Συγχρονος «Μεσαιωνας»-Νεου τυπου σκοταδισμος (Α΄ Μερος)

Αυτόν τον καιρό βγαίνω εκτός εαυτού, για το θέμα των εμβολίων. Από τη μια η αμφίβολης συνταγματικότητας υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και η «τιμωρία» των «αντιφρονούντων υπαλλήλων» και από την άλλη οι διάφορες θεωρίες συνωμοσίας και καταστροφής όσων αντιτίθενται στον εμβολιασμό ή στην υποχρεωτικότητά του.

Τον προβληματισμό μου θα επιχειρήσω ψύχραιμα να ξεδιπλώσω στο κείμενό μου. Τα σχετικά θέματα καταλήγοντας τα συνδέω με το κράτος πρόνοιας και τον (νεο)φιλελευθερισμό. Σημειώνω πάντως, ότι δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση.

Πριν από λίγο διάβαζα στο διαδίκτυο για τις αντιρρήσεις που γέννησε η έλευση του ηλεκτρισμού. Πίστευαν κάποιοι  ότι θα ακολουθήσει καταστροφή…

Μεσαίωνας…

*

Ξεκινώ από ένα πρόσφατο δημοσίευμα:

«Όπως αναφέρει η εφημερίδα Πελοπόννησος πριν λίγες ημέρες στο Τμήμα Χημειοθεραπείας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου νοσηλεύτρια εξέφρασε τη δική της άποψη για το εμβόλιο στην κόρη καρκινοπαθούς που συνόδευε τον άρρωστο πατέρα της. Όλα ξεκίνησαν, όταν η κόρη ασθενούς προσκόμισε το πιστοποιητικό εμβολιασμού της κατά του κορονοϊού, ώστε να συνοδεύσει τον πατέρα της. Τότε, όπως αναφέρει το δημοσίευμα του pelop.gr η νοσηλεύτρια της είπε: «Έχετε κάνει εμβόλιο; Καλά να πάθετε. Σε δύο – τρία χρόνια θα είστε κι εσείς εδώ» αφήνοντας άναυδη την γυναίκα, η οποία άρχισε να φωνάζει στη νοσηλεύτρια. Το περιστατικό έληξε χωρίς να κληθεί η αστυνομία, ενώ η κόρη ενημέρωσε το ιατρικό προσωπικό για το απαράδεκτο περιστατικό».

*

Δεν είναι πρώτη φορά που μιλώ για Μεσαίωνα. Στο άρθρο μου «Ο Σύγχρονος κόσμος με σύγχρονη ματιά – Γιάλομ – Χομπσμπάουμ – Χαράρι» (2020) ξεκινώ με τη διαπίστωση:

«Και πριν ξεσπάσει η παγκόσμια πολυεπίπεδη λαίλαπα της πανδημίας του κορονοϊού είχαμε σημειώσει ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Η πανδημία πιθανόν θα επιταχύνει τα πράγματα. Προσωπικά, εδώ και δεκαετίες, μιλούσα για έναν Μεσαίωνα. Λέγοντας αυτό εννοώ ότι προσεγγίζουμε την πραγματικότητα με καθιερωμένα μέσα και τρόπους. Έχουμε, θα λέγαμε, επιλέξει μια μοναδική οπτική γωνία, που εμφανίστηκε κατά τη λεγόμενη περίοδο του Διαφωτισμού.

Για τον σύγχρονο κόσμο οφείλουμε να έχουμε σύγχρονη ματιά, αιρετικούς ενίοτε μα χρήσιμους οδηγούς. Απαραίτητους για να δούμε τον κόσμο από την αρχή».

*

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε τον όρο «μεσαιωνικός».

Ο συγγραφέας Πάτροκλος Χατζηαλεξάνδρου σε σχετικό άρθρο σημειώνει: «Σίγουρα θα σας περάσει από το νου πως οι μεσαιωνικοί άνθρωποι ήσαν αγράμματοι, αμόρφωτοι, ακαλλιέργητοι κι ως επί το πλείστον, βάρβαροι. […] Γενικότερα, στο άκουσμα της λέξης, μας έρχονται στον νου έννοιες όπως ο σκοταδισμός, η οπισθοδρόμηση, η βαρβαρότητα κι η στασιμότητα. Εν ολίγοις, εξοβελισμός ανθρώπινων αξιών και παύση κάθε πολιτιστικής εξέλιξης. Τι ακριβώς λοιπόν ήταν ο Μεσαίωνας; »

Τα συμβατικά χρονικά πλαίσια  του Μεσαίωνα ορίζονται  (από πολλούς) συνήθως από το 330 μ.Χ. ως το 1453 μ.Χ. […] Όμως, κάθε περιοχή της Ευρώπης, με τις ιδιαίτερές της παραδόσεις και θεσμούς, βίωσε υπό διαφορετικές συνθήκες την έναρξη αυτής της σημαντικής περιόδου […] Οι άνθρωποι που ζήσανε στην αρχή αυτής της περιόδου, δεν γνώριζαν ότι ζούνε στο Μεσαίωνα, αλλά, όπως κι εμείς σήμερα, θεωρούσανε πως ζούνε στη σύγχρονη γι’ αυτούς εποχή!».

Για τον Μεσαίωνα υπάρχουν πολλοί μύθοι. Λέγονται πολλά αυθαίρετα, γίνονται συνήθως γενικεύσεις.  Από τις μελέτες και  έρευνες κατέληξα σε μερικά συμπεράσματα. Η βασική αίσθησή μου είναι ότι όλος ο Μεσαίωνας διακατέχεται από μια θεοκρατική επιβολή.  Πάντοτε υπάρχει εξαίρεση στον κανόνα.

Για τον Μεσαίωνα υπάρχουν πολλοί μύθοι. Λέγονται πολλά αυθαίρετα, γίνονται συνήθως γενικεύσεις.  Από τις μελέτες και  έρευνες κατέληξα σε μερικά συμπεράσματα. Η βασική αίσθησή μου είναι ότι όλος ο Μεσαίωνας διακατέχεται από μια θεοκρατική επιβολή.  Πάντοτε υπάρχει εξαίρεση στον κανόνα

Αναζητώντας στοιχεία στο Διαδίκτυο, στη Μηχανή του Χρόνου συγκεκριμένα, βλέπουμε ότι  κατά τη γνώμη άλλων ο Μεσαίωνας ή Σκοτεινοί  χρόνοι οριοθετείται   από την ύστερη Αρχαιότητα έως την Αναγέννηση (476 μ.Χ.- 1492 μ.Χ.). Στα 1000 περίπου χρόνια Μεσαιωνικής Ιστορίας, κύριο χαρακτηριστικό είναι η στροφή προς τον συντηρητισμό, αλλά και η επιβολή της θεοκρατίας.

Μέσα στο μεσαιωνικό κλίμα, όμως, γεννήθηκε η Αναγέννηση. Ίδρυση Πανεπιστημίων, μετακινήσεις πληθυσμών, νέες πρακτικές  δημιούργησαν  και  νέες καταστάσεις.

Στο τεύχος που εξέδωσα  για τη Μεσαιωνική Φιλοσοφία (στο Σεμινάριο «Ελληνική Διαχρονία» 2018) σημειώνω: «Από τον 13ο αιώνα παρουσιάζονται αλλαγές στο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο που οδηγούν στο πέρασμα από τον μεσαιωνικό  στον  νεότερο  κόσμο. Δημιουργείται  ένα γενικότερο κλίμα αναζήτησης και εξερεύνησης». 

Μια εποχή γεννιέται μέσα σε μία άλλη εποχή. Να  προσθέσουμε ότι ο 15ος αιώνας  είναι πραγματικά μια εποχή μετάβασης, στην οποία συγκρούονται  και ενυπάρχουν ταυτόχρονα στοιχεία ζύμωσης δύο εποχών.  Σημαντικό ρόλο παίζει η εφεύρεση της τυπογραφίας.

*

Τα αναφέρω αυτά για να υποβάλω ένα ερώτημα και έναν προβληματισμό: Πώς υποδέχτηκαν αυτή την νέα εφεύρεση, άραγε…

Ο Mark Cartwright, στο πρόσφατο άρθρο με τίτλο «Η επανάσταση της τυπογραφίας στην Αναγεννησιακή Ευρώπη» δίνει πολλές πληροφορίες  για τον ρόλο της τυπογραφίας.  Μιλά για τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο (Johannes Gutenberg, 1400 – 3 Φεβρουαρίου 1468) που γύρω στα 1455 δημοσίευσε το πρώτο βιβλίο,  τη Βίβλο σε λατινική μετάφραση – τη Βουλγάτα. 

Ακολούθησε αύξηση τυπωμένων βιβλίων, τυπογράφων, τυπογραφείων, βιβλιοθηκών.  Η γνώση μεταδίδεται ραγδαία, παρατηρείται «διεύρυνση της πνευματικής καλλιέργειας, που ως τότε ήταν προνόμιο μόνο του κλήρου και των αριστοκρατών, οδηγώντας στην περίοδο της Αναγέννησης».

Γράφει ο Cartwright «Αρχές όπως η Καθολική Εκκλησία, εναντιώθηκαν σε κάποια βιβλία και τα λογόκριναν ή ακόμα και τα έκαψαν, αλλά η στάση του κοινού απέναντι στα βιβλία και το διάβασμα είχε αλλάξει για πάντα μέχρι τότε […] Μέχρι και τα τέλη της μεσαιωνικής περιόδου μόλις ένας στους δέκα ανθρώπους μπορούσε να διαβάσει μακροσκελή κείμενα. Με τον ερχομό την τυπογραφικής μηχανής, ο αριθμός αυτός δε θα ξαναβρισκόταν ποτέ τόσο χαμηλά». 

Και σε άλλο σημείο «Η Καθολική Εκκλησία ενδιαφερόταν συγκεκριμένα για κάποια βιβλία τα οποία ενδεχομένως οδηγούσαν τους ανθρώπους σε αμφισβήτηση του τοπικού τους κλήρου ή ακόμα και σε απομάκρυνση από την Εκκλησία. Ορισμένα από εκείνα τα έργα είχαν πρωτοεκδοθεί ίσως και πάνω από έναν αιώνα νωρίτερα σε χειρόγραφη μορφή, αλλά τώρα, χάρη στις έντυπες εκδόσεις, απολάμβαναν ένα νέο κύμα δημοτικότητας».

*

Μετά την Αναγέννηση ακολουθεί ο Διαφωτισμός, οι  διάφορες Επαναστάσεις, οι βαθιές αλλαγές σε πολιτικό, οικονομικό, πολιτιστικό επίπεδο. Και  στον υπόδουλο ελληνισμό, κατά τους αιώνες της οθωμανικής κατοχής, σημαντικό ρόλο παίζει  η εμφάνιση της τυπογραφίας. Γι’ αυτό το θέμα δε θα πούμε πολλά. Θα παραθέσω μόνο ένα δημοσίευμα του Φίλιππου Ηλιού. Απηχεί το γενικότερο κλίμα και τη στάση πολλών εναντίον του Διαφωτισμού – μια και γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Η στάση εναντίον του Διαφωτισμού και των Διαφωτιστών κρατά ως τις μέρες μας.

«ΤΥΦΛΩΣΟΝ   ΚΥΡΙΕ  ΤΟΝ ΛΑΟΝ ΣΟΥ – Οι προεπαναστατικές κρίσεις και  ο  Ν . Σ. Πίκκολος» του Φίλιππου Ηλιού στον Ερανιστή  11(1974)

«Κατά το έτος 1820, πατριαρχεύοντος μεν του Γρηγορίου, διερμηνεύοντος δε του Ιωάννου Καλλιμάχη, ηγεμονεύοντος δε του Μιχαήλ Σούτζου εν Μολδαυία, του δε Αλεξάνδρου Σούτζου εν Βλαχία,  ο Σιναΐτης Ιλαρίων έδωκε γνώμην να τιμωρηθώσι με θάνατον πέντε σπουδασταί και ηπείλησε να φέρουν τον Κοραήν σιδηροδέσμιον».

 Το σατιρικό αυτό κείμενο του  1820, απόσπασμα από  ανέκδοτη επιστολή  του Νικολάου Σάββα  Πίκκολου, αποδίδει καλά, με τον τρόπον του,  τις εκρηκτικές εντάσεις  και τις ρήξεις που γνώρισε  η  ελληνική  πνευματική  κοινωνία  στα τρία χρόνια που προηγήθηκαν από την επανάσταση του 1821. Από την άποψη αυτή αποτελεί καλό   δείκτη για την βιαιότητα με την οποία εκτυλίχθηκε, αλλά και βιώθηκε από τους ενδιαφερομένους, η σημαντικότερη ιδεολογική κρίση του ελληνισμού στον αιώνα των Φώτων, όταν στα χρόνια 1819 – 1821 με το κίνημα του Διαφωτισμού, μέσα σε  μια  πολλαπλά  δυσμενή συγκυρία , έδινε και έχανε, χωρίς να  υποστέλλει τις σημαίες του,  τη  μεγάλη μάχη που του είχαν επιβάλει οι συνασπισμένοι, αυτή τη φορά, αντίπαλοί του».

(συνέχεια και τέλος στο επόμενο κείμενο)

Ξάνθη, Σεπτέμβριος 2021

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.