Διαδικτυο: Τα δικαιωματα, οι υποχρεωσεις των χρηστων και τα προσωπικα δεδομενα

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ζούμε στην εποχή του διαδικτύου. Πολύ δε περισσότερο σήμερα καθώς η έλευση της πανδημίας του κορωνοϊού σε παγκόσμιο επίπεδο καθιέρωσε την ακόμα μεγαλύτερη «εξάρτηση» του ανθρώπου από αυτό, σε τέτοιο σημείο που η επιστροφή σε συνήθειες και πρακτικές του προ covid παρελθόντος που δεν το εμπεριείχαν να θεωρείται αβέβαιη.

Χαρακτηριστικό επίσης της «επέλασης» του διαδικτύου στις ζωές όλων, φυσικών προσώπων αλλά και οικονομιών, το γεγονός ότι το διαδίκτυο σύμφωνα με έρευνες αναμένεται να αποτελέσει ρόλο- κλειδί για την επιστροφή των επιχειρήσεων στην κανονικότητά τους, μετά την πανδημία.

Η χρήση του διαδικτύου όμως και η έκθεσή μας σε αυτό, σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο, δεν συνεπάγεται σε απουσία κινδύνων. Η επικαιρότητα άλλωστε το αποδεικνύει καθημερινά.

Η Καθηγήτρια του Τμήματος Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και διευθύντρια του Διαπανεπιστημιακού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Δίκαιο και Πληροφορική» που υλοποιείται σε συνεργασία με το ΔΠΘ, κ. Ευγενία Αλεξανδροπούλου. – Αιγυπτιάδου μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94 fm» δίνοντας απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα της σημερινής διαδικτυακής πραγματικότητας όπως το τι ισχύει σήμερα σε σχέση με το διαδίκτυο και τις δυνατότητες προστασίας μας από τους κινδύνους που «καραδοκούν» σε αυτό; Ποια τα δικαιώματα αλλά και οι υποχρεώσεις απορρέουν από την χρήση του;

Ο λόγος στην ίδια…

ΠτΘ: κ.Αλεξανδροπούλου ζούμε στην εποχή του διαδικτύου, η χρήση του οποίου μέσα στην πανδημία εντάθηκε περισσότερο από ποτέ. Μαζί όμως με την χρήση εντάθηκαν και οι ανησυχίες σε σχέση με την προστασία μας απέναντι στην «ελευθερία» που αυτό προσφέρει. Πώς μπορούμε να προστατευτούμε στο διαδίκτυο;

Ε.Α.-Α.: Πραγματικά  ζούμε στην εποχή της κοινωνίας της πληροφορίας, την εποχή του διαδικτύου, το οποίο κρύβει και πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, αλλά είναι απαραίτητο προκειμένου να διευρυνθεί η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Θα πρέπει ο καθένας από μας να γνωρίζει τα δικαιώματά του, να τα ασκεί και αντίστοιχα αυτοί που είναι πάροχοι στο διαδίκτυο να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις. Δεν είναι το διαδίκτυο ένας χώρος ανομίας. Το διαδίκτυο ρυθμίζεται με νομικούς κανόνες τους οποίους όλοι πρέπει να σέβονται. Πραγματικά πρόκειται για έναν αντικατοπτρισμό της πραγματικής ζωής της κοινωνίας.

«Αναπτύσσεται όλο και περισσότερο η κοινωνική κουλτούρα ότι τα προσωπικά μας δεδομένα πρέπει να προστατεύονται»

ΠτΘ: Ένας όρος που έχει να κάνει με την ασφάλεια κυρίως των προσωπικών δεδομένων και έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό τα τελευταία χρόνια, είναι κυρίως ο GDPR. Συνεχίζει μέχρι και σήμερα ο GDPR να είναι το κύριο όπλο μας απέναντι στους κινδύνους που κρύβει το διαδίκτυο;

Ε.Α.-Α.: Ο GDPR εξακολουθεί να ισχύει και θα ισχύει για πολλά χρόνια. Η ευρωπαϊκή προστατευτική νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα με την οδηγία του 1995 και με τον αντίστοιχο εφαρμοστικό ελληνικό νόμο, είχε αρχίσει να εφαρμόζεται εδώ και μία εικοσαετία, ωστόσο με την πρόοδο της τεχνολογίας έγινε αντιληπτό σιγά σιγά ότι θα έπρεπε να ρυθμίζεται η προστασία των προσωπικών δεδομένων με ένα πιο συνεκτικό κείμενο, όπως είναι ο κανονισμός που ισχύει άμεσα στα κράτη-μέλη. Με τον κανονισμό δεν προέκυψε παρθενογένεση, δεν προστατεύτηκαν πρώτη φορά τα προσωπικά δεδομένα, ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων ενδυναμώθηκαν, όπως και οι υποχρεώσεις του υπεύθυνου επεξεργασίας. Από την άλλη πλευρά ήρθαν και κάποιες καινοτομίες με τον κανονισμό που χρόνια τις ζητούσαμε εμείς οι θεωρητικοί των προσωπικών δεδομένων, όπως για παράδειγμα η ειδική προστασία των ανηλίκων ή διεύρυνση της εμβέλειας του κανονισμού. Ο κανονισμός πλέον εφαρμόζεται και αφορά όχι μόνο αυτούς τους κολοσσούς του διαδικτύου που είναι  εγκατεστημένοι στην Ε.Ε., αλλά και αυτούς που είναι εκτός της Ε.Ε. φτάνει να παρέχουν υπηρεσίες σε άτομα που βρίσκονται στην Ε.Ε. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη διεύρυνση της προστασίας των υποκειμένων των δεδομένων. Αυτό βέβαια που έκανε να τραβάει την προσοχή και να θέλουν όλοι να συμμορφωθούν με τον κανονισμό είναι και η εκτόξευση των διοικητικών κυρώσεων, των προστίμων με τον κανονισμό. Ενώ πριν το βαρύτερο πρόστιμο που θα μπορούσε να επιβληθεί για παράβαση της προστατευτικής νομοθεσία ήταν 150 χιλ. ευρώ, τώρα με τον κανονισμό, τα πρόστιμα μπορούν να φτάσουν τα 20 εκατ. ευρώ ή το 4% του ετήσιου τζίρου τους. Οπότε όλοι οφείλουν να συμμορφωθούν.

Η επαπειλή αυτών των αυστηρών προστίμων, κρατάει ζωντανό και το ενδιαφέρον, ωστόσο θεωρώ ότι ο κόσμος ολοένα και περισσότερο ευαισθητοποιείται στα θέματα των προσωπικών δεδομένων. Ενώ πριν από είκοσι χρόνια δεν δίναμε και τόση σημασία ίσως, τώρα υπάρχει αυτή η κοινωνική κουλτούρα που συνεχώς αναπτύσσεται για τον καθένα από μας, ότι τα προσωπικά μας δεδομένα πρέπει να προστατεύονται. Να μην ξεχνούμε ότι η τεχνολογία είναι αυτή που διεισδύει στην ιδιωτικότητά μας, πολλές φορές εν αγνοία μας και πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση.

«Ένας υπεύθυνος επεξεργασίας δεδομένων αν δεν τηρεί την ασφάλεια στα δεδομένα, τότε δεν τηρεί το σύνολο των νόμιμων υποχρεώσεών του»

ΠτΘ: Σε τι συνεπάγονται τα προσωπικά δεδομένα; Τι μπορεί να προστατευτεί με βάση και την υφιστάμενη νομοθεσία, σε σχέση με την παρουσία μας στο διαδίκτυο, και ποιες οι υποχρεώσεις που απορρέουν, τόσο σε ατομικό επίπεδο, πολύ δε περισσότερο και σε επίπεδο επιχειρήσεων από την χρήση του;

Ε.Α.-Α.: Σε μια επεξεργασία δεδομένων έχουμε τουλάχιστον δυο οντότητες. Από τη μία πλευρά αυτός που τα επεξεργάζεται, ο υπεύθυνος επεξεργασίας, που μπορεί να είναι το κράτος, μια επιχείρηση, ένας μικρός ελεύθερος επαγγελματίας, και από την άλλη πλευρά είναι τα υποκείμενα των δεδομένων, δηλαδή τα φυσικά πρόσωπα των οποίων γίνεται επεξεργασία των δεδομένων. Αυτές είναι  οι δυο οντότητες που συμμετέχουν σε αυτή την επεξεργασία.

Το πρώτο και καλύτερο είναι το δικαίωμα ενημέρωσης, το οποίο αντίστοιχα αποτελεί και υποχρέωση, αυτού που επεξεργάζεται τα δεδομένα.

Δεύτερη είναι η πρόσβασή μας στα δεδομένα τα οποία επεξεργάζεται ο υπεύθυνος επεξεργασίας και τρίτον το δικαίωμά μας να ζητήσουμε να διορθωθούν αυτά τα δεδομένα αν είναι ανακριβή ή και να σβήσουν να απαλειφθούν εντελώς αυτά τα δεδομένα.

Από κει και πέρα υπάρχουν και άλλα δικαιώματα δευτερογενώς, τα οποία έχουν να κάνουν με την απαγόρευση για παράδειγμα- αποκλειστικά με ηλεκτρονικό τρόπο -να υπάρχουν αποφάσεις για μας που αφορούν στην αξιολόγηση της εργασιακής μας ικανότητας ή την αξιολόγηση της δανειοληπτικής μας ικανότητας. Αυτό είναι το περίφημο δικαίωμα στην ανθρώπινη παρέμβαση που στην ουσία λέει ότι δεν είναι δυνατόν απλά και μόνο με την εφαρμογή αυτοματοποιημένων μεθόδων ο εργοδότης μας ή η τράπεζά μας να καταλήγει στην αξιολόγησή μας.

Θα πρέπει ωστόσο να γίνει σαφές ότι η νούμερο ένα υποχρέωση που αντίστοιχα είναι και το νούμερο ένα δικαίωμα στην εποχή της αλματώδους ανάπτυξης της τεχνολογίας, είναι η τήρηση της ασφάλειας των δεδομένων. Ακόμη και αν ο υπεύθυνος επεξεργασίας ενημερώνει, δίνει πρόσβαση, δέχεται να διορθώσει δεδομένα που τηρεί, αν δηλαδή τηρεί όλες τις αρχές που είναι υποχρεωμένος να τηρήσει, αν δεν τηρεί την ασφάλεια στα δεδομένα, τότε δεν τηρεί το σύνολο των νομίμων υποχρεώσεών του.

ΠτΘ: Ένας χρήστης του διαδικτύου σήμερα πώς μπορεί να προστατευτεί;

Ε.Α.-Α.: Πολλές φορές κινδυνεύουμε από τον ίδιο μας τον εαυτό. Δηλαδή αυτοεκτιθέμεθα. Αυτό γίνεται προκειμένου να δρέψει κάποιος τα αγαθά της τεχνολογίας, πέρα από τα γνωστά οικονομικά ανταλλάγματα. Ωστόσο θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε αυτό που λέμε εκχώρηση τμήματος της ιδιωτικότητάς μας. Υπάρχει αυτό που λέμε ότι «ο Θεός συγχωρεί, το διαδίκτυο ποτέ». Υπάρχουν νομικά εργαλεία που μπορείς να ζητήσεις να διαγραφούν δεδομένα σου και από τη μηχανή αναζήτησης και υπάρχουν τέτοιες αποφάσεις οι οποίες υποχρέωσαν τη μηχανή αναζήτησης να σβήσει τα δεδομένα. Ωστόσο και εδώ μπαίνουν θέματα στάθμισης συμφερόντων. Μήπως υπάρχει ενδεχομένως κάποιο κοινωνικό συμφέρον που επιβάλει τη διατήρηση της συγκεκριμένης πληροφορίας; Ίσως γιατί αυτός ο συγκεκριμένος είναι ένα δημόσιο πρόσωπο σε κάποιες περιπτώσεις και πρέπει ο κόσμος να ξέρει; Η κρίση είναι απόρροια στάθμισης δικαιωμάτων και συμφερόντων.

«Αν επιθυμούμε την διαγραφή δεδομένων μας από το διαδίκτυο θα πρέπει πάντα να ξεκινούμε από αυτόν ο οποίος τα επεξεργάζεται»

ΠτΘ: Βλέπουμε όμως και μέσα από θέματα της επικαιρότητας ότι υπάρχουν περιπτώσεις που έχει ζητηθεί η διαγραφή ψηφιακών δεδομένων, όπως βίντεο για παράδειγμα που σύμφωνα με αυτούς που απευθύνουν το αίτημα δεν ικανοποιείται τουλάχιστον όχι σε εύλογο χρόνο. Ακόμα και σε υποθέσεις που έχουν πάρει τον δρόμο της δικαιοσύνης. Πόσο σύντομα μπορεί κάποιος ο οποίος επιθυμεί να κάνει χρήση αυτής της δυνατότητας, της αφαίρεσης συγκεκριμένων δεδομένων από το διαδίκτυο να το κάνει πράξη;

Ε.Α.-Α.: Κατ’ αρχάς απευθύνεσαι σε αυτόν που επεξεργάζεται τα δεδομένα. Δεν ξεκινάει κανείς αμέσως από το δικαστήριο. Αυτός έχει μια προθεσμία ημερών προκειμένου να απαντήσει στο αίτημα, σύμφωνα πάντα με το GDPR. Έπειτα εφόσον αυτό δεν γίνει, μπορεί κανείς να προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων. Το ότι θα προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να ζητήσει παράλληλα και κάποια αποζημίωση από τα τακτικά δικαστήρια. Θα υπάρχει κάποιο διάστημα, γεγονός που εξαρτάται  και από τη δυνατότητα την οποία έχουν τα δικαστήρια. Θα πρέπει πάντα να ξεκινούμε από αυτόν ο οποίος επεξεργάζεται τα δεδομένα ζητώντας την άμεση διαγραφή, ωστόσο δεν είναι απόλυτο ότι είναι πάντα υποχρεωμένος να προβεί στην ικανοποίηση του αιτήματος. Μπορεί να υπάρχει κάποιο άλλο συμφέρον, κάποιο άλλο δικαίωμα το οποίο να υπερέχει.

ΠτΘ: Μιλήσατε προηγουμένως για την ειδική προστασία των ανηλίκων. Τι ισχύει λοιπόν σε ό,τι αφορά τους ανήλικους χρήστες του διαδικτύου;

Ε.Α.-Α.: Εκεί είναι ζήτημα εκπαίδευσης από πολύ μικρή ηλικία των παιδιών στους κινδύνους του διαδικτύου. Ευτυχώς έχουμε και οργανισμούς, πέρα από την ίδια την Ε.Ε. που έχει εντάξει στο ψηφιακό θεματολόγιο της τον ψηφιακό εγγραμματισμό που πρέπει να ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία, προσχολική ούτως ώστε τα παιδιά να εξοικειώνονται, να είναι ενήμερα των κινδύνων του διαδικτύου. Από την άλλη πλευρά αυτοί οι οποίοι επεξεργάζονται τα δεδομένα παιδιών θα πρέπει να τηρούν κάποιους κανόνες. Στον GDPR υπάρχει το άρθρο  8 που προβλέπει την προστασία των ανηλίκων κατά την περιήγησή τους στο διαδίκτυο, που αφορά τη συγκατάθεση των ανηλίκων και των ατόμων που έχουν την επιμέλειά τους, ώστε τα παιδιά να περιηγούνται ασφαλώς. Για παράδειγμα οι πάροχοι δεν μπορούν να συγκεντρώνουν στοιχεία όπως ονοματεπώνυμα ή φωτογραφίες παιδιών. Τα θέματα που μπορούν να συγκεντρώνουν είναι πάρα πολύ συγκεκριμένα, αφορούν την ηλικία, γιατί ούτως ή άλλως προκειμένου να δοθεί η συγκατάθεση θα πρέπει να γίνει η διάκριση αν το παιδί είναι πάνω από 16 ή κάτω από 16 χρονών σύμφωνα με τον GDPR ή την ηλικία που έχει επιλέξει κάθε κράτος. Στην Ελλάδα ισχύει το 15. Ο πάροχος όταν επεξεργάζεται δεδομένα παιδιών θα πρέπει με μεγαλύτερη προστασία να κάνει και μια μελέτη επιπτώσεων, ιδίως οι κολοσσοί του διαδικτύου, στην οποία να καταλήγουν ποιοι είναι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν και πώς τους αντιμετωπίζουν. Με κωδικούς, για παράδειγμα, με διπλούς κωδικούς, με τεχνολογικές ασφαλιστικές δικλείδες έτσι ώστε να είναι βέβαιοι ότι αυτός που περιηγείται έχει συγκατάθεσή είτε του γονιού του ή του ίδιου του παιδιού εφόσον αυτό ξεπερνάει τα 15 έτη.

«Στην Ελλάδα έχουν γίνει βήματα μπροστά σε ό,τι αφορά την συμμόρφωσή μας με τα όσα ορίζει ο GDPR»

ΠτΘ: Υπάρχει συμμόρφωση σε επίπεδο Ελλάδας στα όσα ορίζει ο GDPR; Έχουμε κάνει βήματα μπροστά;

Ε.Α.-Α.: Βεβαίως και έχουν γίνει βήματα μπροστά. Για παράδειγμα υπάρχουν εργαλεία τα οποία παρέχει και η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, η εποπτική αρχή, που κάνει πάρα πολύ δουλειά, αλλά και ο ευρωπαίος επόπτης προστασίας  δεδομένων, που αν και δεν έχει ακριβώς αρμοδιότητα για τα κράτη, αλλά μόνο για τα όργανα της Ε.Ε., εκδίδει συχνά γνωμοδοτήσεις που βοηθούν. Υπάρχει επίσης μεγάλη πρόοδος στις επιχειρήσεις, ενώ βλέπουμε ότι ολοένα και περισσότερο και απόφοιτοι του μεταπτυχιακού μας απασχολούνται ως DPO, ως υπεύθυνοι προστασίας δεδομένων των επιχειρήσεων που είναι οι σύμβουλοι του υπεύθυνου επεξεργασίας σε κάθε επιχείρηση, έτσι ώστε να γίνεται νομότυπα η επεξεργασία. Είναι άλλωστε υποχρεωτικό στους δημόσιους φορείς αλλά και σε όσους ιδιωτικούς φορείς επεξεργάζονται σε μεγάλη κλίμακα δεδομένα να ορίζουν υπεύθυνους επεξεργασίας. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό για τη συμμόρφωση.

Το πρωτοπόρο διαπανεπιστημιακό μεταπτυχιακό «Δίκαιο και Πληροφορική»

ΠτΘ: κ. Αλεξανδροπούλου είστε και η διευθύντρια του καινοτόμου διαπανεπιστημιακού μεταπτυχιακού που «τρέχει» από το 2017 μεταξύ του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και του ΔΠΘ.  Πείτε μας λίγα λόγια για το πρόγραμμα.

Ε.Α.-Α.: Το πρωτοπόρο αυτό μεταπτυχιακό πρόγραμμα «τρέχει» από το 2017. από δύο πανεπιστήμια, τη Νομική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και το Τμήμα Εφαρμοσμένης Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Ήταν κάτι που έλειπε από τον πανεπιστημιακό μας χάρτη, και είχε ζήτηση, γιατί η πληροφορική είναι στην κορυφή του δόρατος και επίσης πρέπει κανείς να γνωρίζει τους όρους και τα όρια που θέτει το δίκαιο στις νέες τεχνολογίες. Έτσι τα δύο τμήματα σκεφτήκαμε να δημιουργήσουμε αυτό το μεταπτυχιακό που αφορά σε αποφοίτους νομικής και πληροφορικής. Στο πρώτο εξάμηνο οι απόφοιτοι νομικής διδάσκονται αμιγώς μαθήματα πληροφορικής από τους καθηγητές της πληροφορικής, οι δε απόφοιτοι πληροφορικής διδάσκονται αμιγώς μαθήματα νομικής από τους καθηγητές της νομικής, έτσι ώστε να φτάσουν σε ένα επίπεδο ώστε να μπορέσουν να παρακολουθήσουν τα υβριδικά μαθήματα του δευτέρου εξαμήνου που έχουν να κάνουν με την προστασία των προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο, με το ηλεκτρονικό έγκλημα, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τη διανοητική ιδιοκτησία στην πληροφορική, δηλαδή στις βάσεις δεδομένων, στα προγράμματα υπολογιστών, στα πληροφοριακά συστήματα, στις τηλεπικοινωνίες και συναφή νομικά θέματα. Η τεχνική νοημοσύνη βεβαίως είναι αυτή που επίσης διδάσκεται σε συνδυασμό με το δίκαιο και έχουμε πολύ καλές διπλωματικές εργασίες πάνω σε αυτό, όπως και θέματα ψηφιακού μάρκετινγκ, θέματα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, θέματα φορολογίας και διαδικτύου, που είναι επίσης ένας καινούργιος κλάδος του φορολογικού δικαίου.

Όλα αυτά μας κάνουν να συνεχίζουμε την προσπάθειά μας και η αλήθεια είναι ότι έχουμε πραγματικά αγκαλιαστεί από πτυχιούχους από όλη την Ελλάδα.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.