστρωματικά, από τους πλουσίους μέχρι τους φτωχούς, οι οποίοι παρίστανται σε όλες αυτές τις εκδηλώσεις των συλλόγων. Δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές σε αυτά. Ο κόσμος το χαίρεται το “αναβιωμένο”, συμμετέχει, συλλειτουργεί, γιατί το φολκλορικό λειτουργεί πάνω του ψυχαγωγικά, όχι οργανικά πλέον. Πολλές φορές ο σύγχρονος θεατής δεν γνωρίζει τι σημαίνουν όλα αυτά τα γονιμικά τελετουργικά δρώμενα ή τη συμβολική τους διάσταση π.χ. οι Μωμόγεροι, τα Ρογκατσάρια κ.λ.π. Παρόλα αυτά του προκαλεί ευχαρίστηση η τελετουργία, το τραγούδι, το έδεσμα, θα το παρακολουθήσει και όταν οργανώνεται συμποσιασμός, ευωχία κ.λ.π., θα συμμετάσχει και μάλιστα αθρόα. Σήμερα τη Λαογραφία δεν την απασχολεί πλέον ποιος καταναλώνει, αφού αυτός έχει σχεδόν «ομογενοποιηθεί», αλλά τι καταναλώνεται, το καταναλωνόμενο πολιτισμικό προϊόν.

Ερώτημα, εάν μπορούμε πλέον να μιλάμε για νέα παράδοση την εποχή του διαδικτύου

ΠτΘ: Σήμερα δημιουργούμε παράδοση; Αυτό που σήμερα κάνουμε εμείς μετά από εκατό χρόνια θα είναι παράδοση;
Γ.Θ.: Πρώτ’ απ’ όλα, το ζήτημα είναι εάν σήμερα παράγονται έθιμα ή αυτό που λέει ο Bourdieu έξεις, συνήθειες, habitus. Έθιμο σημαίνει παγιωμένο ήθος, «δρώμενο», τελεστική πράξη, που έχει να επιτελέσει κάποιον λειτουργικό ρόλο στην κοινότητα. Είχε μάλλον, γιατί σήμερα δεν έχει, γι’ αυτό και χάθηκαν, αφού δεν υπάρχει πλέον γι’ αυτά, σε εποχές ορθολογισμού, λόγος ύπαρξης. Τα έθιμα παλαιότερα ρύθμιζαν τον ετήσιο κύκλο, επίσης τον κύκλο της ζωής των ανθρώπων. Για παράδειγμα: τα έθιμα της γέννησης, του γάμου, του θανάτου, τα διαβατήρια, του Δωδεκαημέρου, των Απόκρεω ή στο πέρασμα από την μια παραγωγική δραστηριότητα στην άλλη, όλα αυτά έπαιζαν λειτουργικό ρόλο, βοηθούσαν την κοινότητα να μεταβεί, από τα επικίνδυνα (που λέμε εμείς στη Λαογραφία) σημεία, εξασφαλίζοντας την ευετηρία, την γονιμότητα, την επιβίωση των μελών της. Η αναβίωση ξανατονίζω είναι “τεχνητή”.

ΠτΘ: Παράγεται, δημιουργείται παράδοση;
Γ.Θ: Αυτό είναι θέμα συζήτησης. Θα είναι ίδια και τον επόμενο χρόνο; Οι φορείς που το αποφάσισαν, οι σύλλογοι για εκατό χρόνια θα έχουν ίδια δράση, θα συνεχίσουν τα ίδια πρόσωπα ή τέλος πάντων οι ίδιες ομάδες; Μη ξεχνάτε ότι ζούμε σε μια ρευστή, μεταβαλλόμενη κοινωνία, όπως και ένα πολύ βασικό κομμάτι της παράδοσης είναι ο προφορικός πολιτισμός, ο οποίος δεν υπάρχει (μια και πιο πριν εσείς θίξατε εύστοχα το γεγονός ότι δεν συναντάμε πλέον γιαγιάδες που αφηγούνται). Ήδη λαογράφοι και ανθρωπολόγοι το συζητούν, από τη στιγμή που η τεχνολογία, για παράδειγμα, είναι μέσα στη ζωή μας, άρα είναι το τώρα μας, το παρόν μας, στην πραγματικότητα όμως, λείπει το προφορικό στοιχείο, αυτό που μεταβίβαζε τον πολιτισμό από γενιά σε γενιά, το μόρφωμα, που σχηματοποιούσε τα ήθη των ανθρώπων στα «καλούπια» της μνήμης (είτε ως μύθους είτε ως αινίγματα είτε ως τελετουργικά έθιμα κ.λ.π.). Είναι ένα ερώτημα, εάν μπορούμε πλέον να μιλάμε για νέα παράδοση την εποχή του διαδικτύου, της τεχνολογίας και κυρίως της παγκοσμιοποίησης, η οποία δρα με τόση ταχύτητα και με τόσο καινούργιους όρους. Βέβαια, όπως λέει ο P. Burke, δεν ισχύει πολιτισμική κατασκευή “εκ του μηδενός”. Αυτό που ονομάζουμε μετάδοση της παράδοσης είναι μια διαδικασία συνεχούς δημιουργίας και ανακατασκευής κατά τον Cl. Levi-Strauss. Οπωσδήποτε, εάν επιβιώσουν τα νέα αυτά μορφώματα, οι επόμενες γενιές θα λένε “έτσι το βρήκα”. Αυτό που σήμερα παράγεται (με τον τρόπο που παράγεται, όπως προείπα, σκηνοθετημένο, αλλοιωμένο εν σχέσει προς κάποια «αυθεντική» του μορφή, συνοθύλευμα, κ.λπ.) σε μερικά χρόνια θα αποτελεί μια παράδοση για τους τότε φορείς του, οι οποίοι δεν θα γνωρίζουν τα πώς και τα γιατί των μεταλλαγών του παραγόμενου σήμερα πολιτισμικού προϊόντος.

ΠτΘ: Είναι γεγονός ότι υπάρχει μια σύγχυση των όρων παραδοσιακό, φολκλορικό, έθνικ στους ανθρώπους…
Γ.Θ.: Υπάρχει. Σας έχω ήδη αναπτύξει το θέμα με την προφορικότητα. Ας μη ξεχνάμε ότι «παραδοσιακός» ονομάστηκε από την Άλκη Κυριακίδου – Νέστορος ο ελληνικός πολιτισμός στην εποχή της ακμής του δηλαδή της Τουρκοκρατίας, οπότε λειτουργούσε η προφορικότητα και η εθιμική διευθέτηση των πάντων (δίκαιο, κοινοτικές και οικογενειακές σχέσεις, προβιομηχανική παραγωγή και χρήση αγαθών κ.λ.π.). Έτσι όταν μιλάμε για παραδοσιακότητα, η αλήθεια είναι ότι συγχέεται ο όρος. Σας έδωσα τη χροιά με την οποία τον προσλαμβάνει η σύγχρονη λαογραφική επιστήμη.
Για το folklor, ως όρος ενέχει την αμφισημία, προερχόμενος από τον αγγλικό όρο folk και lore σημαίνει τη μελέτη του λαού, άρα την επιστήμη της Λαογραφίας, ενώ επίσης ταυτίζεται με το λαϊκό, το παραδοσιακό.
Ακόμη διάκριση γίνεται μεταξύ των όρων «φολκλόρ» και «έθνικ», όπου φολκλορικό είναι το παραδοσιακό της υπαίθρου, το αγροτικό, το χωρικό. Στο “έθνικ” (όρος που συνδέεται με την κοινωνία της παγκοσμιοποίησης) έχουμε αυτήν την σύνθεση φολκλορικών στοιχείων σε μια νέα παραγωγή, που όμως δεν γίνεται από τον παραδοσιακό άνθρωπο, αλλά από κάποιον δημιουργό “έξω” από την παραδοσιακή κοινωνία, έναν κάτοικο της πόλης, που κοινωνεί τον αστικό πολιτισμό (έναν μουσικό, μόδιστρο, αρχιτέκτονα, κ.λ.π.), που στρέφεται με νοσταλγία ή εξωτική διάθεση προς το «λαϊκό», για να συνθέσει μοντέρνες εκδοχές κατ’ ουσίαν, βασιζόμενος επ’ αυτού.

Στην τρέχουσα οικονομική κρίση το θετικό είναι ότι αναμετράμε το «έχει μας»

ΠτΘ: Θα πρέπει να πούμε τέλος ότι τα θέματα του συνεδρίου είναι άκρως ενδιαφέροντα…
Γ.Θ.: Θα χαρούμε πολύ να το τιμήσουν όλοι όσοι βρίσκονται στην Κομοτηνή και στις γύρω περιοχές, να έρθουν να ακούσουν. Στην τρέχουσα οικονομική κρίση, που μας έχει ταλανίσει όλους, υπάρχει κάτι θετικό το οποίο ολοένα επισημαίνεται: έχουμε πάψει να νοιώθουμε τα “θολά νερά” του εύκολου πλουτισμού με δανεικό χρήμα και αναμετράμε το “έχει μας”. Συνευρέσεις όπως αυτή των Ελλήνων Λαογράφων εντάσσονται στο πλαίσιο της κατεύθυνσης, που μας βοηθά να «σταθούμε στα πόδια μας» και να προχωρήσουμε με αυτοπεποίθηση. Μας υποδεικνύει έναν αντικαταθλιπτικό τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης, γιατί αυτός ο τόπος πάντα παρήγε πολιτισμό. Παρόλο που μας κατηγορούν ως “αντιπαραγωγικούς”.

 

Ο φολκλορισμός τεχνητή αναβίωση όλων των παλαιών μορφών ζωής

 

ΠτΘ: Να επικεντρωθούμε ξανά στον τίτλο του συνεδρίου, «ο λαϊκός πολιτισμός ανάμεσα στον φολκλορισμό, στην πολιτιστική βιομηχανία και στις τεχνολογίες αιχμής». Πώς συνδέονται όλα αυτά;
Γ.Θ.: Σας μίλησα για έναν νέο λαϊκό πολιτισμό, ένα τελείως καινούργιο μόρφωμα, ένα πολιτισμό popular, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται στο Εξωτερικό. Σήμερα στη Λαογραφία κάνουμε πλέον διάκριση ανάμεσα στο folk (εννοούμε τον «παραδοσιακό» πολιτισμό της υπαίθρου) και σ’ αυτό το καινούριο μόρφωμα που δημιουργείται κυρίως στα αστικά κέντρα, χωρίς αυτό να είναι απόλυτο, δεδομένου ότι η επαρχία είναι σήμερα εικόνα του «κέντρου». Σας καλώ να σκεφθείτε ένα πανηγύρι ή ένα γάμο Ποντίων, Σαρακατσάνων, Θρακιωτών, τη διασκέδαση με την ευρεία χρήση των νέων αντικειμένων π.χ. της πλαστικής καρέκλας, τη μουσική που είναι τεχνολογικά αλλοιωμένη, που ακούγεται εκκωφαντικά, την εισδοχή νέων «δρωμένων», νέων μορφών. Αυτό είναι ένα νέο μόρφωμα, δεν είναι το γλέντι του γάμου ή το γλέντι του πανηγυριού, όπως γινόταν στην παραδοσιακή κοινωνία. Περνώντας σε αυτή τη διαχείριση πολιτισμού, τη σκηνοθεσία και την επιτέλεσή της στην πόλη, καθώς πολλοί άνθρωποι από τα χωριά μεταφέρθηκαν και εγκαταστάθηκαν στις λαϊκές συνοικίες της, ο πολιτισμός γίνεται popular, λαϊκός. Είναι ένας νέος λαϊκός πολιτισμός, συνονθύλευμα στοιχείων, μια νέα σύνθεση, που προσδιορίζει μια καινούρια ταυτότητα. Βέβαια πολλά από τα στοιχεία που τον συνθέτουν προϋπάρχουν, αλλά τώρα επανα-χρησιμοποιούνται. Όπως συμβαίνει στη δική μας περίπτωση μελέτης των Γιορτών Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, όπου ένας νέος χωρικός πολιτισμός επιτελείται μέσα σε μια «αστική» καθαρά γιορτή.
Όσον αφορά στο πώς συνδυάζονται όλα αυτά, θα πω ότι δεν είμαστε αντίθετοι στο φολκλορισμό, γιατί ακριβώς αυτή η αναβίωση είναι κυρίως που έχει να κάνει με τον παράγοντα γοητεία σε σχέση με την τελετουργία, σε σχέση με την παράσταση. Όταν γίνεται μια επιτέλεση ενός θεαματικού εθίμου, ο κόσμος το θεάται, ο όρος φολκλορισμός συνδέεται εξ άλλου με το θέαμα και την ανάμνηση (του παρελθόντος). Βέβαια, συνδέεται και με οικονομικούς όρους. Παρόλα αυτά, έχει να κάνει με την τεχνητή αναβίωση όλων αυτών των παλαιών μορφών ζωής που είναι δυνατόν να παρασταθούν, δηλαδή να σκηνοθετηθούν, επιτελεστικά.
Σχετικά με την πολιτιστική βιομηχανία, ως μαζική παραγωγή πολιτισμού, σας καλώ να σκεφθείτε τους νέους οι οποίοι είναι αποδέκτες ενός πολιτισμού μουσικού, λογοτεχνικού, ενδυματολογικού, στυλιστικού, μοντέλων σκέψης και συμπεριφοράς μέσα από το twitter, από το facebook, από τον google. Ας μην ξεχνάμε το μαζικότερο, αναφορικά με τους αποδέκτες του, φορέα βιομηχανικής παραγωγής πολιτισμού, την τηλεόραση, αλλά και τον κινηματογράφο. Μιλάμε για “μαζική κουλτούρα”. Η πολιτιστική βιομηχανία, ως διαδικασία, υπηρεσίες και παρεχόμενα αγαθά, επίσης εντάσσει μέσα της το φολκλορισμό, επί παραδείγματι στα νησιά οι ταβέρνες (όλο το στήσιμό τους από τα χρηστικά αντικείμενα μέχρι την συμπεριφορά του προσωπικού), η μουσική, η κουζίνα, τα πανηγύρια, τα αναβιωμένα έθιμα, η προβολή μιας τοπικής ή εθνικής πολιτιστικής εικόνας προς τουριστική αξιοποίηση, που ουσιαστικά είναι η υπό έλεγχο προβολή του διαφορετικού.

 

Πρόγραμμα εργασιών συνεδρίου

Παρασκευή 4 Οκτωβρίου 2013

18.00 – 18.30 – Υποδοχή συνέδρων. 18.30 – 19.30 – Χαιρετισμοί. 19.30 – Κήρυξη έναρξης εργασιών του Γ’ συνεδρίου από τον πρόεδρο του τμήματος Γλώσσας Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξεινίων Χωρών αν. καθηγητή Κωνσταντίνο Μπότσαρη. Εναρκτήρια συνεδρία Πρόεδρος: Δέσποινα Δαμιανού: 19.30 – 19.45 – Μιχαήλ Γ. Μερακλής ‘Οι δρόμοι της λαογραφίας’ 19.45 – 20.00 – Βαλτερ Πουχνέρ ‘Η ένοια της παράδοσης στις επιστήμες του πολιτισμού’ 20.00 – 20.15 – Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης ‘Έντυπη διαφήμιση και ελληνική λαογραφία’ 20.15 – 20.30 – Συζήτηση

Σάββατο 5 Οκτωβρίου 2013

Β’ συνεδρία (πρωί) Πρόεδρος: Ευάγγελος Αυδίκος: 10.00 – 10.15 – Αριστείδης Δουλαβέρας ‘Η νεωτερικότητα στον φιλέορτο βίο της Μεσσηνίας: Νέο – αγροτικές και συναφείς γιορτές’ 10.15 – 10.30 – Βασιλική Χρυσανθοπούλου ‘Επιβίωση / αναβίωση, «αυθεντικότητα» και διαχείριση του λαϊκού πολιτισμού: Αναστοχασμός και εννοιολογική διερεύνηση μέσα από τον τελετουργικό αποχαιρετισμό του χειμώνα σε ένα χωριό της Αρκαδίας’. 10.30 – 10.45 – Δημήτρης Ράπτης ‘Σύγχρονα αγροτοαστικά έθιμα. Μια ιδιότυπη πολιτισμική ώσμωση’. 10.45 – 11.00 – Βασιλική Ρόκου ‘Ορεινός χώρος και διεπιστημονικές προσεγγίσεις: μια γόνιμη συνάντηση’. 11.00 – 11.15 – Ρέα Κακαμπούρα – Ευαγγελία Σαλταπίδα ‘ Φολκλορισμός και λαογραφία: Η παράσταση του συλλόγου ΣΕΜΕΛΗ με τίτλο «Από την παράδοση στην παράσταση – Τα βιωματικά χοροστάσια και οι αναπαραστάσεις τους»’ 11.15 – 11.30 – Συζήτηση. 11.30 – 11.45 – Διάλειμμα.

Γ’ συνεδρία (μεσημέρι) Πρόεδρος: Βάλτερ Πούχνερ: 11.45 – 12.00 – Μανόλης Γ. Βαρβούνης ‘Τα γραφεία τελετών και η σύγχρονη διαχείριση των τελετουργιών του θανάτου’. 12.00 – 12.15 – Βασίλης Δαλκαβούκης ‘Παραδοσιακοί ξενώνες και «εναλλακτικός» τουρισμός. Φύση και παράδοση στη σύγχρονη τουριστική ρητορική. Το παράδειγμα του Ζαγορίου’. 12.15 – 12.30 – Μιχαήλ Γ. Μερακλής – Γιώργος Κούζας ‘Καλλιτέχνες του δρόμου: Μια παλιά τέχνη στη σύγχρονη εποχή’. 12.30 – 12.45 – Γεώργιος Θανόπουλος ‘Προτάσεις διαχείρισης πολιτιστικών πόρων στο έργο των σύγχρονων λαϊκών ποιοτών’. 12.45 – 13.00 – Ελευθέριος Χαρατσίδης ‘Η εξέλιξη των ρωσικών επίσημων εορτών από τον 18ο αιώνα μέχρι τον 21ο αιώνα. 13.00 – 13.15 – Συζήτηση.

Δ’ Συνεδρία (απόγευμα) Πρόεδρος: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης: 18.00 – 18.15 – Άννα Λυδάκη ‘Κινηματογράφος και λαϊκός πολιτισμός’. 18.15 – 18.30 – Χρήστος Παπακώστας ‘Λαογραφόια και Διαδίκτυο. Σύγχρονες θεωρήσεις και προβληματισμοί’. 18.30 – 18.45 – Γιώργος Κατσαδώρος – Ευθυμία Φυντρίλη – Μιχάλης Στυλιανού ‘Λαϊκή λογοτεχνία και κοινωνική δικτύωση: Παροιμίες και ευφυολογήματα στο Facebook και το Twitter. 18.45 – 19.00 – Γαρυφαλιά Θεοδωρίδου – Μανόλης Γ. Σέρρης ‘Η πόλη με τα χίλια χρώματα: οι «Γιορτές Παλιάς Πόλης της Ξάνθης» ως σκηνοθετημένη όψη του σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού. 19.00 – 19.15 – Συζήτηση. 19.15 – 19.30 – Διάλειμμα.

Ε’ Συνεδρία (απόγευμα) Πρόεδρος: Μαρίνα Βερελή – Ζάχου: 19.30 – 19.45 – Δέσποινα Δαμιανού ‘Οι εθνικοί πολιτισμοί και η διαχείρισή τους από τον Disney’. 19.45 – 20.00 – Κλειών Γκουγκούλη ‘Παιδικές μνήμες και διαχείριση της παράδοσης σε ένα ΚΑΠΗ του Πειραιά’. 20.00 – 20.15 – Ρενάτα Δαλιανούδη ‘ Η διαχείριση του άυλου πολιτισμού μέσω ενός πλαισίου ψηφιακής αξιοποίησης. Μελέτη περίπτωσης (case study) το Ιόνιο Μουσικό Αρχείο’. 20.15 – 20.30 – Συζήτηση.

Κυριακή, 6 Οκτωβρίου 2013

ΣΤ’ Συνεδρία (πρωΐ) Πρόεδρος: Σοφία Δασκαλοπούλου: 10.00 – 10.15 – Μαρία Γκασούκα ‘ Η συμβολή της σύγχρονης λαογραφικής έρευνας στην ανασύνθεση του συσκοτισμένου γυναικείου παρελθόντος’. 10.15 – 10.30 – Μαρίνα Βερελή – Ζάχου – Νάντια Μάχα – Μπιζούμη ‘Μόδα και ελληνικές τοπικές ενδυμασίες: Από το φολκλόρ στο έθνικ’. 10.30 – 10.45 – Νικόλαος Βερνίκος – Σοφία Δασκαλοπούλου ‘Προικοσύμφωνα της Βόνιτσας. Προσπάθειες και πρακτικές αναβίωσης της συλλογικής μνήμης’. 10.45 – 11.00 – Δημήτρης Γουλιμάρης ‘ Η διαχείριση της μουσικοχορευτικής παράδοσης στην Ελλάδα. Προκλήσεις και προοπτικές’. 11.00 – 11.15 – Συζήτηση. 11.15 – 11.30 – Διάλειμμα. 11.30 – 12.30 – Στρογγυλή τράπεζα. Συντονιστής: Μανόλης Γ. Σέργης. Συμμετέχουν: Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης (Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών), Ευάγγελος Αυδίκος (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), Μανόλης Γ. Σέργης (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης), Μαρίνα Βρέλλη – Ζάχου (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), Ρέα Κακαμπούρα (Πανεπιστήμιο Αθηνών – Παιδαγωγικό τμήμα Δ.Ε.), Γιώργος Κατσαδώρος (Πανεπιστήμιο Αιγαίου – Παιδαγωγικό τμήμα Δ.Ε.). 12.30 – 13.00 – Συζήτηση. 13.00 – 13.15 – Συμπεράσματα του συνεδρίου (Μανόλης Γ. Βαρβούνης – Μανόλης Γ. Σέργης).

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.