Οι μελισσοκομικοι χειρισμοι του Οκτωβριου

Το σημερινό θέμα που θα εξετάσουμε είναι οι εποχιακοί μελισσοκομικοί χειρισμοί του Οκτωβρίου σε μια προσπάθεια να δώσουμε στοιχεία χρήσιμα τόσο για τους μελισσοκόμους όσο και του καταναλωτές μελισσοκομικών προϊόντων. Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας του πευκόμελου. Να θυμίσουμε εδώ, για τους καταναλωτές, ότι το πευκόμελο ανήκει στα μελιτώματα, δεν είναι ανθόμελο. Τα μέλια μελιτώματος προέρχονται από τους φυσικούς χυμούς φυτών και εντόμων που παρασιτούν σε αυτά. Αντίστοιχα έχουμε μέλι Πεύκου, Ελάτου, Βελανιδιάς, Καστανιάς κ.α. Το 65% περίπου της παραγωγής μελιού στην Ελλάδα, είναι πευκόμελο. Δεν είναι ιδιαίτερα γλυκό μέλι γι’ αυτό και ίσως δεν αρέσει στη γεύση. Είναι μέλι που δεν κρυσταλλώνει. Είναι πλουσιότερο από το ανθόμελο σε ιχνοστοιχεία (κάλιο, νάτριο, μαγνήσιο, σίδηρο κ.α), σε πρωτεΐνες και αμινοξέα. Έχει τις λιγότερες θερμίδες και ισχυρή αντιοξειδωτική και αντιοιστρογονική δράση.

Ας πάμε όμως στους μελισσοκόμους. Η επιτυχία λοιπόν τον Οκτώβριο στο πεύκο είναι σχεδόν εξασφαλισμένη, όσον αφορά τη βοσκή. Από κει και πέρα θα εξαρτηθεί από την «δυναμικότητα» των μελισσιών που είναι αποτέλεσμα της εργασίας του μελισσοκόμου τους προηγούμενους μήνες. Οι εργασίες αυτού του μήνα επικεντρώνονται στη παραγωγή πευκόμελου για τους περισσότερους μελισσοκόμους. Υπάρχει όμως μεγάλος αριθμός μελισσοκόμων που δεν μεταφέρουν τα μελίσσια τους στα πεύκα, κυρίως λόγω απόστασης ή άλλου λόγου που αφορά τον προγραμματισμό εκμετάλλευσης των μελισσιών.

Τα μελίσσια που μεταφέρθηκαν στα πεύκα τέλη Ιουλίου – αρχές Αυγούστου έχουν «εξαντληθεί» με τον ερχομό του Οκτωβρίου. Είναι γνωστό το μπλοκάρισμα του γόνου στο πεύκο που έχει σαν αποτέλεσμα τη μη ανανέωση του πληθυσμού των εργατριών μελισσών και το σημαντικό αδυνάτισμά τους. Σ’ αυτή την κατάσταση τα μελίσσια δεν μπορούν να αξιοποιήσουν τις μελιτώδες εκκρίσεις ούτε και να ξεχειμωνιάσουν με επιτυχία και να είναι δυνατά την ερχόμενη άνοιξη. Σ’ αυτή την περίπτωση καλό είναι να ολοκληρωθούν οι τρυγητοί νωρίς τον Οκτώβριο και να μεταφερθούν τα μελίσσια εκτός πευκοδάσους. Η καλύτερη μέθοδος είναι να μεταφερθούν τα μελίσσια σε όψιμες ανθοφορίες όπως της ερείκης, η οποία παράλληλα με το νέκταρ προσφέρει και άφθονη γύρη. Εάν λόγω έλλειψης βροχών, που σημαίνει ότι δεν δουλεύει το ρείκι τότε το μόνο που μας απομένει είναι να καταφύγουμε σε διεγερτική τροφοδοσία για να ανανεώσουν τα μελίσσια μας τον πληθυσμό τους, ώστε να αποφύγουμε δυσάρεστες συνέπειες.

Για τα μελίσσια που μεταφέρθηκαν στο πεύκο αργά το Σεπτέμβριο η κατάσταση είναι διαφορετική. Τα μελίσσια αυτά έχουν διατηρήσει τον πληθυσμό τους και γόνο σ’ αρκετά πλαίσια, ούτως ώστε να μπορούν άνετα να παραμείνουν στο πεύκο όλο τον Οκτώβριο και το 1ο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Οι μελισσοκόμοι σ’ αυτή την περίπτωση μπορούν να πραγματοποιήσουν και 2 τρύγους, έχοντας την προσδοκία ότι τον Νοέμβριο θα βρουν “ανοικτή σουσούρα” για να δυναμώσουν τα μελίσσια. 

Η σωστή προετοιμασία των μελισσιών για τον Οκτώβριο

Η σωστή προετοιμασία των μελισσιών για τον Οκτώβριο, είναι: Δυνατά μελίσσια σε πληθυσμό και γόνο, τρυγημένα και «σφικτά».

Γιατί:
• τα νηστικά μελίσσια «τραβούν» καλύτερα στο πεύκο
• φόρτωμα και ξεφόρτωμα γίνονται με λιγότερο κόπο
• το μέλι που βγαίνει είναι περισσότερο πευκόμελο, άρα αργεί να κρυσταλλώσει

Όταν λέμε «σφικτά» μελίσσια εννοούμε, τόσα πλαίσια όσα πατάει το μελίσσι. Δηλαδή ο αριθμός των πλαισίων, δεν καθορίζεται από τις συνήθειες ή τις επιθυμίες των μελισσοκόμων αλλά από τον πληθυσμό που υπάρχει στο μελίσσι.

Ο πληθυσμός καθορίζει τον αριθμό των πλαισίων, γιατί οι μέλισσες με λιγότερα πλαίσια:

– θα βγάλουν το ίδιο και περισσότερο μέλι.
– θα επεξεργασθούν, θα εξατμίσουν και θα ωριμάσουν το μέλι γρηγορότερα
– ο τρυγητός θα είναι ευκολότερος (λιγότερα πλαίσια – καλύτερα σφραγισμένα).
– Η ποιότητα του μελιού καλύτερη και η ποσότητα του κεριού μεγαλύτερη. 

Επεμβάσεις μετά τον τρύγο που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα μελιού

Οι επεμβάσεις μετά τον τρύγο που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα μελιού, μπορούν να ταξινομηθούν στους εξής παράγοντες: 

Α. Ο χώρος και οι συνθήκες αποθήκευσης 

Τι πρέπει να γνωρίζουμε

• Η θέρμανση βοηθά όταν χρησιμοποιείται σωστά. Η σωστή θερμοκρασία επεξεργασίας του μελιού δεν πρέπει να ξεπερνάει τους 40ο C
• Υποβαθμισμένα μέλια λόγω υπερβολικής θέρμανσης κατατάσσονται στην κατηγορία των βιομηχανικών
• Όλες οι κατηγορίες μελιού δεν επηρεάζονται με τον ίδιο τρόπο από τη θέρμανση και την παλαίωση. Για κάθε κατηγορία μελιού υπάρχει ένας άριστος συνδυασμός βαθμού θέρμανσης και χρόνου εφαρμογής που προκαλεί τη μικρότερη ζημιά στις βιολογικές, χημικές και οργανοληπτικές του ιδιότητες
• Χημικές αλλαγές γίνονται με την πάροδο του χρόνου στα αποθηκευμένα μέλια.
Οι αλλαγές είναι ίδιες με εκείνες που προκαλούνται από τη θέρμανση
• Στην βαθιά κατάψυξη –20ο C τα συστατικά του μελιού παραμένουν αναλλοίωτα 

Τι πρέπει να κάνουμε

• Το μέλι δεν πρέπει να ρευστοποιείται στον ήλιο. Η ηλιακή ακτινοβολία καταστρέφει πολύτιμα ευαίσθητα θρεπτικά συστατικά
• Να ζεσταίνεται σε θερμοκρασίες μικρότερες των 40ο C για όσο χρόνο χρειάζεται να ρευστοποιηθεί.
• Να θερμαίνεται σε δοχεία με διπλά τοιχώματα ή μπεν –μαρί
• Να αναγράφεται στην ετικέτα η ημερομηνία συσκευασίας
• Το μέλι να αποθηκεύεται σε χαμηλές θερμοκρασίες, προτιμότερο κάτω από 10ο C
• Αν η υγρασία του μελιού είναι μεγαλύτερη από 17% πρέπει να θερμανθεί στους 70ο C για 5-10΄ πριν την αποθήκευσή του, διαφορετικά κινδυνεύει να ξινίσει.
• Να μην αποθηκεύουμε το μέλι σε χώρους όπου φωτίζονται υπερβολικά. 

Β. Αναμίξεις διαφόρων κατηγοριών μελιού 

Τι πρέπει να γνωρίζουμε

• Τα διάφορα είδη μελιού για να αναμιχθούν σε σταθερό χαρμάνι πρέπει να θερμανθούν στους 70ο C για 5΄.
• Οι αναμίξεις γίνονται για να προσδώσουν στο τελικό προϊόν χρώμα, γεύση, άρωμα , μικρή ταχύτητα κρυστάλλωσης και για να αξιοποιηθούν ποσότητες μελιού που υπάρχουν στην αποθήκη.
• Δεν προσφέρονται όλα τα είδη μελιού για ανάμιξη
• Η οδηγία της 2001/110 ΕΕ για το μέλι επιτρέπει την ανάμιξη και διάθεση μελιτώματος(πεύκου, ελάτης, βελανιδιάς) με ανθόμελο αλλά όχι τη διάθεση (ανθόμελου-μελιτώματος). Στις αναμίξεις αυτές η αγωγιμότητα θα πρέπει να είναι>0,8mS/cm και το άθροισμα γλυκόζης και φρουκτόζης>45%. 

Τι κάνουμε

• Αποφεύγονται οι αναμίξεις που δεν είναι απαραίτητες. Είναι προτιμότερο ο μελισσοκόμος να ενημερώσει τον καταναλωτή για το χρώμα και τη γρήγορη κρυστάλλωση π.χ. του μελιού πορτοκαλιάς και βαμβακιού παρά να προβεί σε ανάμιξη που θα προκαλέσει δυσπιστία για την ποιότητα του τελικού προϊόντος
• Όταν γίνονται αναμίξεις καλό είναι να γίνονται πρώτα δοκιμές γιατί ορισμένα μέλια αποκτούν δυσάρεστη γεύση.
• Χρειάζεται προσοχή στην ονομασία του τελικού προϊόντος ιδιαίτερα όταν αναμιγνύονται ανθόμελα

Να υπενθυμίσουμε για τους καταναλωτές ότι η κρυστάλλωση ή « ζαχάρωμα» είναι μια φυσική ιδιότητα του μελιού και δεν αλλάζει σε τίποτε την θρεπτική του αξία. Οι βασικοί παράγοντες που συμβάλουν στην κρυστάλλωσή του, είναι η ποσότητα της γλυκόζης και του νερού που περιέχει. Τα ανθόμελα κρυσταλλώνουν σε 1-3 μήνες από τον τρύγο ενώ τα μελιτώματα όπως το πευκόμελο, δεν κρυσταλλώνουν. 

Χρήσιμες συμβουλές για τα «άρρωστα» μελίσσια

Σχετικά με την υγεία του μελισσιού τις ασθένειες και τους εχθρούς που το προσβάλλουν θα μπορούσαμε να συμβουλεύσουμε τα παρακάτω: 

Αμερικάνικη σηψηγονία

• Γενικά οι σηψηγονίες εμφανίζονται κυρίως τους θερινούς μήνες, όταν σταματά η νεκταροέκκριση και υπάρχει έντονη τάση λεηλασίας. Όμως το φθινόπωρο στο πεύκο είναι εύκολο να διαπιστώσουμε προσβολές που ξέφυγαν της προσοχής μας
• Παράγοντες που ευνοούν την αρρώστια είναι εκείνοι που ευνοούν την εξασθένιση του μελισσιού, όπως απώλεια μελισσών από φυτοφάρμακα, κακή βασίλισσα, διακοπή νεκταροέκκρισης.
• Οι προσβεβλημένες κυψέλες πρέπει να απομακρύνονται από τα νεαρά μελίσσια
• Πρέπει να αφαιρούνται τα πλαίσια με προσβεβλημένο γόνο από μελίσσια όταν βρίσκονται στο αρχικό στάδιο
• Στο αρχικό στάδιο της προσβολής καίγονται μόνο πλαίσια γόνου με τα προσβεβλημένα κελιά
• Βαριά προσβεβλημένα μελίσσια θανατώνονται και καίγονται (μέλισσες και κηρήθρες)
• Δεν μεταφέρονται άρρωστα μελίσσια μαζί με τα υγιή στις ανθοφορίες
• Αν παρουσιάζεται ανάγκη συνένωσης μελισσιών, πριν συνενωθούν τα μελίσσια εξετάζονται προσεχτικά
• Επιβάλλεται πολύ καλή απολύμανση μελισσοκομικών εργαλείων 

Νοζεμίαση

• Όπως ξέρουμε η νεσεμίαση είναι ασθένεια των ακμαίων μελισσών, προσβάλλει εργάτρια, βασίλισσα, κηφήνα
• Οφείλεται σε προσβολή από το πρωτόζωο Nosema apis
• Τα ορατά συμπτώματα που θα δει ο μελισσοκόμος είναι:

α) Μέλισσες με διογκωμένες κοιλιές που δεν μπορούν να πετάξουν και σέρνονται στη χλόη με τα φτερά ανοιγμένα.
β) Περιττώματα μελισσών στα τοιχώματα και τα καπάκια των κυψελών, καθώς και στην είσοδο (σανίδα πτήσης).
γ) Σημαντικός αριθμός νεκρών μελισσών μπροστά στην είσοδο.
δ) Στο εργαστήριο ο πεπτικός σωλήνας της άρρωστης μέλισσας αλλάζει χρώμα, από καστανοκόκκινος γίνεται γκριζωπός και στη συνέχεια γαλακτόχρωμος, στο δε πεπτικό σύστημα της μέλισσας εντοπίζονται με το μικροσκόπιο οι σπόροι της Νοζεμίασης

• Ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπιση της νοσεμίασης:

α) Όταν σταματήσει η νεκταροέκκριση, να μεταφέρουμε τα μελίσσια σε ανθοφορίες ή να κάνουμε διεγερτική τροφοδοσία
β) Να φροντίζουμε να έχουμε δυνατά μελίσσια, γιατί η πράξη έδειξε ότι ξεχειμωνιάζουν μόνο δυνατά μελίσσια
γ) Να αποφεύγουμε παράγοντες που προκαλούν δυσεντερία στις μέλισσες, όπως χορήγηση ακατάλληλων τροφών
δ) Να εξασφαλίζουμε στο μελισσοκομείο άφθονο τρεχούμενο νερό, που να προφυλάσσεται από περιττώματα μελισσών
ε) Οι κηρήθρες να ανανεώνονται κάθε δύο χρόνια και το μελισσοκομικό υλικό να απολυμαίνεται σχολαστικά πριν χρησιμοποιηθεί. 

Βαρρόα

Το μπλοκάρισμα του γόνου τον Οκτώβριο στα πευκοδάση είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την καταπολέμηση της βαρροακής ακαρίασης, δεδομένου ότι το άκαρι πολλαπλασιάζεται αποκλειστικά στα κλειστά κελιά του γόνου.

• Θεωρείται ο σημαντικότερος εχθρός των μελισσιών μας σήμερα
• Πέρα από την απομύζηση του γόνου είναι φορέας ιώσεων
• Οι παρασιτισμένες ακμαίες μέλισσες είναι παραμορφωμένες, με τσαλακωμένα φτερά ανίκανες να προσφέρουν
• Σε βαριά προσβολή το μελίσσι εγκαταλείπει ή καταρρέει από ιώσεις
• Εάν δεν αντιμετωπιστεί, το μελίσσι καταρρέει την τρίτη χρονιά

Η αντιμετώπισή της παρουσιάζει πολλά προβλήματα και απαιτείται ιδιαίτερα μεγάλη προσοχή γιατί μπορεί να προκύψει επιβάρυνση των προϊόντων της μέλισσας από τα φάρμακα. Η αντιμετώπιση είναι δύσκολη γιατί η βαρρόα αναπτύσσεται μέσα στο κλειστό γόνο και μπορεί να προκύψει τοξικότητα των φαρμάκων στις ακμαίες μέλισσες και στο γόνο. Αξίζει να αναφέρουμε ανάπτυξη ανθεκτικότητας της βαρρόα σε ακαρεοκτόνα.

Γενικά για τη χρήση εγκεκριμένων σκευασμάτων να ακολουθείτε πιστά τις οδηγίες των κτηνιάτρων. Επίσης μπορείτε να έρχεστε σε επαφή με το Ινστιτούτο Μελισσοκομίας στα Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής στα τηλέφωνα: 2373091297 και 2373065428

Επισημαίνουμε ότι η χρήση του υψηλής καθαρότητας οξαλικού οξέως πρέπει να γίνεται με τον σωστό τρόπο και μάλιστα όταν τα μελίσσια δεν έχουν καθόλου γόνο για να είμαστε αποτελεσματικοί. Επίσης η εφαρμογή της θυμόλης καλό είναι να γίνεται τον χειμώνα, που εξατμίζεται πολύ πιο αργά και δεν δημιουργεί προβλήματα στο σμήνος. Έλλειψη σταθερότητας στη σύνθεση επηρεάζει την ικανότητα της ουσίας να σκοτώνει τη βαρρόα. 

Ανθοφορίες του μήνα

Λίγα είναι τα μελισσοκομικά φυτά του Οκτωβρίου. Η σουσούρα (φθινοπωρινό ρείκι) αν έχουμε ξηρασία αποδίδει μετά τον Οκτώβριο και αφ’ όσον προηγηθούν βροχές. Η κουμαριά προς το τέλος του μήνα σ’ ορισμένες περιοχές ίσως είναι η λύση. Η ακονιζιά (σκοτζάρι) πρέπει κι αυτή να υπολογίζεται αυτόν τον μήνα μόνο εφ’ όσον έχουμε έστω και μικρού ύψους βροχές. Ο αρκουδόβατος στα πευκοδάση ή και αλλού είναι σπουδαίο φυτό. Ο κρόκος είναι επίσης σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό για τις περιοχές όμως που καλλιεργείται (Δυτ. Μακεδονία). Στα παραθαλάσσια μέρη, το αρμυρίκι φθινοπωρινής άνθισης είναι μια βοηθητική λύση στο πρόβλημα κυρίως της κάλυψης των αναγκών των μελισσιών για γύρη.

Η ερείκη ή σούσουρα είναι από τους θάμνους με σπουδαία μελισσοκομική σημασία που ανθίζει έπειτα από τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές από το Σεπτέμβρη μέχρι τον Δεκέμβρη
Δίνει άφθονο νέκταρ με χαρακτηριστικό ευχάριστο άρωμα, αλλά πολύ δυνατή γεύση και χρώμα σκούρο. Είναι εξαιρετικά τονωτικό για τις μέλισσες και διεγερτικό για τη γέννα της βασίλισσας.

Το ρεικόμελο είναι έντονα αρωματικό, εύγευστο και μεγάλης διατροφικής αξίας. Κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα! Αυτοί που ξέρουν, το ζητούν στα καταστήματα που ειδικεύονται στην υγιεινή διατροφή είναι πραγματικό φάρμακο για παιδιά που πάσχουν από αδενοπάθεια και η γύρη της ερείκης θεραπεύει την προστατίτιδα των ηλικιωμένων. Το σημαντικότερο για το μελισσοκόμο είναι ότι το ρεικόμελο αποτελεί άριστη τροφή για ξεχειμώνιασμα μελισσών. 

Η εκμετάλλευση του πεύκου

Από τα τέλη Ιουλίου στην Τραχεία Πεύκη και από τις αρχές Αυγούστου στα δάση της Χαλέπιου Πεύκης ξεκινούν οι μελιτοεκκρίσεις του πλέον αποδοτικού μελισσοκομικού φυτού της χώρας μας. Η μεταφορά των μελισσοσμηνών ,στην πρώτη περίοδο μελιτοέκκρισης, έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Τα μελίσσια έχουν δυνατούς πληθυσμούς, η διάρκεια της ημέρας είναι μεγάλη, οι θερμοκρασίες του αέρα αρκετά υψηλές επιτρέποντας την ευκολότερη και γρηγορότερη συλλογή των εκκρίσεων του «εργάτη» από τις μέλισσες.

Όμως η πιθανότητα επιτυχίας του πεύκου τον Αύγουστο είναι μικρότερη σε σχέση με την δεύτερη φθινοπωρινή περίοδο που αρχίζει στα μέσα Σεπτεμβρίου. Ενδεχόμενη αποτυχία θα επηρεάσει ακόμη και την εκμετάλλευση της δεύτερης μελιτοέκκρισης, γιατί τα μελίσσια μας εξασθένισαν στο πεύκο. Αυτός είναι ο λόγος που αρκετοί μελισσοκόμοι, αποφεύγουν την μεταφορά των μελισσιών τον Αύγουστο στο πεύκο. Η επιτυχία στο πεύκο εξασφαλίζεται με έγκαιρη μεταφορά, με πολύ πληθυσμό και γόνο και τρυγημένα νηστικά μελίσσια. 

Πλεονεκτήματα από τις μελιτώδεις εκκρίσεις του πεύκου

• Οι μελιτοεκκρίσεις στο πεύκο παρουσιάζουν μεγάλη σταθερότητα. Οι διακυμάνσεις από χρονιά σε χρονιά είναι μικρές
• Παρέχει τη δυνατότητα μεγάλης μελισσοχωρητικότητας, δηλαδή μπορεί μεγάλος αριθμός μελισσιών να φιλοξενηθούν στην ίδια περιοχή χωρίς να επηρεάζεται η απόδοση σε μέλι
• Τα μελίσσια είναι ασφαλή από πλευράς ψεκασμών. Δεν διατρέχουν τον κίνδυνο δηλητηριάσεων από φάρμακα
• Είναι περιορισμένος ο κίνδυνος για λεηλασία παρά τη μεγάλη πυκνότητα μελισσών στα πευκοδάση
• Πετυχαίνονται μεγάλες αποδόσεις μελιού. Από τα πεύκα παράγεται το 60-65% της ετήσιας παραγωγής μελιού
• Τα μελίσσια μπορούν πολύ εύκολα να αποθηκεύσουν μεγάλες ποσότητες μελιού για ξεχειμώνιασμα
• Παρουσιάζονται κατάλληλες συνθήκες για καταπολέμηση της βαρρόα από τη στιγμή που τα μελίσσια δεν έχουν γόνο 

Μειονεκτήματα από τις μελιτώδεις εκκρίσεις του πεύκου

• Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού μελισσών εγκυμονεί κινδύνους για μετάδοση ασθενειών
• Λόγω απουσίας της γύρης στα πεύκα περιορίζεται σημαντικά ο γόνος ο οποίος μπλοκάρεται λόγω έντονης παρουσίας μελιτοεκκρίσεων.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.