Αγγελική Ζιάκα: «Η πρωτοβουλία υλοποίησης του “Προγράμματος” και το άλμα του πανεπιστημίου στην κοινωνία, στον δημόσιο χώρο διαμέσου του σχολείου αλλά και των θρησκευτικών χώρων, στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία» - Παρατηρητής της Θράκης | Παρατηρητής της Θράκης | Νέα από την Θράκη, την Ελλάδα & τον Κόσμο

Το «Πρόγραμμα Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων» με το Διεθνές Συνέδριο στην Καβάλα έριξε τυπικά την αυλαία. Τυπικά, αφού ελπίζουμε οι δρόμοι γνώσης και διαλόγου που άνοιξε να συνεχίσουν την πορεία τους. Για το καλό της εκπαίδευσης αλλά και της κοινωνίας της Θράκης. Από το «Πρόγραμμα» πολλά ακούσαμε και μάθαμε, ό,τι κυρίως όμως μας προσέφερε είναι η επιστροφή μας στην αξία μιας άποψης που οι περιπέτειες του καιρού κατάφεραν να μας κάνουν να την αμφισβητήσουμε. Η άποψη ότι «οι άνθρωποι φτιάχνουν και δημιουργούν την ιστορία τους». Γιατί τελικά μεταξύ των καλυτέρων που μας άφησε το «Πρόγραμμα», τυπικά ήταν και η γνωριμία με τη νεαρή επίκουρο καθηγήτρια και επιστημονικά υπεύθυνή του, την κ. Αγγελική Ζιάκα, ουσιαστικά όμως με μια προσωπικότητα που ο τρόπος με τον οποίο αντικρίζει τη ζωή και τις πραγματικότητές της είναι στους αντίποδες του πανεπιστημιακού ακαδημαϊσμού του γραφείου, αφού στις δραστηριότητές της δεν παύει προτεραιότητα να έχει ο άνθρωπος της καθημερινότητας και η κοινωνική, προς χάρη του, πρωτοβουλία. Μια ανθρωποκεντρική με άλλα λόγια πανεπιστημιακός που τολμά να μπαίνει μπροστά, να οργανώνει αλλά και να εμπνέει. Όπως ενέπνευσε για τα καλύτερα κι όλους εμάς τους θρακιώτες που συνεργαστήκαμε μαζί της ή απλώς την παρακολουθήσαμε, γιατί κατάφερε να φέρει το διάλογο μεταξύ μας και πάλι στο τραπέζι και να κατανοήσουμε ότι τουλάχιστον οι θρησκείες του τόπου μας, έστω και από άλλους δρόμους, στο ίδιο αποσκοπούν· να μας κάνουν καλύτερους ανθρώπους και να συμπεριφερόμαστε με γνησιότητα. Γνησιότητα ως αυτή που απαιτεί να γίνει πράξη ανέκκλητη η δυνατότητα των μουσουλμανοπαίδων να αντιμετωπίζονται ισότιμα και στο πεδίο της θρησκευτικής εκπαίδευσης στο ελληνικό δημόσιο σχολείο.

Αγγελική Ζιάκα όμως, επιστημονικά υπεύθυνη του «Προγράμματος, για να μας αξιολογήσει με τον δικό της τρόπο, τα αποτελέσματα, τα όσα η ίδια θεωρεί ότι επέτυχε η υλοποίησή του, με τη δική της δόκιμη οπτική, αυτή της επιστήμονος.

«Το Τμήμα Θεολογίας του Α.Π.Θ. εξέλαβε το εγχείρημα ως μια πολύ καλή πρόκληση τόσο για την ανάδειξη της σπουδαιότητας και αναγκαιότητας του μαθήματος των θρησκευτικών στον ελληνικό δημόσιο χώρο όσο και για τη σύνδεση του Πανεπιστημίου με την κοινωνία της Θράκης»

ΠτΘ: κ. Ζιάκα, το «Πρόγραμμα δια βίου εκπαίδευσης Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων της Θράκης σε θέματα θρησκευτικών, θρησκευτικής ετερότητας και διαπολιτισμικής θρησκευτικής αγωγής» με το Διεθνές Συνέδριο της Καβάλας έφτασε στο τέλος του. Γιατί επιλέξατε για το κλείσιμο του Προγράμματος τη διοργάνωση του Διεθνούς αυτού Συνεδρίου, στο οποίο παρευρίσκονται όχι μόνον επιμορφωτές και επιμορφούμενοι αλλά και εξέχουσες διεθνείς προσωπικότητες σε θέματα θρησκευτικής εκπαίδευσης και αρμονικής συνύπαρξης των θρησκειών, και ποια είναι, κατά την άποψή σας, τα επιστημονικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά οφέλη από την υλοποίησή του;
Α.Ζ.: Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Την υλοποίηση του «Προγράμματος» ανέλαβε το Τμήμα θεολογίας του Α.Π.Θ., το οποίο εξέλαβε το όλο εγχείρημα ως μια πολύ καλή πρόκληση για την ανάδειξη της σπουδαιότητας και αναγκαιότητας του μαθήματος των θρησκευτικών στον ελληνικό δημόσιο χώρο και για τη σύνδεση του Πανεπιστημίου με την τοπική κοινωνία, και μάλιστα ενός νευραλγικού γεωγραφικού σημείου, αυτό της Θράκης, όπου για αιώνες συμβιώνουν χριστιανοί και μουσουλμάνοι.

Η πρωτοβουλία αυτή και το άλμα του πανεπιστημίου στην κοινωνία, στον δημόσιο χώρο διαμέσου του σχολείου αλλά και των θρησκευτικών χώρων, στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία. Σήμερα, τα αποτελέσματα είναι ορατά σε όλους όσοι συμμετέχουν στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο. Οι άνθρωποι του χώρου, του κοινού χώρου του σχολείου και της κοινωνίας, θεολόγοι και ιεροδιδάσκαλοι, έχουν κατακλύσει εδώ και δύο ημέρες την αίθουσα του Συνεδρίου με αμείωτο ενδιαφέρον και φιλική προαίρεση, τιμώντας την προσπάθεια που είχε ως κέντρο τους ίδιους και τους μαθητές της Θράκης.

«Οι συνάδελφοι από το εξωτερικό εξέλαβαν ως “κατεξοχήν ενδιαφέροντα, δυναμικά και πρωτοπόρα” τα όσα συνέβησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα μέσω του “Προγράμματος”»

Παραλλήλως συνάδελφοι από το εξωτερικό, κατεξοχήν αρμόδιοι σε θέματα θρησκευτικής εκπαίδευσης και αρμονικής συνύπαρξης των θρησκειών στις κοινωνίες του κόσμου, και εν προκειμένω του χριστιανισμού με το ισλάμ, αλλά και των ισλαμικών σπουδών στα πανεπιστήμια της Ευρώπης και των Η.Π.Α., ήρθαν να παρακαλουθήσουν όλα όσα συμβαίνουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, τα οποία εξέλαβαν ως «κατεξοχήν ενδιαφέροντα, δυναμικά και πρωτοπόρα», και ακολούθως να καταθέσουν τις εκπαιδευτικές τους εμπειρίες, τις δυσκολίες αλλά και τις προοπτικές τέτοιου είδους πρωτοβουλιών, που εκκινούν από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και στοχεύουν στην ομαλή λειτουργία των κοινωνιών, όχι απλώς με σεβασμό στις «ετερότητες» αλλά με συνευθύνη και συμπόρευση.

«Πρώτιστος στόχος η αλληλογνωριμία θεολόγων και ιεροδιδασκάλων δια μέσου της παιδείας και της αγαστής συνεργασίας»

Όσον αφορά στο «Πρόγραμμα Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων», κάνοντας σήμερα τον απολογισμό, θυμόμαστε ότι για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος καλέσαμε στην επιμορφωτική διαδικασία τόσο τους συναδέλφους θεολόγους όσο και τους ιεροδιδασκάλους της περιοχής της Θράκης με πρώτιστο σκοπό την αλληλογνωριμία τους δια μέσου της παιδείας και της αγαστής συνεργασίας. Ακολούθως επιχειρήσαμε την επανατροφοδότηση και επικοινωνία του Πανεπιστημίου με τους μάχιμους θεολόγους συναδέλφους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και τους νεοδιορισθέντες ιεροδιδασκάλους, στο πλαίσιο της ίσης κατάρτισης και πρόσβασης για όλους στα Επιχειρησιακά Προγράμματα Εκπαίδευσης και Δια βίου Μάθησης του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Λάβαμε επίσης υπόψιν ότι το σώμα των ιεροδιδασκάλων παρουσίαζε ιδιαιτερότητες (γλωσσικές, μορφωτικές, ηλικιακές) και ότι το ζητούμενο δεν ήταν μια επιμόρφωση με ακραιφνώς θεολογικό χαρακτήρα, αλλά για τους τρόπους που η θρησκεία/ες μπορούν να λειτουργήσουν ως παράγοντες ιστορικού πλούτου και καταλλαγής στο δημόσιο χώρο. Για την ανάδειξη αυτής της διάστασης του μαθήματος των θρησκευτικών, επιλέξαμε ως πιο πρόσφορο το εργαλείο της διαπολιτισμικής θρησκευτικής εκπαίδευσης, διανθισμένο όμως και με στέρεα στοιχεία των θρησκειών της περιοχής και των πολισμικών τους αγαθών, λόγου και τέχνης.

«Το πιο σπουδαίο αποτέλεσμα του “Προγράμματος” είναι κοινωνικό και εκπαιδευτικό»

Από την πορεία της όλης επιμορφωτικής διαδικασίας, τις εσωτερικές και εξωτερικές αξιολογήσεις του «Προγράμματος», τις συζητήσεις με τους εμπλεκόμενους συναδέλφους επιμορφωτές και τους επιμορφούμενους, αλλά και τη γενικότερη εμπειρία μας από την περιοχή, συνάγουμε, μεταξύ άλλων, ότι το πιο σπουδαίο αποτέλεσμα είναι κοινωνικό και εκπαιδευτικό. Οι επιμορφώσεις εγκαινίασαν θεσμικά και ακαδημαϊκά την επικοινωνία μεταξύ δύο ομάδων που πραγματεύονται το θέμα της θρησκείας. Ένα θέμα κατεξοχήν ζωτικής σημασίας για την κοινωνική συνοχή και τον άνθρωπο, το οποίο όμως θεωρείται από πολλούς είτε ταμπού είτε παρωχημένο, και έως τέτοιο αδιάφορο ή περιχαρακωμένο στα όρια των θρησκευτικών κοινοτήτων. Για τον λόγο αυτόν, αν και στην περιοχή της Θράκης μουσουλμάνοι και χριστιανοί συμβιώνουν εδώ και αιώνες, αν και απευθυνόμασταν σε θεολόγους και σε ανθρώπους που ασχολούνται με το θρησκευτικό φαινόμενο και τις πνευματικές του διαστάσεις, είδαμε ότι οι μεν μουσουλμάνοι γνωρίζουν ελάχιστα πράγματα για τον χριστιανισμό γενικά, χωρίς ιδιαίτερη μάλιστα κατανόηση και γνώση της ορθοδοξίας, οι δε χριστιανοί γνωρίζουν περισσότερα για το ισλάμ, τα οποία όμως στις διατυπώσεις τους είναι συνήθως στερεοτυπικά και φοβικά.

«Ξεπεράσαμε τις συμπληγάδες της θρησκευτικής διαίρεσης με σκοπό τη χειραγώγηση, οι οποίες σαφώς και θα συνεχίσουν να υπάρχουν»

Νομίζω, επίσης, ότι εν μέρει ξεπεράσαμε τις συμπληγάδες της θρησκευτικής διαίρεσης με σκοπό τη χειραγώγηση, οι οποίες σαφώς και θα συνεχίσουν να υπάρχουν και να διεκδικούν διαμέσου της αποκλειστικότητας της ορθότητας του θεολογικού λόγου την επιβολή τους στο δημόσιο χώρο, με όρους και τρόπους διαχωριστικούς. Καταστήσαμε θεωρώ σαφές σε όλους τους εκπαιδευόμενους, θεολόγους και ιεροδιδασκάλους ότι η εκπαιδευτική διαδικασία τιμά τη θρησκεία, τον πολιτισμό, την παράδοση και την ταυτότητα του καθενός, χωρίς να προβαίνει σε αξιολογικές κατατάξεις, μετατρέποντας μαθητή και εκπαιδευτικό σε συνεργάτες και σε παράγοντες διαφύλαξης των ποικίλων ταυτοτήτων. Η τελική προσπάθεια των επιμορφώσεων ήταν ακριβώς η άρση των εν λόγω περιορισμών και προκαταλήψεων, η εκκίνηση της αλληλογνωριμίας, η απαγκίστρωσή τους από στερεότυπα, και η από κοινού εργασία για τη θετική ανάδειξη της θρησκευτικής και πολιτισμικής ποικιλίας της περιοχής και της κοινωνικής συνοχής, καθώς και η ενίσχυση της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών με τρόπο διαδραστικό και όχι στατικό.

«460 ώρες επιμορφώσεων σε Ξάνθη, Κομοτηνή, Αλεξανδρούπολη, Διδυμότειχο και Σουφλί με επωφελούμενους 150 θεολόγους και ιεροδιδασκάλους και 21 επιμορφωτές διαφόρων γνωστικών αντικειμένων και διαφόρων πεποιθήσεων»

Το όλο επιμορφωτικό στην κυριολεξία ταξίδι μας στη Θράκη κατόρθωσε κάτι που εν πολλοίς είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Σχεδιάσαμε ένα μεγάλο και φιλόδοξο επιμορφωτικό πρόγραμμα, το οποίο και υλοποιήσαμε μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, με 460 ώρες συνολικών επιμορφώσεων στις πόλεις της Ξάνθης, Κομοτηνής, Αλεξανδρούπολης, Διδυμοτείχου και Σουφλίου και με επωφελούμενους 150 θεολόγους και ιεροδιδασκάλους. Καταφέραμε επίσης να συντονιστούμε 21 άνθρωποι, διαφόρων γνωστικών αντικειμένων και διαφόρων πεποιθήσεων, σε έναν κοινό στόχο: στην από κοινού εκπαίδευση συναδέλφων στη Θράκη και στην ανάδειξη της θρησκείας σε παράγοντα καταλλαγής και συνεννόησης και όχι σε αιτία δημιουργίας προβλημάτων και αρνητικής χειραγώγησης. Νομίζω, ότι τα καταφέραμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, και το «Πρόγραμμα» αυτό μας αφήνει μια κατεξοχήν δυναμική συνεργατική εμπειρία, η οποία πολλά έχει να προσφέρει στη συνέχιση της όλης προσπάθειας.

Οι διαπιστώσεις αυτές αποτελούν εν μέρει και τους μελλοντικούς σχεδιασμούς για την περαιτέρω ενίσχυση του όλου εγχειρήματος στην περιοχή, ένα εγχείρημα ιστορικό, αφού για πρώτη φορά συναντιούνται σε κοινές εκπαιδευτικές δράσεις με αντικείμενο τη «θρησκεία» χριστιανοί και μουσουλμάνοι της περιοχής, καθηγητές, δάσκαλοι και ιεροδιδάσκαλοι. Ευελπιστούμε πως το Πρόγραμμα αυτό αποτελεί την εκκίνηση μιας διαρκούς προσπάθειας, η οποία οφείλει να συνεχιστεί με τρόπο συστηματικό και αποτελεσματικό, ούτως ώστε να καρποφορεί διαρκώς προς όφελος της κοινωνίας.

«Η πνευματική καλλιέργεια είναι η κατάκτηση της πίστης για την υπεράσπιση της αγαθής συνύπαρξης όλων των ανθρώπων, με μέσο τη γνώση και τον διακαή πόθο της συνεχούς συνάντησης· ως προς αυτό το σημείο είμαστε βέβαιοι πως βγήκαμε κατά πολύ πλουσιότεροι»

Και επειδή το λογότυπο του «Προγράμματος» παρουσιάζει ακριβώς ένα δένδρο με κοινές ρίζες ζωής και ανταμώματος, θεωρούμε πως τα δένδρα της γνώσης φέρουν ποικίλους καρπούς, φυλλώματα και χρώματα, κάτω από τα οποία αυξάνουν πνευματικώς οι άνθρωποι και καλλιεργούνται. Η πνευματική καλλιέργεια είναι ακριβώς η κατάκτηση της πίστης για την υπεράσπιση της αγαθής συνύπαρξης όλων των ανθρώπων, με μέσο τη γνώση και τον διακαή πόθο της συνεχούς συνάντησης. Ως προς αυτό το σημείο είμαστε βέβαιοι πως από το «Πρόγραμμα Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων της Θράκης» βγήκαμε κατά πολύ πλουσιότεροι σε πνεύμα συναλληλίας, εμπειρίες και οράματα.

*Η Αγγελική Ζιάκα είναι Επίκουρος Καθηγήτρια Θρησκειολογίας, Επιστημονικά Υπεύθυνη του «Προγράμματος Θεολόγων και Ιεροδιδασκάλων»